Валанцёры праекта «Дапамога бяздомным» па ўласнай iнiцыятыве штодня кормяць гарачымi абедамi больш за сто чалавек, якiя апынулiся на абочыне жыцця.
У Алесi — яркiя блакiтныя вочы i прыгожая ўсмешка. На выгляд ёй гадоў 25, хоць яна — мацi дваiх дзяцей. Працуе Аляксандра Салаўёва на фрылансе — пiша тэксты. А ў вольны час пячэ салодкiя прысмакi сацыяльнай сталоўцы, дзе валанцёры гатуюць ежу для бяздомных.
— Кулiнарнай адукацыi ў мяне няма, — прызнаецца жанчына. — Проста смачна гатую. Аб праекце «Дапамога бяздомным» ГА «Водгук» даведалася выпадкова, патэлефанавала i пазнаёмiлася з Валерыем Еранкевiчам, куратарам праекта i кухарам гэтай сталоўкi. Цяпер з iм дамаўляемся: на колькi людзей i што спячы.
— Але ж быць мамай — гэта нялёгкая праца, да таго ж — заказы на фрылансе. Навошта вам яшчэ i гатаваць для бяздомных?
— Проста шкада людзей, якiя трапiлi ў цяжкую сiтуацыю. Грашыма я дапамагчы не магу, затое мая выпечка — гэта маленькая радасць, якая дае iм магчымасць вярнуць смакі жыцця i паверыць, што для iх яшчэ ўсё можа скласцiся добра.
Iнгрэдыенты для выпечкi Аляксандра часта купляе сама. Кажа, муж i дзецi падтрымлiваюць яе ў валанцёрскай рабоце. А спячы пiрог або торт на такую колькасць людзей, па словах Алесi, не так складана, як здаецца.
— На гэтым тыднi пякла аўсянае пячэнне, каля 200 штук. Зрабiла цеста, закiнула печыва ў духоўку, на паўгадзiны забылася, дастала — i закiдваю наступную партыю. А на будучым тыднi спяку шакаладны пiрог.
Алеся — адна з валанцёраў у камандзе Валерыя Еранкевiча. Валанцёры грошай не атрымлiваюць, працуюць па заклiку сэрца. Кожную ранiцу прыходзяць у будынак былога дзiцячага садка на Матусевiча, 15, каб бяздомныя маглi раз на дзень паесцi гарачага. На кухнi ў Валерыя старая плiта i некалькi электрычных плiтак — вось i ўсё абсталяванне. Кожны дзень тут гатуюць ежу на 80-90 «сваiх» бяздомных (тых, што прыходзяць пастаянна) i яшчэ некалькi дзясяткаў пастаяльцаў Дома начнога знаходжання на Ваўпшасава — там знойдзены COVID-19, яны на каранцiне.
— Вядома, я быў бы не супраць пашырыць кухню, але ж будынак не наш, мы толькi арандатары. I цана на арэнду расце пастаянна, — кажа Валерый.
Звычайная дабрыня
— Мы заўсёды складаем меню на наступны дзень — з тых прадуктаў, якiя ёсць у наяўнасцi, — расказвае Валерый. — Але меню разнастайнае. Я стараюся, каб стравы не паўтаралiся. З аднаго i таго ж невялiкага набору прадуктаў магу прыгатаваць некалькi дзясяткаў страў.
Прадукты прывозяць людзi, крамы, арганiзацыi.
— Мы звяртаемся праз СМI i сацсеткi да тых, хто мог бы дапамагчы, — i людзi адклiкаюцца. Бiзнесмен пачуў пра нас, патэлефанаваў: магу даць бульбы. Фермер прывёз агароднiны. Дапамагаюць пратэстанты i Чырвоны Крыж. Хтосьцi дапамог рысам, хтосьцi — макаронай. Квашаную капусту прывозяць арганiзацыi, якiя яе вырабляюць. Мы з яе гатуем запяканкi, супы, пудынгi. Хтосьцi прыносiць леташняе варэнне — на морсы i ўзвары. Крамы даюць фрыкадэлькi, флякi, рыбныя кансервы, тушонку. Сёння, напрыклад, прывезлi проста з завода сардэлькi i вараную каўбасу — за грошы, але вельмi танна.
Не без гонару Валерый адзначае, што мяса ў меню сталоўкi ёсць кожны дзень. З курэй другой катэгорыi або курыных «спiнак» атрымлiваецца булён на першае, а варанае мяса кухар аддзяляе ад костак, здрабняе i пускае на гуляшы, гювеч з агароднiнай або начынку для запяканак. Яшчэ адзiн бюджэтны варыянт — мяса свiных галоў. Валерый гатуе з яго сальцiсоны, зельцы, халадзец. Заўсёды ў меню салаты: вiнегрэт, алiўе, нешта з сезонных.
— Бачу, што людзям падабаецца, — кажа суразмоўнік.
Як сапраўдны шэф-кухар, ён заўсёды выходзiць да наведвальнiкаў i цiкавiцца iх меркаваннем.
— Калi ў чалавека хворы страўнiк, а на гарнiр у мяне, напрыклад, тушаная капуста, падыходжу, раю: лепш вазьмi дзве порцыi першага цi нешта iншае, што ёсць на кухнi.
«На ўсялякi выпадак» на кухнi ў Валерыя Еранкевiча заўсёды што-небудзь ёсць: гасцей можа быць больш, чым чакалася.
Прыйсцi ў сацыяльную сталоўку можа любы чалавек, у якога ў пашпарце няма штампа рэгiстрацыi цi стаiць штамп Дома начнога знаходжання. Таксама тут бясплатна кормяць iнвалiдаў. Бо з пенсii па iнвалiднасцi пасля камунальных плацяжоў i набыцця фармацэўтычных прэпаратаў, няхай i па льготных цэнах, на ежу нярэдка застаецца 80-100 рублёў у месяц. Ёсць i яшчэ адна катэгорыя — Валерый вызначае яе як «людзi, якiя апынулiся ў складанай сiтуацыi». Напрыклад, нядаўна выйшлi з турмы.
— Часам, каб вярнуцца да нармальнага жыцця, патрэбна проста звычайная дабрыня, — тлумачыць Аляксандра. — Псiхалагiчна тыя, хто прыходзiць да нас, проста не ведаюць, куды кiнуцца, у каго прасiць дапамогi. Чалавечае цяпло i падтрымка — яны ж нават праз ежу перадаюцца.
Як сэканомiць на ежы
Пра мастацтва эканомii Валерый Еранкевiч мог бы напiсаць кнiгу. Соусы, запраўкi ўласнага прыгатавання ў яго халадзiльнiку заўсёды захоўваюцца ў запас. Грыбы ён вырошчвае на цюках жытняй саломы, а свежую зелянiну — у кантэйнерах на падаконнiках. I авёс малоцiць сам з дапамогай адмысловай машынкi.
— Каб сэканомiць на ежы, трэба купляць тое, што табе неабходна, а не тое, што прапануюць. Калi ў цябе дзясятка на дзень, не пераскоквай на 12 рублёў. А адзiн раз на тыдзень можна i пасцiцца: аўсяная каша, агароднiна. Дапусцiм, бяром вялiкi агурок — з тых, якiя сёння таннейшыя. Здымаем лупiну, лыжачкай дастаем насенне. Адварваем рыс, пасiруем цыбулю, дадаём дробна парэзанае мяса. Солiм i перчым. Фаршыруем агурочныя «лодачкi» i запякаем у духоўцы. Смачна, як кабачок, нават яшчэ смачней! Можна так фаршыраваць i бульбу. Зверху добра б сыр, але часцей у мяне ёсць тварог. Я яго салю i перчу, узбiваю сырое яйка, змешваю. Пакрываю фаршыраваную бульбу гэтай масай — i ў духоўку. Смачна i прыгожа. Яшчэ варыянт: тую ж бульбу нацiраем на тарку для морквы. Бляху змазваем салам, пасыпаем сухарамi, выкладваем пласт бульбы i запякаем яго, як блiн. Далей — агароднiнная або грыбная начынка i наступны пласт бульбы. Зноў запякаем. I так некалькi слаёў. Атрымлiваецца класiчная беларуская бабка — духмяная i сакавiтая.
Вядома, гэта ежа, якая патрабуе часу на прыгатаванне. З дарагiх прадуктаў гатаваць прасцей i хутчэй. З бюджэтных прадуктаў «на хуткую руку» можна рабiць амлеты — Валерый можа прапанаваць некалькi дзясяткаў варыянтаў.
Аднаразовы посуд, якi сёння ў сувязi з пандэмiяй абавязковы, — сур'ёзны выдатак для дабрачыннага праекта, якi iснуе толькi на ахвяраваннi.
— Гэта мой галаўны боль, — дзелiцца Валерый. — 14 капеек плюс 7 капеек плюс 3 капейкi памнажаем на 110 чалавек i на 22 днi (па выхадных сталоўка не працуе). I атрымлiваем, што ў месяц амаль 350 рублёў вылятае толькi на посуд.
Порцыi ў сталовай вялiкiя — частку абеду бяздомныя, як правiла, пакiдаюць на вечар. Амаль 500 г першага, 250 г гарнiру i каля 100 г мясной стравы. Плюс трацiна батона на кожнага. На хлеб трацiцца амаль 600 рублёў у месяц, кажа суразмоўца.
70 % гасцей сталоўкi — мужчыны, жанчын цяпер абедае мала. Улетку бяздомным пракармiцца лягчэй — ягады, грыбы, рыбалка. А ў халодную пару года сацыяльная сталоўкi для многiх — адзiны шанец не быць галодным.
Вярнуцца да жыцця
Свой «кантынгент» Валерый ведае па iмёнах. Агульная колькасць тых, хто за пяць гадоў харчаваўся ў яго сталоўцы, — 436 чалавек.
— Бывае, з'язджаюць куды-небудзь цi ў зняволенне трапляюць. Але часцей памiраюць. Хоць ёсць i тыя, хто прыстасавалiся, — яны жывуць так па 20 i больш гадоў. Ёсць у нас адзiн вакзальны пастаялец, ён ужо 35 гадоў бамжуе. Ужо i думае зусiм па-iншаму...
— А як думаюць бяздомныя?
— Жывуць мiнулым, успамінаюць. Нехта — аб тым, як быў дырэктарам, нехта — аб тым, як быў ваенным, як жылі ў сям'і. I гэтым жывуць. Гэта вельмi страшна.
— Як трапляюць у такую сiтуацыю?
— Часцей за ўсё гiсторыя адна i тая ж: спiўся. Найбольш складана працаваць з тымi, хто стаў бяздомным нядаўна... Але мы верым: усiм гэтым людзям можна дапамагчы. I дапамагаем.
Галоўная праблема для бамжа, якi хоча вярнуцца да нармальнага жыцця, — працаўладкаванне. Пры прыёме на работу патрэбны пашпарт, у якiм ёсць штамп аб рэгiстрацыi. У бяздомных часта наогул няма дакументаў, а ўжо прапiскi няма ў 99 % падапечных праекта «Дапамога бяздомным». Можа быць штамп Дома начнога знаходжання на Ваўпшасава, але з такой «прапiскай» наўрад цi возьмуць на якую работу. Каб уладкавацца шафёрам, трэба прайсцi медкамiсiю, грузчыкам часта патрэбна санкнiжка. I за ўсё гэта трэба заплацiць. А ў бяздомнага няма грошай. Замкнёнае кола. Валанцёры дапамагаюць людзям, якiя апынулiся на дне жыцця, аднавiць дакументы, даюць грошы на медкамiсiю для працаўладкавання.
— Хачу арганiзаваць прытулак для бяздомных, — кажа Валерый. — Каб людзi маглi адчуць сябе дома, каб быў кавалак зямлi, дзе яны маглi б разбiць свой агародзiк. I, галоўнае, каб iх можна было там «прапiсваць». Цяпер мы разглядаем адзiн будынак у Нясвiжскiм раёне — гэта былая школа. Калi ўсё атрымаецца, некаторых бяздомных зможам працаўладкоўваць па месцы рэгiстрацыi. У нас там ужо паўгектара малiннiку. Будзем збiраць ягады, працаваць на зямлi. Побач ёсць закiнутая майстэрня — нiкому не была патрэбна. Як мы на яе вока паклалi — адразу ж арганiзуецца аўкцыён. Цяпер вырашаем гэтае пытанне.
Доўгая гiсторыя
Бедным людзям па ўсiм свеце Валерый дапамагае больш за дваццаць гадоў. На пытанне, навошта яму гэта, адказвае:
— Доўгая гiсторыя...
У пачатку 1990-х малады таленавiты хлопец быў шэф-кухарам аднаго з прэстыжных рэстаранаў Мiнска. Нi ў чым не меў патрэбы, грошай хапала на ўсё, чаго хацелася. Стаў многа пiць. I за некалькi гадоў спiўся. Мог страцiць i работу, i сям'ю. Але здарыўся цуд — iнакш Валерый гэтую падзею, што крута змянiла яго жыццё, не называе. Ён паверыў у Бога. Разам з жонкай прыняў хрышчэнне i вырашыў стаць мiсiянерам — дапамагаць людзям, якiя апынулiся за мяжой беднасцi, па ўсiм свеце. Украiна, Славакiя, Чэхiя, Турцыя, Малдова, Расiя... Гарачыя пункты, найбяднейшыя рэгiёны. Прытулкi для бяздомных, рэабiлiтацыя тых, хто вызвалiўся з турмаў, алка- i нарказалежных. Жыллё i прапiску, дарэчы, Валерый таксама страцiў — вярнуўся дадому пасля дваццацi гадоў сваiх падарожжаў, а сваякi яго кватэру даўно прадалi. Страцiў i працоўны стаж — у яго ж не залiчылi мiсiянерскую дзейнасць. Так што людзей, якiя апынулiся на краi беднасцi, мой суразмоўца не асуджае, як прынята ў нашым грамадстве. Ён упэўнены: калi вы думаеце, што такiм людзям дапамагаць не трэба, будзьце гатовыя выпрабаваць iх лёс на ўласным вопыце.
Па словах Валерыя Еранкевiча, адказ на пытанне «Навошта вам гэта?» — просты. Калi ты бачыш, як гэтыя людзi, ад якiх адвярнулася грамадства, паступова вяртаюцца да нармальнага жыцця — перастаюць пiць i думаць як раней, знаходзяць работу i сям'ю, — ты разумееш, што жывеш не дарэмна.
Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ
Фота з ўласнага архiва Валерыя Еранкевiча
Мерапрыемства праводзіцца на добраахвотнай аснове.
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
