Жанчыны, грошы і ўсёмагутная мараль

«Любоўныя прыгоды, прага хутка разбагацець не даюць спакою галоўнаму герою. Прайшоўшы шлях спакушэнняў, пустых ілюзій, ён зразумеў, што дабрыня, сумленнасць, здольнасць да спачування робяць чалавека моцным і шчаслівым»,  — такі кароценькі допіс змешчаны на вокладцы новай кнігі Георгія Марчука «Першыя ландышы» (Мінск, «Чатыры чвэрці», 2020). У анатацыі адзначаецца: «Аўтар разважае пра запатрабаванасць ідэй дабра і справядлівасці, любові да блізкага і спагады, праўдзіва адлюстроўвае панараму жыцця грамадства, у якім эгаізм, крайні індывідуалізм прыводзяць да страты цікавасці чалавека да сацыяльных з’яў». У выданне ўвайшоў не толькі аднайменны раман у аўтарскім перакладзе на рускую мову, але і перастворанае Лізаветай Палеес эсэ «Норавы і людзі Давыд-Гарадка», што публікавалася і раней.

У цэнтры рамана «Першыя ландышы» — нядоўгі адрэзак з жыцця Андрэя Дубравы, саракагадовага псіхолага, які толькі-толькі заснаваў фірму «Поспех у аптымізме». Ужо адна яе назва дае зразумець: рэальнай дапамогі людзям чакаць не варта, як і ад псеўдапсіхалагічнай літаратуры, што цяпер у топе многіх анлайні афлайн-кнігарняў. Таму, відавочна, ужо сама тэма можа выклікаць увагу да твора, які, па шчырасці, было б правільней аднесці да жанру аповесці, чым рамана. Ды, мусіць, такое азначэнне абрана не выпадкова.

Нягледзячы на сацыяльную падаплёку, твор Георгія Марчука — гэта ўсё ж раман выхавання, бо перад чытачом  — класічная гісторыя «падзення і ўзвышэння» героя. На першых старонках намаляваны агідны персанаж: нарцыс і эгаіст, якога злуе адсутнасць вялікіх грошай ды цешыць поспех у жанчын — на працягу дзеяння ён «валодае» адразу трыма, і кожная ўплывае на героя па-рознаму. Між тым, у планах Андрэя Дубравы было сабраць іх разам і спытаць, хто хоча стаць яго жонкай — гэткі эксперымент. Сярод шматлікіх заганаў апісана аўтарам і некалькі станоўчых рыс — герой любіць маці і пачынае хадзіць у царкву. Дарэчы, знаёмы святар раіць яму стаць бацькам, бо гэта «паратунак ад распусты», але ці ёсць у яго такое жаданне, ці гатовы ён абраць тую самую «адзіную», нікога не цікавіць. Як і належыць персанажу такога тыпу, у рэшце рэшт ён застаецца без жанчын (на гарызонце  — школьная сяброўка, якой дапамог, першае каханне), без псіхалагічнага кабінета (бо грошай гэтая дзейнасць не прынесла, а тут раптам прапанавалі працу дырэктара школы-інтэрната), затое з упэўненасцю  — дзецям неабходна вярнуць веру ў дабро.

Нягледзячы на пэўную катэгарычнасць у адлюстраванні герояў, аўтар імкнецца падаць іх характары не аднабакова, знайсці ў кожным нешта адметнае і запамінальнае. Так, паралельна асноўнаму дзеянню, распавядаюцца гісторыі пабочных персанажаў: выпускніцы школы Святланы, першай наведвальніцы псіхалагічнага кабінета Андрэя Дубравы. Менавіта яна дае надзею, галоўнае ў якой — ўсёдараванне. Але нельга не заўважыць, што гераіня апынулася не ў такім жудасным становішчы, як гэта падаецца. Магчыма, у нечым іншая, не такая распаўсюджаная сітуацыя, звязаная са школьнымі канфліктамі, дабавіла б больш інтрыгі ды нязвыкласці.

Між тым, размова спецыяліста-псіхолага са школьніцай мае важнае значэнне ў тэксце. Варта прывесці частку выказвання галоўнага героя: «Мікіта фанабэрысты, ганарлівы, занадта хваравіта прыняў тваю адмову патанцаваць з ім. Ён помсціць праз бяссілле. Магчыма, ён закаханы ў вас? Не ўсміхайцеся, усё можа быць. Ён па-свойму нешчаслівы, але помсіціць з-за такой дробязі… Абсурд. Юнацкі максімалізм. Вы ж карыстаецеся інтэрнэтам. Прага мімалётнай славы, поспеху не дае маладым спакою. А гэтыя вар’яцкія сэлфі на даху электрычкі, воданапорных вежах, выбачаюся, нават на ўнітазе — секундная слава. А блогеры?! Нічога святога. Вам адстойваць сваю пазіцыю — азлобіцца. Ёсць вялікая духоўная сіла ўсёдаравання…» Чаму Андрэй Дубрава звяртаецца да дзяўчыны то на «ты», то на «вы»? Якую рэакцыю ў даволі разумнай школьніцы, а яна, між тым, не існуе ў вакууме, можа выклікаць падобнае абвінавачванне ўсёй моладзі? У чым сувязь рэальнай праблемы чалавека, з якой, без сумневу, можа сутыкнуцца асоба любога ўзросту ў любым часе, з паводзінамі блогераў? Ці можа ў такім рэчышчы разважаць саракагадовы мужчына? Складваецца ўражанне, што аўтар не дасканала вывучыў рэальную работу псіхолага. Магчыма, такім чынам, дэманструецца, што Андрэй Дубрава не зусім прафесіянал сваёй справы, хоць часам і перачытвае падручнікі ды выкладае ў каледжы…

Непасрэдна тэрапія ў творы не апісваецца, герой наўпрост размаўляе з кліентамі, таму ніякіх адкрыццяў, разыначак, звязаных з пазнаннем душы чалавека, не знайсці. Але такая задача нібыта і не ставілася. Галоўнае для героя — пошукі маралі ў жыцці, але не столькі ў асабістым, колькі ў грамадскім. Нават пасля таго, як ад героя ўпершыню сышла жанчына, ён мала думае пра гэта. Яго развагі скіраваны на этыку, мараль, палітычнае і эканамічнае становішча, прытым усе яны падмацаваны фактамі. Раман цікавы гэтай канкрэтнасцю: аўтар згадвае назвы газет, тэлеканалаў, праектаў, імёны спевакоў (хоць чамусьці не называе «скандальна-папулярны» гурт з Германіі), выкарыстоўвае канкрэтныя падзеі, што на слыху ў Беларусі (абмеркаванне тэмы смяротнага пакарання, трагедыя ў Стоўбцах і інш.), аналізуе і робіць высновы, найважнейшая з якіх — вялікія грошы нельга зарабіць сумленна. Паняцці «час», «капіталізм» нясуць у творы яскрава негатыўную афарбоўку. Між тым пісьменнік не вяртаецца да мінулага, не ставіць у прыклад пэўны ранейшы перыяд. Галоўнае для яго — сумленне асобнага чалавека.

Пад канец хочацца зрабіць невялічкае адступленне пра тое, што ў выданні шмат пунктуацыйных памылак у афармленні цытат, а таксама арфаграфічных недакладнасцей, у іх ліку — правапіс «-тся» і «-ться» ў дзеясловах. Сустракаюцца і лексічныя недарэчнасці: ці мае права на жыццё выраз «радикальных предложений не предлагал»?

Час ад часу пісьменнікаў папракаюць тым, што яны скардзяцца на падзенне нораваў, але самі нічога не робяць, каб гэтае падзенне прадухіліць. У творы Георгія Марчука хапае канкрэтных прапаноў, і са значнасцю некаторых з іх складана не пагадзіцца. Іншая справа, як паставяцца чытачы розных пакаленняў і поглядаў да асноўнай ідэі ўсёдаравання, няхай яна і траслюецца ў найлепшых творах мастацтва і літаратуры?

Яўгенія ШЫЦЬКА