Уменне адлюстраваць гісторыю і сучаснасць

Трэба сказаць, што ў 70‑я гады маладыя мастакі, якія прыйшлі ў жывапіс, адрозніваліся абвостранай зорнасцю. Яны смела адмаўлялі «бяздумную» фіксацыю і «лакаванне рэчаіснасці». Для іх была характэрная раскаванасць і філасафічнасць мыслення. А ў творчасці ўзнікаў — сінтэз новых мастацкіх канцэпцый і нацыянальных традыцый. Яны праявілі павышаную ўвагу да ўнутранага свету чалавека, да гераічнай і трагічнай гісторыі Айчыны. Іх палотны перапаўняла любоў да Беларусі, жыцця, чалавека. Да гэтага пакалення належыць і мастак Георгій Лойка.

Маляваць ён любіў з дзяцінства. Дадзеныя ад прыроды пачуццё колеру, кампазіцыі, як абсалютны слых, выяўляючы сябе, не давалі спакою, патрабавалі выхаду. Ён з задавальненнем наведваў студыі выяўленчага мастацтва мастакоў-педагогаў Сяргея Каткова і Уладзіміра Вярсоцкага. Калі споўнілася адзінаццаць гадоў, усё вызначылася канчаткова — Георгія прывялі ў першую Мінскую гарадскую мастацкую школу. Потым было Мінскае мастацкае вучылішча, вучоба ў вядомых на ўсю Беларусь мастакоў Альгерда Малішэўскага і Леаніда Шчамялёва. Менавіта Альгерд Малішэўскі параіў юнаму Георгію не заканчваць вучылішча, а пасля 4‑га курсу паступаць у Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Жывапіснага аддзялення тады ў інстытуце не было і давялося трымаць іспыты на аддзяленне інтэр’ера і абсталявання. Экзамены былі паспяхова здадзены, але на першым курсе Георгій Лойка зразумеў, што гэтая спецыяльнасць — не для яго. Хацеў перавесціся ў Маскоўскі мастацкі інстытут імя Сурыкава, падумваў аб працягу вучобы ў Вільнюсе ці Рызе. Аднак на пачатку другога года яго навучання ў мінскім інстытуце з розных аддзяленняў была ўсё ж такі сфарміравана група жывапісцаў, у якую ўключылі і Георгія. Спецыяльныя дысцыпліны тады вялі такія мэтры як Віктар Грамыка, Міхаіл Ліўшыц, Іван Ахрэмчык. Але найбольшы ўплыў на маладога мастака зрабіў Натан Воранаў, які быў у канцы вучобы і кіраўніком яго дыпломнай карціны «На абарону рэспублікі».

Такім чынам, усё стала на свае месцы. Георгій знайшоў «свой» матэрыял: палатно, пэндзлі, алейныя фарбы, «сваіх» педагогаў — пра іх і сёння ўспамінае з вялікай удзячнасцю і цеплынёй.

Яшчэ на другім курсе інстытута ён прыняў удзел у рэспубліканскай выставе з маляўнічым «Аўтапартрэтам»: пільна, з павольным роздумам, са скрыжаванымі на грудзях рукамі ўзіраўся малады мастак у навакольны свет, у шматколерную плынь быцця, перш чым нанесці мазкі на нябачнае гледачу чыстае палатно…

Праз шэсць гадоў Георгій Лойка напісаў яшчэ адзін аўтапартрэт. Па аўтарскім увасабленні ён быў у чымсьці роднасны з першым. Аднак у псіхалагічнай характарыстыцы вобраза ўжо высвятляецца большая ўпэўненасць у сабе, адчуваецца набыты досвед разумення жыцця. Гэтаму спрыяе і дэкаратыўны фон, які арганічна ўваходзіць у жывапісную аповесць пра чалавека, дапаўняючы яго ўнутраны свет.

Пакаленне Георгія Лойкі ўвайшло ў мастацтва ў той час, калі праўда лічылася краевугольным каменем. Зрэшты, не адразу, а паступова высветлілася, што адной праўды ў жывапісе недастаткова. Не ўсе такі крытэрый адчувалі востра, але многія з аднагодкаў і крыху больш старэйшых калегаў пачалі пошукі іншых шляхоў. Адбывалася гэта не заўсёды свядома, хутчэй інтуітыўна. Стандартных захадаў тут не было, і Георгій Лойка разам з іншымі рухаўся па выбоістай творчай дарозе «вобмацкам». Высветлілася, што самае галоўнае і цяжкае ў пошуку — гэта пазнанне самога сябе, сваёй чалавечай прыроды, сутнасці. Дапамаглі працяглыя паездкі па сельскіх раёнах рэспублікі і на прамысловыя будоўлі.

Пасля поспеху дыпломнай работы на выставе студэнтаў мастацкіх ВНУ СССР Георгій Лойка быў пакінуты на кафедры інстытута педагогам. Усё складвалася найлепшым чынам, аднак у творчым плане моцны ўплыў Натана Воранава зрабіў маладому мастаку не лепшую паслугу. «Ленінградскі» воранаўскі жывапіс трымаў Георгія ў палоне, не даючы магчымасці знайсці ў мастацтве сваё ўласнае «я», хоць настойлівыя спробы вырвацца з гэтага кола былі.

Ішоў час, ішла нябачная для іншых, але важная для Георгія праца. Разняволіцца, адысці ад уплыву жывапісу Натана Воранава, адчуць сябе свабодным у колеры, каларыце яму дапамагла двухмесячная паездка на Кубу, дзе Георгій напісаў два дзясяткі свабодных і раскаваных эцюдаў. Так званыя «сонечныя» фарбы — жоўтыя, ружовыя, чырвоныя — здабылі ў іх вострую пранізлівасць, якая надала малюнкам нешта трапяткое. Светлая чалавечнасць пранізвала не толькі жанравыя сцэнкі кубінскага жыцця, але і экзатычныя пейзажы, напоўненыя сонечным святлом.

А вось адной з першых буйных работ пасля вяртання на радзіму стала карціна «Прызыў», у якой Георгій Лойка сумяшчае розначасавыя падзеі: паказвае рэальную групу юнакоў-прызыўнікоў на медаглядзе і дае рэтраспектыву, звязаную з тэмай Грамадзянскай і Вялікай Айчыннай войнаў. Канкрэтнага сюжэту няма: гераічная і трагічная гісторыя Айчыны нібыта бачыцца знутры вачыма маладых людзей, якія ідуць на службу ў войска.

Наогул «ранняму» Лойку ўласцівая знешняя звычайнасць сюжэтаў і простасць кампазіцыйных распрацовак. Зрэшты, нярэдка падзейная завязка або пазбаўленае драматычнага развіцця апісанне служаць ўсяго толькі мяжой, так бы мовіць, абалонкай зместу карціны. А асноўны яе сэнс раскрываецца ў агульным настроі, у музыцы малюнка. Пры гэтым надзвычай узрастае роля выразных магчымасцяў жывапісу.

— Непараўнальна важна тут і тое, як жывапіс «працуе на вобраз», уздзейнічае на гледача, выклікаючы ў яго ўспрыманні пэўны ход думкі, — раскрывае свае творчыя падыходы таго часу, як, уласна, і сённяшняга, Георгій Лойка. Усё гэта ён ўлічвае ў сваіх працах. Скажам, карціна «Партызанская клятва». Колькі-небудзь разгорнутага дзеяння ў ёй не адбываецца, дэталі адлюстраваны скупа і не складваюцца ў паслядоўнае апісанне, якое часта служыць у жывапісе асаблівай формай сюжэтнага аповеду. Намалявана вялікая група партызан са зброяй, на фоне — лес. І ўсё! А між тым у карціне ёсць сапраўдны драматызм, які дасягнуў кульмінацыі. Такое адчуванне створана вострым кантрастам маўклівага нерухомага барвова-чырвонага лесу, накіраванага ў зарыва неба, і ўсхваляванымі суровымі тварамі людзей, якія даюць клятву вернасці Радзіме. Лес — метафара. А партызаны, кампазіцыйна «прыціснутыя» да ніжняга краю палатна, таму і здаюцца велічнымі, што ў іх булькоча і пульсуе прага помсты ворагу, прага перамогі.

Асобкам у творчасці Георгія Лойкі стаяць палотны, прысвечаныя Наваполацкаму хімічнаму камбінату. У 70‑х ён неаднаразова наведваў гэты «гігант вялікай хіміі», пісаў індустрыяльныя і партрэтныя эцюды, рабіў шматлікія замалёўкі і накіды, па ходзе кампануючы эскізы будучых карцін. Праца захапіла яго.

— Не ўсё ў мяне атрымалася, — успамінае той час мастак, — але працаваў з вялікай цікавасцю. Спрабаваў улавіць сэнс, раскрыць падтэкст, абагульніць і выявіць у тэхнічных матывах рамантыку, новую паэтычную прыгажосць.

Напэўна, самай значнай з гэтага цыкла з’явілася карціна «Мантажнікі Наваполацкага хімічнага», што экспанавалася на выставе «Маладосць краіны». Мастак здолеў убачыць у інжынернай фантазіі адухоўленасць творчага таленту, а прамысловыя канструкцыі ўспрыняў і паказаў як неад’емную частку чалавечага свету, роднасную яму сваім характарам, сваімі дынамічнымі формамі.

Наогул вобразныя паралелі і метафары, характэрныя для карцін Георгія Лойкі пра хімкамбінат («Архітэктура вялікай хіміі», «Мантаж трубаправода», «Працоўны дзень пачаўся», «Рытмы Наваполацка») валодаюць своеасаблівым рамантычным ладам і размахам. Нішто тут не нагадвае ўтульнасць хатняга інтэр’еру ці дрымотны спакой ціхіх куткоў прыроды. Сілуэты, контуры і агрэгаты тэхнічных збудаванняў маюць сваю характэрную выразнасць.

— Мая галоўная задача была ў тым, — распавядае мастак, — каб адухаўляць гэтае прамысловае асяроддзе, паказаць тэхніку і яе інжынерны складнік востра і дынамічна: як новую рэальнасць, якая патрабуе асаблівых прыёмаў увасаблення.

Творы, зробленыя ў творчых паездках па рэспубліцы, вядома, непасрэдна звязаныя з рэальнымі ўражаннямі. Але больш глыбокая сутнасць тых работ застанецца незразумелай, калі трактаваць іх толькі як дзённік мастака. Аснова тых палотнаў складаецца ў імкненні маляваць Айчыну і яе людзей. Таму такія дакладныя натурныя партрэты вяскоўцаў, таму так рэалістычна праўдзівыя эцюды да карцін «Вартавыя дарог», «Паміж баямі», «Свята ў калгасе», «Перад сяўбой». У свой час гэтыя і іншыя палотны Георгія Лойкі на выставах выклікалі асаблівую цікавасць. А сёння многія з іх знаходзяцца ў экспазіцыях музеяў краіны.

У самым канцы 70‑х мастак працуе мала. Ён ужо не задаволены тым, што пісаў учора. Павольна, з цяжкасцю ідзе праца над карцінай «Не павінна паўтарыцца», выспяваюць задумы напісаць кампазіцыю, прысвечаную рэвалюцыянеру Івану Пуліхаву. Шмат даводзіцца працаваць у інстытуце. Акрамя ўласна педагагічнай дзейнасці ён паспяхова рухаецца ў рэчышчы распрацоўкі методыкі малюнка.

І вось на такім фоне па лініі Саюза мастакоў СССР Георгію прадставілася магчымасць паехаць у Іспанію. Тая паездка і паслужыла своеасаблівым імпульсам да сур’ёзных зменаў, пераўтварэнняў у яго творчасці.

Што ж уразіла яго ў Іспаніі, дало стымул, штуршок да працы? Сустрэча з вялікім мастацтвам Эль Грэка, Веласкеса, Мурыльа, Гойі і адначасова астуджэнне да некаторых славутых твораў і імёнаў. Захапленне ішло, вядома, у розных плоскасцях разумення, але адно было галоўным — усведамленне аўтарскай сутнасці мастацтва.

Для сябе Георгій Лойка зрабіў «адкрыццё», якое раней было толькі хрэстаматыйным тэзісам: вялікія мастакі нават рэлігійныя сюжэты пераносілі на сучасную глебу, тым самым падкрэслілі глыбіню чалавечага духу. У той жа час ён задумваецца і над спецыфікай вобразнай мовы.

Але прайшло яшчэ нямала часу, перш чым з такога сплаву іспанскіх уражанняў, пільнага вывучэння сябе і сваіх калегаў пачаўся новы перыяд у творчасці мастака.

Першай працай у гэтым шэрагу з’явілася карціна «Квінтэт», прысвечаная маладым музыкам студэнцкага ансамбля. У ёй вобразнае дзеянне набывае светлыя лірычныя інтанацыі і паэтычную завершанасць.

Дастаткова поўна выказаўся мастак і ў карціне «Янка Купала ў Ляўках. 1941 год». Апошні раз бачыць паэт лецішчы ў чэрвені 41-га, куды прыехаў з палаючага Мінска. Наперадзе вайна, змрок, невядомасць, але Янка Купала па-ранейшаму скіраваны ў будучыню, застаецца саўдзельнікам таго, што адбываецца.

— Калі я станаўлюся за мальберт, то давяраюся больш рухам душы, — шчыра кажа Георгій Лойка.

І гэта азначае, што заўсёды ідзе доўгая, напружаная ўнутраная праца. Як і грунтоўнае ўсведамленне эмацыйнага сюжэту карціны. Прынцып злучэння ў межах адной плоскасці палатна розных падзей, звязаных адзінай духоўнай прасторай, вар’іруецца Георгіем Лойкам у многіх яго творах. Пры гэтым мастак заўсёды імкнецца, каб кампазіцыйная пабудова і ўся пластычная партытура палатна атрымалі не ілюстрацыйнае, а вобразнае, экспрэсіўнае і псіхалагічнае значэнне. Вось і карціна «Не павінна паўтарыцца» пабудавана па метадзе разнастайных часавых матываў. І аб’яднальнай асновай служыць для іх не рэальнасць канкрэтнага дзеяння, таго, што адбываецца на вачах, а скразная вобразная ідэя.

Падобны прыём быў выкарыстаны мастаком яшчэ ў «Прызыве», а затым у карціне «Памяць», у якой нібы гучыць пераклічка цяперашняга пакалення і тых, хто ахвярным подзвігам ваенных гадоў заслужыў высокае права зліцца навечна з Радзімай.

Несумненна, асаблівае месца ў яго творчасці займаюць пейзажы. Менавіта ў гэтым жанры з гранічнай лірычнай самааддачай мастак дасягае злучэння пранікнёнай спавядальнасці з аб’ектыўнай прыроднай сутнасцю.

— Калі я пішу пейзаж, — дзеліцца творчымі сакрэтамі мастак, — то нярэдка дадаю, павялічваю або памяншаю асобныя яго дэталі. Але гэта не выпраўленне памылак прыроды, гэта проста неабходна для ўзмацнення майго творчага ўспрымання. Таго патрабуе мая задума, маё ўспрыманне свету.

І, сапраўды, Георгій Лойка ставіцца да натуры, як скульптар да неапрацаванай глыбы мармуру: ён выкарыстоўвае яе ў якасці першаснага матэрыялу кампазіцый. Кожны элемент яго пейзажаў мае свой рэальны прататып. Але, па-першае, усім дэталям мастак надае закончаную форму, якая вызваленая ад выпадковага, расплывістага, і атрымлівае ў кожным выпадку свой «вобраз», сваё набліжэнне да мастацкай задумы. Па-другое, усе дэталі тут аб’яднаныя і складаюць арганічнае цэлае — як «свой свет» аўтара.

Розныя формы колеравай пабудовы пейзажных палотнаў Георгія Лойкі. У «Апаленай зямлі Лагойшчыны», ва ўсіх адносінах самай абагульненай пейзажнай рэчы, пануюць кантрасныя спалучэнні вялікіх дэкаратыўных мас колеру — жоўтых, ліловых, карычневых, зялёных, бурых. Асяроддзем, якое аб’ядноўвае формы і фарбы, тут з’яўляецца сонечнае святло, вылучаюцца буйныя формы зялёных дрэў, палёў, узгоркаў, блакітнага небасхілу з мяккай смугой аблокаў. З вобразам шматпакутнай лагойскай зямлі спалучаецца змена надзей, трывог, успамінаў.

Шчырае пачуццё замілавання прыгажосцю зімы захапіла мастака ў пейзажы «Зімовая дарога». Бель снегу ў спалучэнні з аранжавым дахам хлява і цёмна-чырвоным лесам выклікаюць уражанне пранізлівай свежасці.

А вось на карціне «Зацвіла вішня» бачым буянне веснавай прыродай, пасеку — тыпова беларускі куток. Мастак працаваў па натурным эскізе, зробленым на возеры Нарач. І потым, у майстэрні, пакуль яшчэ асляпляльнае ўражанне не знікла, перадаў на палатне той жыццярадасны настрой.

Дарэчы, у большасці пейзажаў Георгія Лойкі пануе інтанацыя разважанняў, а калі сузірання штодзённасці, то абавязкова пранікнёнага. Дыяпазон адценняў спакойнай, задуменнай лірыкі даволі шырокі.Яе асноўная інтанацыя не мяняецца, што б мастак ні паказваў — ранішні лес у халодным тумане, бляклае люстэрка возера, бледны жаўток сонца над ракой, адчайную маладую траву на Бярэзіне, залатыя воплескі майскай ночы, блакітных коней, якія купаюцца ў цёплым вечары, свінцовы цяжар хмары, звілістыя галіны дрэў…

Такая камерная абмежаванасць творчага дыяпазону — межы індывідуальнага ўспрымання мастака Лойкі, яго свайго роду «правіла гульні», якое павінен зразумець і прыняць глядач. Тым не менш, у стрыманасці пейзажаў аўтара закладзена грунтоўная разнастайнасць адчуванняў і разважанняў. Але яны не крычаць, не рвуцца на авансцэну. У поўнай меры яны раскрываюцца тым гледачам, якія здольныя засяродзіцца і паглыбіцца ў гэты ціхі і быццам бы маўклівы свет. І тады многае наблізіцца, ажыве, напоўніцца асаблівым сэнсам.

Выразная канцэпцыя мастака, звязаная з асэнсаваннем жыццёвых з’яў і прыроды, прасочваецца таксама ў яго разнастайных нацюрмортах, да якіх Георгій Лойка, хоць і не вельмі часта, звяртаўся ў сваёй творчасці. Напрыклад, у «Восеньскім нацюрморце» прыцягвае відавочная каштоўнасць прадметаў. Колерам, шчыльнасцю фарбы мастак мадэлюе аб’ёмныя выразныя формы. Адзінай фактурай «лепіць» ён прадметы ў нацюрморце «У майстэрні». Ад палотнаў «Палявыя кветкі» і «На балконе» ўзнікае такое пачуццё, што прысутнічаеш пры нейкім цудзе ўвасаблення. А ў іншых нацюрмортах — «Гладыёлусы», «Раніца», «Рабіна», «Букет. Кветкі маёй зямлі» — бачыш толькі лёгкія адценні каларыту. Адчуванне такое, нібы першы ўспамін дзяцінства падарыў табе мастак.

Запамінаецца нацюрморт, прысвечаны памяці паэта Максіма Багдановіча. Сінявокая ноч. Падсвечнік з падпаленай свечкай на стале. Зборнік вершаў «Вянок». У збанку — букет пранізліва сініх васількоў, а ў небе з‑за хмар таямніча выглядвае залаты дыск месяца. Дзіўным пачуццём начной цішыні і спакою вее ад гэтага палатна.

Безумоўна, з часам аўтарская палітра Георгія Лойкі прыкметна пашыраецца. Ён усё часцей звяртаецца да сюжэтаў, якія выходзяць за межы лакальнай значнасці, распрацоўвае тэмы глабальных маштабаў, драматычных канфліктаў. Разрываючы пры гэтым часавыя счапленні, жывапісец пераадольвае канкрэтнасць асобнай з’явы, канкрэтнасць пэўнага часу. Адзінкавы факт аўтар заўсёды імкнецца падняць да абагульнення.

Здольнасць мастака лаканічна перадаць нюансы чалавечага перажывання можна ўбачыць у раннім «Партрэце жонкі», у «Партрэце дзяўчыны ў чырвоным», у партрэтных эцюдах да вялікіх карцін розных гадоў. Паказаць самае істотнае ў чалавеку, ладзе яго душы, паставіць у глыбокае спалучэнне біяграфію асобы і жыццё бягучага часу — вось задача, якую бачыць перад сабой мастак кожны раз, калі бярэцца за партрэт.

Так, Георгій Лойка па-свойму трактуе сучаснасць, сцвярджаючы не толькі прыгажосць, гармонію чалавека і прыроды, але і трывожную горыч успамінаў, звязаных з імі разважанняў. Менавіта аб гэтым — аб трагедыі Чарнобыля — карціна «Пакаянне». У цэнтры кампазіцыі — крыж з целам распятага Хрыста, над галавой якога — … знак Чарнобыля. Ля падножжа крыжа замест біблейскіх герояў — жыхары пакінутых вёсак, якія трапілі ў зону Чарнобыля. Яны сыходзяць назаўсёды з родных мясцін, пакідаючы ля падножжа крыжа свае няхітрыя дары, просячы ва Усявышняга прабачэння за грахі свае, заступніцтва і міласэрнасці. Асэнсаванне вечнага сюжэту быццам аб’ядноўвае, сінтэзуе канец і пачатак, боль Хрыста і боль людзей…

Лойка належыць да тых майстроў, у якіх голас творчага сумлення гучыць у душы мацней за спакусу безмяцежнага дабрабыту. Павольна, часам пакутліва ён развітваецца са сваім творчым мінулым і нібы пераходзіць у іншую, калі можна так сказаць, ірэальную духоўную прастору.

— Я не прымаю ў творчасці рэвалюцыйных пераваротаў, — кажа мастак. — І мой зварот да нефігуратыўнага мастацтва — як унутрана выпакутаваны эмацыйны працэс. Гэта проста магчымасць гаварыць з гледачом, будзіць яго ўяўленне не літаратурнымі падказкамі, а самай сутнасцю жывапісу.

Перш чым прыступіць да сваіх новых эксперыментаў, ён вывучыў творчасць Кандзінскага, Малевіча, заканамернасці іх абстрактных спалучэнняў, тэорыю. А паралельна ішло глыбокае вывучэнне іконы. Хрысціянская філасофія — шматвяковая і жывая. Асаблівая духоўнасць стала сілай, якая змяніла многае ў творчасці мастака. Менавіта гэтая сіла прымусіла яго паступова адмовіцца ад знешняй фабулы зададзенай тэмы, паглыбляючы ўнутраную энергію пачуццяў і думак.

Бадай, пачаткам у распрацоўцы гэтай тэмы з’явілася серыя з пяці палотнаў «Уваскрасенне». Выбудоўваючы сюжэты з такімі праблемамі, як вяртанне помнікаў духоўнай культуры, мастак звяртаецца ва ўсіх кампазіцыях да прыёму супастаўлення нацюрмортаў (палявыя кветкі ў вазах, палітра, падсвечнік) з культавымі прадметамі і збудаваннямі (цэрквы, іконы), якія вярнуліся з нябыту ў наша жыццёвае асяроддзе, стаўшы неад’емнай часткай чалавечага існавання. Гэты свядома абмежаваны «рэпертуар» дазволіў Лойку засяродзіць увагу на выверанасці кампазіцый літаральна да сантыметра.

Было б зусім недарэчным і бессэнсоўным заняткам імкнуцца пераказваць сюжэты апошніх работ Георгія Лойкі. У іх, уласна кажучы, і няма ніякіх сюжэтаў. Гэта не апавяданні, не натурнае адлюстраванне рэчаіснасці. А фантазіі, на першы погляд, вельмі дзіўныя, і якія не маюць дакладна вызначанага адрасу.

Аднак адрас ёсць. Георгій Лойка называе свае апошнія цыклы «Імправізацыямі», «Балтыйскімі асацыяцыямі», «Метамарфозамі». Глядач, разглядваючы іх, адчувае сябе далучаным не проста да эмоцый, якія мастак адчуў, не да тых з’яў жыцця, якія вакол нас штодзённа, а да самых глыбінных таямніц свету. Пазнанне ўсіх тых таямніц недасягальнае. Але шлях да мэты адкрыты. Чалавек ніколі не разгадае свет да канца, ніколі не зразумее свайго прызначэння, сэнсу свайго існавання. Усё гэта — не абсалютныя ісціны, якія ў апошняй сваёй інстанцыі недасягальныя. Але рух да іх адбываецца, набліжэнне да іх — бясконцы працэс. Георгій Лойка ў гэтым працэсе. Зразумела, не ён яго пачаў, не ён першым уключыўся ў яго сваёй творчасцю. Ён абапіраецца на спадчыну інтэлектуальнага жывапісу старых майстроў, у тым ліку Сезана, які акрэсліў перад самім сабой высокія ідэалы і ўсё жыццё пакутаваў ад немагчымасці іх рэалізаваць, і мастакоў-авангардыстаў XX стагоддзя. З тых традыцый Лойка і спрабуе атрымаць чыстую ідэю, астатняе адкідвае, шмат у чым спаслаўшыся на ўласны шлях.

Шлях гэты акрэсліўся ў канкрэтнай форме ў цыкле «Імправізацыі на тэму праваслаўя». Па меры таго як Георгій Лойка з дзіўнай адвагай і рызыкай ішоў наперад, канчатковая мэта руху станавілася ўсё больш пэўнай. І — недасяжнай. Зразумела, мастак не спадзяваўся адказаць сваім жывапісам на найскладанейшыя пытанні чалавечага быцця, звязаныя з хрысціянствам і яго асноўным і найстарэйшым напрамкам — праваслаўем. Але своеасаблівы мастацкі эквівалент гэтай задачы быў сфармуляваны ў тым ідэальным жывапісе, да якога была так накіраваная ўся яго натура.

Гэты ідэал прадугледжваў такую ступень «распрадмечвання» прадметаў, якая адкрывала магчымасць іх абсалютнага адухаўлення. Святло перамагала колер, што само па сабе ставіла пад сумненне жывапіс як род творчасці з дапамогай фарбы і колеру.

Тая «гармонія на краі», якой выкананы пяць кампазіцый «Імправізацый», злучае ў сабе і нейкія супрацьлегласці: з аднаго боку, непахіснасць, з другога — хісткасць. Свет Лойкі непарушны як ідэя, непарушны сваёй звышчалавечай магіяй як нейкая няўхільнасць, якая існуе нібы не па волі мастака, а ў сілу нейкіх агульных законаў. З іншага боку, ён можа разваліцца як картачны домік, ад дотыку да сённяшняй рэальнасці. Ці ж гэта не сімвал сучаснасці? Спазнаць усю бясконцасць жыццёвых узаемасувязяў — у тым мастак бачыў сваю задачу. І гэта адзінства ён шукаў праз адчуванне вобразаў. Лойка нібы накідвае на малюнкі шматколерную тканіну, покрыва, з-пад якога праглядваюць асобныя фрагменты архітэктуры, іконныя абліччы, залатыя медальёны — частка схаванага ад гледача, перамененага свету. Ствараючы такія карціны, якія нагадваюць габелены, майстар быццам запрашае гледача прысутнічаць ці то пры нараджэнні вядомых прадметаў з хаосу фарбаў, ці то, наадварот, пры разбурэнні элементаў рэальнасці, знікаючых ў бясформеннай маляўнічай стыхіі. Пастаяннае балансаванне на гэтай няўстойлівай мяжы нараджэння і разбурэння, пачатку і канца стварае асаблівую скіраванасць у творчасці жывапісца.

Гэтыя карціны нельга называць ні рэальнасцю, ні сном альбо фантазіяй. Мабыць, яны нагадваюць той кароткі прамежак паміж сном і явай, калі рэальныя падзеі, успаміны, прадметы, асобы пачынаюць сыходзіць ад разумовага ўспрымання, расплывацца, змешвацца, утвараючы размытую мазаіку — паўрэальную, паўфантастычную, нібы перанесеную жывапісцам на палатно.

Георгій Лойка пакутаваў, сумняваўся, амаль усляпую ішоў па пустой дарозе, пытаючыся ў сябе: працуе ён над міражамі ці ўсё ж гэта сапраўдныя творы мастацтва. Але зваротнай дарогі няма. Да ўчарашняга рэалізму ў старым зацёртым разуменні гэтага слова няма вяртання. Гэтая думка да Георгія Лойкі, вядома, прыйшла не раптоўна. Яна трывожыла яго даўно, асабліва падчас замежных паездак, наведванняў музеяў і карцінных галерэй. Яна прыходзіла, калі ён гадзінамі ўглядаўся ў вобраз, здзіўляючыся таму, што шматвяковае сярэднявечча ў Еўропе не ўцягвала глядача ў карціну-вобраз, а нібы выштурхоўвала яго з яе. Але тады ён, выхаваны ў строга рэалістычных традыцыях, на ўзорах рускай класікі, прывучаны ілюзорна бачыць свет, але не разважаць з нагоды ўбачанага, яшчэ не ведаў, як пакінуць усё гэта ў мінулым, і вырвацца на іншыя берагі.

У цыкле палотнаў «Метамарфозы» Георгій Лойка надае каляровым формам характар, не звязаны з рэальнымі асацыяцыямі, зыходзячы непасрэдна толькі з пачуццёвага ўражання. Мастак працуе ў манеры «беспрадметнасці імпрэсіянізму», сутнасць якога складаецца ў канстатаванні ўражанняў усеагульнага характару, якія ўзнікаюць перад тварам прыроды рэчаў або іншага плана. Напрыклад, такіх, як музыка, сон, трывога, радасць. І тут абстрактны жывапіс, уласна, не столькі жывапіс, колькі містэрыя, якая вядзе гледача ў іншы свет. Свет асацыяцый, адчуванняў, знакаў. Ад рэалізму мала што засталося. У гэтых свабодных маляўнічых сімфоніях плям, формаў, ліній, плоскасцяў колеру, пакрэсленых у розных напрамках крывымі, звілістымі іерогліфамі, іншая наглядная філасофія. Межы плям часам пазначаныя больш дакладна, колер распаўсюджваецца гладка ці ён заключае ў сабе некаторую градацыю ад больш інтэнсіўнага да больш светлага, маляўнічыя формы часам налягаюць адна на адну, датыкаюцца, праходзяць адна праз адну альбо расступаюцца, утвараючы нешта, што нагадвае неба, зямлю, лісце, навакольныя прадметы. Няма сэнсу шукаць у гэтых палотнах шматзначнасць, хоць, зрэшты, назвы карцін «Адухоўленая матэрыя», «Ірэальнасць», «Імпрэсія», «Каляровы міраж», «Унутранае маўчанне», «Вольная прастора» кажуць самі за сябе, і ўважлівы, чулы глядач можа знайсці ў іх сваю псіхалагічную формулу, найбольш блізкую яму па адчуванні.

У працэсе працы над некаторымі з гэтых кампазіцый аўтару даводзілася выкарыстоўваць да пяці маляўнічых слаёў! Тут упершыню Георгій Лойка выкарыстаў фактуру як элемент задумкі, а лімітаваную свабоду і непасрэднасць пэндзля падпарадкоўваў унутранай логіцы, адчуванню часу.

Колькі можа паспець мастак за сваё жыццё? Георгій Лойка паспеў зрабіць шмат, хоць і лічыць, што нешта важнае яшчэ наперадзе. Дарэчы, так разважае кожны сапраўдны майстар. Георгій любіць працу, калі арганізаваны сілы, калі самааддачай вызначаецца мэта творчасці. Пахвальная прагнасць да працы вядзе яго ў розныя сферы мастацтва: акрамя станковага жывапісу вядомыя і яго манументальныя вітражы.

Як і ў жыцці, так і ў творчасці Георгій Лойка непрадказальны. Але добра вядома адно: ён заражае сваім тэмпераментам, жыццялюбствам усіх і ўсё вакол сябе. А лейтматывам яго творчасці заўсёды было і застаецца да гэтага часу — адзінства свету і чалавека.

— Калі ты хочаш, каб нешта было — рабі, — кажа мастак, — не шукай ісціну за дзвярыма, ісціна — заўсёды ў табе самім.

І шукае ісціну, плённа працуючы. Выніковым быў мінулы год, калі ўзяўся за ілюстрацыю гістарычнага рамана «Цар» вядомага беларускага літаратара Уладзіміра Ліпскага. Застаўся задаволены зробленым, а выяўленчая тэма беларускай гісторыі настолькі захапіла, што вырашыў працягнуць яе распрацоўваць і надалей, але ўжо ў серыі самастойных жывапісных карцін. Бачыў тыя з іх, што завершаны, у майстэрні мастака. Уражваюць.

Так што Георгій Лойка па-ранейшаму ў страі. Дарэчы, працягвае актыўна ўдзельнічаць у рабоце Студыі ваенных мастакоў Беларусі, арганізаванай у 2003 годзе. На выставах Студыі карціны Георгія Лойкі заўсёды можна вылучыць і па тэматыцы, і па манеры выканання. Але сярод раскрытых аўтарам тэм праглядваецца адна відавочная скіраванасць: гэта вобразнае ўвасабленне армейскіх будняў, у штодзённасці якіх фарміруецца сапраўдны характар і воля абаронцы Айчыны. Перад гледачом, напрыклад, паўстаюць фігуры сучасных лётчыкаў, працятых святланоснай энергіяй нябесных прастораў. Паводле сюжэту можна меркаваць, што яны з дапамогай выразных вывераных жэстаў выбудоўваюць стратэгію будучага складанага палёту. А вось на пярэднім плане карціны «Спецназ» разгарнулася падраздзяленне разведчыкаў — гэта асаблівы род войскаў, асаблівая каста ўніверсальна падрыхтаваных воінаў, ад дзеянняў якіх часам можа быць вырашаны зыход бітвы. У мастака яны нібы растварыліся ў квітнеючай зеляніне, «сталі проста зямлёй і травой». У гэтым іх сутнасць: з’явіцца нечакана для ворага.

А яшчэ Георгій Лойка па-ранейшаму актыўна займаецца педагагічнай працай — узначальвае адну з кафедраў у Беларускім дзяржаўным педагагічным універсітэце імя Максіма Танка. Акрамя ўсяго, з’яўляецца галоўным рэдактарам часопіса «Мастацкая і музычная адукацыя».

Як усюды паспявае? Ён і сам дзівіцца. Але ж проста па-іншаму не можа — не атрымліваецца.

Веніямін Міхееў