Брусельскі тупік. Чаму ў Бельгіі зацягнуўся дзяржаўны крызіс?

У Бельгіі праваліліся перамовы аб стварэнні кіруючай кааліцыі, якія павінны былі прывесці да фарміравання паўнавартаснага ўрада — завяршэння палітычнага крызісу, які доўжыцца ў краіне больш за 600 дзён. Як паведаміла Le Soіr, лідары дзвюх найбольш папулярных партый краіны — кіраўнік «Новага фламандскага альянсу» (НФП) Барт дэ Вевер і старшыня Сацыялістычнай партыі Поль Магнет — больш чым тры тыдні вялі перамовы з іншымі парламенцкімі партыямі, каб сфарміраваць новую адміністрацыю. Аднак належнага выніку дасягнуць так і не ўдалося, таму дэ Вевер і Магнет паведамілі каралю Бельгіі Філіпу аб правале. Чаму ў краіне зацягнуўся дзяржаўны крызіс?

Часовы ўрад

Напрыканцы ліпеня бельгійскі манарх запатрабаваў ад НФП і сацыялістаў пачаць перамовы з іншымі партыямі, паколькі іх мандатаў у парламенце не хапіла для фарміравання кааліцыі большасці. Па выніках леташніх выбараў гэтыя сілы атрымалі 45 са 150 месцаў, таму ім патрабавалася падтрымка як мінімум яшчэ адной больш-менш буйной партыі.

Правал перамоў азнаменаваў працяг палітычнага крызісу, з-за якога ўрад не валодае ўсімі паўнамоцтвамі і знаходзіцца ў статусе часовага. Па сутнасці, улады могуць прымаць рашэнні толькі па руцінных або неадкладных пытаннях, але ніяк не могуць уплываць на дзяржаўныя выдаткі, адзначае gazeta.ru.

Крызіс у Бельгіі пачаўся роўна 610 дзён таму (рэкордны для найноўшай сусветнай палітыкі тэрмін) — 21 снежня 2018 года, калі ўрад краіны на чале з тагачасным прэм'ерам Шарлем Мішэлем ад рэфармісцкага руху сышоў у адстаўку і дагэтуль знаходзіцца ў статусе часовага. Прычынай такой сітуацыі стаў выхад «Нацыянальнага фламандскага альянсу» з кіруючай кааліцыі на фоне рознагалоссяў з урадам па пытанні міграцыі — Мішэль падтрымаў міграцыйны пакт ААН, што сур'ёзна раззлавала фламандскіх нацыяналістаў.

Фламандцы і валоны

Галоўнай перашкодай застаецца сур'ёзная неаднастайнасць унутры дзяржавы. Справа ў тым, што ў Бельгіі існуе тры групы выбаршчыкаў, падзеленыя па моўных і культурных прынцыпах, — фламандцы, валоны і нямецкамоўная супольнасць. Асноўны ўплыў на палітычнае жыццё каралеўства аказваюць прадстаўнікі першых дзвюх груп, як найбольш шматлікіх.

Адлік сваёй сучаснай гісторыі Бельгія бярэ з 1830 года, калі ў адзіную дзяржаву аб'ядналіся франкамоўныя валоны, нідэрландамоўныя фламандцы і невялікая нямецкая суполка рэгіёна Ойпен-Мальмедзі. Хуткае эканамічнае развіццё Валоніі — перш за ўсё, у металургіі і здабычы вугалю, — і адносная адсталасць сельскагаспадарчай Фландрыі зрабілі валонаў па сутнасці тытульнай нацыяй каралеўства. Аднак з сярэдзіны мінулага стагоддзя сітуацыя карэнным чынам пачынае змяняцца. Эканоміка Валоніі паступова прыходзіць у заняпад, чаму шмат у чым спрыяла страта Бельгіяй яе найважнейшай афрыканскай калоніі — Конга. Фландрыя становіцца прагрэсіўным рэгіёнам, дзе актыўна развіваюцца найноўшыя тэхналогіі, а яе галоўны горад Антверпен ператвараецца ў буйны марскі порт еўрапейскага кантынента. Да пачатку ХХІ стагоддзя эканоміка Фландрыі дае львіную долю паступленняў у нацыянальны бюджэт, і, як лічаць фламандскія палітыкі, фактычна ўтрымлівае эканамічна і сацыяльна аслабленую франкамоўную частку каралеўства.

Пэўныя супярэчнасці паміж фламанцамі і валонамі адбіваюцца на парламенцкіх партыях, якія прадстаўляюць інтарэсы тых ці іншых выбаршчыкаў. Яны разыходзяцца ледзьве не па ўсіх ключавых аспектах, сярод якіх — міграцыя, пенсіі, падаткі або нават пытанні клімату. Як заўважыў gazeta.ru кіраўнік Цэнтра французскіх даследаванняў Інстытута Еўропы РАН Юрый Рубінскі, Бельгія з вялікімі цяжкасцямі пераадольвае гэтыя супярэчнасці. «Нельга сказаць, што краіна знаходзіцца на мяжы краху. Нейкім чынам яны спраўляюцца з гэтым крызісам, але цяпер гэта зайшло занадта далёка», — дадаў эксперт.

У пошуках згоды

Парламенцкія выбары мінулага года, як чакалася, павінны былі згладзіць асноўныя моманты, але ў выніку згоды ў парламенце дасягнуць не ўдалося. Фарміраванню кааліцыі не дапамагла нават змена прэм'ера, калі летась у кастрычніку часовы ўрад узначаліла Сафі Вільмес ад рэфармістаў. Яна змяніла Шарля Мішэля, які заняў пасаду старшыні Еўрапейскага савета.

Па меркаванні Le Soіr, правал кааліцыйных перамоў, хутчэй за ўсё, прывядзе да прызначэння пазачарговых выбараў — верагодна, яны выпадуць на восень, калі скончацца паўнамоцтвы часовага ўрада. Аднак наўрад ці змогуць прывесці да завяршэння палітычнага крызісу.

Улічваючы, што цяпер часовы ўрад складаецца з прадстаўнікоў рэфармістаў, хрысціянскіх дэмакратаў і фламандскіх лібералаў, шанцаў сфарміраваць большасць без падтрымкі іншых партый у іх няма. Правыя разам з сацыялістамі могуць набраць 65 мандатаў, ім таксама не хопіць месцаў для фарміравання кааліцыі большасці. Такім чынам, чарговыя выбары стануць толькі новым вітком крызісу, хоць дзяржава і так ужо амаль два гады функцыянуе без паўнавартаснага ўрада.

Парадаксальная з'ява

Адной з галоўных праблем Бельгіі з'яўляюцца сацыяльныя пытанні, якія ўсё больш абвастраюцца без палітычнага вырашэння. Ключавымі тэмамі мінулых парламенцкіх выбараў сталі пенсіі, праблемы клімату і бяспека каралеўства, адзначыла Polіtіco, і яны дагэтуль не страчваюць сваёй актуальнасці. Урада, здольнага выканаць дадзеныя народу абяцанні, проста няма, і гэта праяўляецца ва ўсіх сферах. Напрыклад, парламент Бельгіі ўжо тры гады не галасаваў за паўнавартасны праект бюджэту.

Тым не менш гэта не значыць, што грошы ні на што не выдзяляюцца: улады паспяхова ўзгаднілі антыкрызісны пакет на 124 мільёны еўра падчас пандэміі, а таксама план павышэння пенсій аб'ёмам €200 млн. Аднак гэта толькі кропкавыя рашэнні, якія не дазваляюць вырашыць праблемы ў цэлым. Акрамя таго, чым даўжэй існуе часовы ўрад, тым больш пытанняў паўстане перад паўнавартасным кабмінам — у прыватнасці, трэба выправіць дэфіцыт бюджэту ў €52,8 млрд — адно з наступстваў пандэміі COVІD-19.

Адсюль выцякае другі негатыўны момант — Бельгія дасюль не прыступіла да аднаўлення эканомікі пасля эпідэміі. Для гэтага неабходна прыняць адпаведную рэформу, але адсутнасць падтрымкі ў парламенце не дае ажыццявіць гэтую задачу. Часткова сітуацыю згладжваюць рэгіянальныя ўлады, але без каардынацыі федэральнага ўрада зноў-такі няма паўнавартаснага рашэння праблемы.

Зрэшты, Юрый Рубінскі нагадвае, што Брусель не ўпершыню сутыкаецца з палітычным крызісам падобнага роду — мінулы раз часовы ўрад функцыянаваў у каралеўстве на працягу 589 дзён — з красавіка 2010-га да снежня 2011 года. «Адсутнасць цэнтральнага ўрада ў Бельгіі — дзіўная і парадаксальная з'ява, але ўсё ж казаць пра развал ці параліч дзяржавы не варта», — рэзюмаваў эксперт.

Хто заплаціць за каранцін?

У Бельгіі пандэмія пагоршыла і без таго напоўненыя супярэчнасцямі адносіны паміж нідэрландамоўнымі паўночнікамі і франкамоўнымі паўднёўцамі — падставай для спрэчак сталі метады выхаду з каранціну і аднаўлення эканомікі. Прадстаўнік «Новага фламандскага альянсу» Пітэр дэ Рувер, адказваючы на пытанне аб тым, хто будзе плаціць за каранцін, наўпрост заявіў — фламандская поўнач. «Гаворка ідзе пра тое, хто атрымлівае грошы, а хто выпісвае чэк на гэтыя грошы, — дадаў дэ Рувер. — У апошнія тыдні фламандскі ўрад настойваў на перазапуску эканомікі, тады як левыя былі больш асцярожныя. Гэта не супадзенне. Занятасць у прыватным сектары вышэйшая ў Фландрыі. Калі мы пачнём абкладаць падаткам багатых для падтрымкі бяздзейнасці, гэта будзе дадатковы трансфер з поўначы на поўдзень».

Пандэмія каранавіруса агаліла прабелы ў дзяржаўным кіраванні. Сістэма аховы здароўя падзелена паміж федэральным і рэгіянальнымі ўрадамі, што толькі ўскладніла рэгуляванне нават самых простых пытанняў. Менавіта на гэтую праблему паказваюць нацыяналісты, што робіць актуальным іх заклік да стварэння канфедэрацыі.

«Падзел уладаў у Бельгіі — гэта рататуй, — вобразна заявіў у парламенце Пітэр дэ Рувер. — Гэта прыводзіць да неэфектыўнасці. Крызіс толькі пацвердзіў тое, што мы казалі гадамі: структура краіны занадта складаная».

Поўнач і поўдзень ужо спрачаліся аб тым, як справіцца з крызісам у пачатку пандэміі. Апошнія заклікалі ўзяць на ўзбраенне прыклад Францыі — увесці жорсткі каранцін як мага раней. Паўночнікі, чыя эканоміка больш чым у два разы перавышае эканоміку Валоніі, не жадалі спяшацца. Новыя выбары ўяўляюць небяспеку для «Новага фламандскага альянсу», паколькі сур'ёзную канкурэнцыю на мінулых выбарах ім склалі вельмі правыя з «Фламандскага інтарэсу». Аднак сацыялісты наўрад ці пойдуць на саступкі ў такім важным пытанні як дзяржаўны лад.

Супярэчнасці паміж бакамі выклікалі нават самыя дробязныя пытанні. Так, поўдзень і поўнач спрачаліся з-за... вылучэння часткі галоўнай дарогі ў цэнтры Бруселя пад веласіпедную паласу. Для Тэа Франкена, аднаго з членаў кіраўніцтва «Новага фламандскага альянсу» гэты крок стаў падставай для заяў аб тым, што краіна развальваецца. Ён сцвярджаў, што веласіпедная паласа дыскрымінавала 300 тысяч жыхароў Фландрыі, якія штодня ездзяць у Брусель на аўтамабілях. Франкен заяўляў, што веласіпедная дарожка пагоршыць разрыў паміж Фландрыяй і Бруселем. «Рана ці позна гэта прывядзе да разрыву», — заўважыў палітык. Раней ён заявіў, што падаўжэнне дыстанцыйнай работы паглыбіць раскол з Бруселем. «Можа быць, мы павінны дазволіць гэтаму здарыцца. Пакуль, Бельгія», — напісаў палітык у сваім Twіtter.

Лідар «Новага фламандскага альянсу» называе ўрад Бельгіі «інвалідам». «Гэтая краіна вельмі складаная з яе раздробненымі паўнамоцтвамі, — заявіў Барт дэ Вевер на нацыянальным тэлебачанні. — Давайце выкарыстоўваць крызіс каранавіруса для стварэння новай Бельгіі. Бельгіі 2.0».

Поўдзень не бачыць сэнсу ў стварэнні канфедэрацыі, што, на думку сацыялістаў, толькі павялічыць разыходжанні. Аднак бакам неабходна прыйсці да згоды — іншага выйсця з крызісу няма.

Захар БУРАК

Фота з адкрытых крыніц