«... Раніцу люблю ў жыцці». Да 115-годдзя паэта Янкі Бобрыка

Адной з самых вядомых падзей Вялікай Айчыннай вайны была блакада Ленінграда, якая працягвалася 872 дні — з 8 верасня 1941 года па 27 студзеня 1944 года. У самы разгар гэтай блакады — у канцы ліпеня 1942 — на адной з вуліц Ленінграда санітары падабралі цела знясіленага чалавека і адправілі яго ў бальніцу імя Куйбышава. Медыкі не змаглі выратаваць пацыента. 25 жніўня 1942 года ён памёр і быў пахаваны на Піскароўскіх могілках. Так закончыўся жыццёвы шлях беларускага паэта Янкі Бобрыка.

На вялікі жаль, гэтае імя сёння амаль забытае. Нашы энцыклапедычныя і даведачныя выданні, а таксама інтэрнэт даюць зусім скупыя звесткі пра паэта.

Сяргей Грахоўскі, зямляк Янкі Бобрыка, згадваў: «Янка Бобрык нарадзіўся ў 1905 годзе ў глухім палескім мястэчку Глуску. Бацька яго быў славуты на ўсю воласць каваль. З маленства бацькава рамяство спасціг і сын. Затым вучыўся, а ўсё лета стаяў пры горне і кавадле. Захапляўся маляваннем, іграў у аматарскіх спектаклях, пісаў дэкарацыі, праз “чароўны ліхтар” паказваў цікавыя паштоўкі і малюнкі. Маленькая хата Бобрыкаў была своеасаблівым местачковым клубам, з газетамі, кніжкамі, “жывымі карцінкамі”».

Біяграфічныя звесткі аб жыцці і дзейнасці Янкі Бобрыка, які пражыў толькі 37 гадоў, вельмі скупыя. Вядома толькі, што ў 1929 годзе ён скончыў літаратурналінгвістычнае аддзяленне педагагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага унівесітэта. Да 1931 года Я. Бобрык працаваў настаўнікам беларускай мовы і літаратуры Мілаславіцкай сямігадовай школы Клімавіцкага раёна.

У 1986 годзе Сяргей Грахоўскі ўспамінаў: «З пяцісот членаў “Маладняка” ў літаратуры засталіся адзінкі. Які ж лёс астатніх? Гэта ж былі юнакі, улюбёныя ў паэзію. Яны пісалі вершы, друкаваліся, выдавалі тонкія зборнічкі, актыўна ўдзельнічалі ў літаратурным жыцці, а потым знікалі, не пакінуўшы па сабе прыкметнага следу...»

Быў маладнякоўцам і Янка Бобрык. У 20-я гады яго вершы часта друкаваліся ў «Маладняку», «Савецкай Беларусі», «Чырвонай змене», літаратурным дадатку «Сталёвы ўзлёт», «Узвышшы», «Звяздзе» і «Беларускай вёсцы». У 1926 годзе разам з Алесем Звонакам і Янкам Туміловічам ён выдаў маленькі зборнічак «Пунсовае ранне», у 1930-м у «Маладняку» апублікаваў паэму «Галіна» і нарыс пра добрушскую папяровую фабрыку — «На Іпуці».

На гэтым яго творчая біяграфія абрываецца.

Янка Бобрык жыў літаратураю і шмат сіл аддаваў развіццю беларускай кінематаграфіі, да апошніх дзён пісаў вершы і грунтоўныя даследаванні па праблемах савецкага кіно...

У 1924 годзе Янка Бобрык паступіў у Беларускі дзяржаны ўніверсітэт і тады ж надрукаваў свае першыя вершы. Да таго ж ніхто і не думаў, што ён нешта піша, захоплены літаратурай. Ён быў першым філолагам з нашага мястэчка. Доўгі час час бацька ніяк не мог уцяміць, на каго вучыцца яго сын.

Памятаю, як у Глуск прыслалі першую кінаперасоўку, з дынамкаю, якую звычайна круцілі самыя дужыя хлопцы. Доўга ніхто не мог разабрацца ў той апаратуры. На канікулы прыехаў Янка, пакорпаўся і «пусціў» кіно. З воласці далі каня, і студэнт Бобрык усё лета ездзіў па сёлах і «круціў» адзіны фільм «Свята святога Іаргена».

Прыязджаючы дадому, ён заўсёды прывозіў ладны стосік маладнякоўскіх кніжачак і раздаваў іх чытаць мясцовым аматарам літаратуры. На «Біблію» Кандрата Крапівы з дарункавым надпісам самога аўтара была доўгая чарга. Вечарамі ў кавалёвай хатцы збіралася поўна людзей, чыталі ўголас, рагаталі, часта «падсольвалі» асобныя мясціны моцным і дасціпным слоўцам.

Як толькі прыязджаў Янка, я станавіўся яго ценем. Тады і пачаў (каб ніхто не ведаў) крэмзаць свае вершы.

Калі з’явілася «Пунсовае ранне», пра нашага глускага паэта гаварыла амаль усё мястэчка. Друкаванае слова ў тыя гады мела нейкую магічную сілу, многім не верылася, што гэта напісаў «са свае галавы» кавалёў сын. У кожным вершы хацелася пазнаць сваё, знаёмае. І пазнавалі. У вершы «Бацьку» малады паэт пісаў:

Ты любіў з натхненнем, пад вячэрні свіст,

Казку аб мінулым варушыць, як ліст.

 Мы сядзім на печы, спахмурнеў лучнік,

За акном агеньчык замігаў і знік.

Уся праўда. Янкаў бацька быў выдатны казачнік: прыдумляў, сам верыў, і верылі ўсе ў яго казкі. Была і дзірка ў столі ад колішняга лучніка, і доўгія завірушныя веча- ры. Таму і казалі пра яго вершы: «Глядзі ты, піша, якраз, як было».

(Грахоўскі С. Кветкі і вечны агонь// Так і было: Артыкулы. Успаміны. Эсэ).

Апошні перыяд яго жыцця  — з 1931- га па 1942-і  — быў звязаны з Ленінградам. Менавіта ў 1931 годзе Янка Бобрык паступіў у аспірантуру Леніградскай дзяржаўнай акадэміі мастацтвазнаўства, якую скончыў ў 1934-м, але абараніць кандыдацкую дысертацыю не паспеў...

З 1934 года Іван Іванавіч працаваў навуковым супрацоўнікам сектара кіно Ленінградскай дзяржаўнай акадэміі мастацтвазнаўства, а затым  — рэдактарам у сцэнарным аддзеле кінастудыі Белдзяржкіно (у Ленінградзе). Менавіта ў гэтыя гады ён шмат зрабіў для развіцця беларускага кінамастацтва (вельмі шкада, што ў першым томе двухтомнай энцыклапедыі «Тэатральная Беларусь» (Мінск, 2002) не знайшлося месца для кароткай біяграфічнай даведкі аб Я. Бобрыку — Э. І). Між тым, Я. Бобрык рэдагаваў сцэнарыі і фільмы, прымаў актыўны ўдзел у стварэнні карціны «Першы ўзвод». У ім упершыню здымаліся Б. Бабачкін і Л. Кміт. Менавіта яны пазней стварылі вобразы Чапаева і Пецькі ў славутым фільме братоў Васільевых.

З 1938 года Янка Бобрык працаваў галоўным рэдактарам Упраўлення па справах мастацтва Ленінградскага гарвыканкама.

У час Вялікай Айчыннай вайны ён па стане здароўя быў зняты з ваеннага ўліку, але ў жніўні 1941 года, амаль з пачатку блакады Ленінграда, Янка Бобрык дамогся, каб яму дазволілі стаць добраахвотнікам народнага апалчэння на Ленінградскім фронце. Ён капаў акопы, рабіў абарончыя умацаванні, прымаў удзел у абароне Ленінграда, у баях на Ленінградскім фронце. Яму некалькі разоў прапаноўвалі эвакуіравацца ў тыл. Жонка паэта  — Наталля Вячаславаўна Вішнеўская  — упрошвала яго разам паехаць у Горкаўскую вобласць. «Я нікуды не паеду. Паміраць, дык у Ленінградзе», — упарта адказваў Янка.

Большасці паэтычных твораў Янкі Бобрыка ўласціва захопленне жыццём, маладнякоўская задзёрыстасць і «квяцістасць».

Ва ўспамінах Сяргея Грахоўскага ёсць радкі: «На канікулы звычайна Янка з братам (потым вядомым бела- рускім хірургам Мікалаем Іва- навічам Бобрыкам) маглі даехаць толькі да Бабруйска, а дадому 50 кіламетраў ішлі пехатою». Пра гэтую дарогу чыталі ў «Пунсовым ранні»:

Торба і Мінск за плячыма,

Крывенькі кіёк у руках…

Наперадзе — мэта, радзіма

І ліпа з сукамі — на дах.

Сонцам абмытыя грудзі

Аддаў жартаўліваму ветру,

Веру, ён іх не астудзіць…

Чупрыну ж — хваёваму веццю.

Беларуская хатка на ўзвышшы

Гасцінна мяне прыняла.

Пялёсткамі сыпалі вішні…

Ні жалю, ні смутку няма.

Скажаце, тыповая маладня- коўская лірыка. Так. Але зямная, канкрэтная, асабістая. Улюбёны ў родную прыроду, Янка Бобрык з уласцівай яму непасрэднасцю дваццацігадовага юнака ўмеў за- хапляцца хараством задуменных палескіх краявідаў:

Люблю я восень на Палессі,

Прастор замоўк, а не застыў,

Укрыла шэрань стрэхі,вецце,

На верасах —

Лісты…

Лісты…

Люблю я раніцу увосень,

Бо раніцу люблю ў жыцці,

Праз кучаравасць стромкіх сосен

Да светлых дзён

Плысці,

Плысці.

У 1930-я гады, у час «ленінградскага перыяду» свайго жыцця Янка Бобрык займаўся напружанай творчай працай: пісаў нарысы па гісторыі кіно, вершы, апавяданні. Гэты перыяд яго творчасці зусім не даследаваны.

Калі ў Ленінград вярнулася Наталля Вячаславаўна, іх кватэра была пустая: за- гінулі ўсе рукапісы і кнігі. «Апошнія два гады перад вайною, — пісала Сяргею Іва- навічу Грахоўскаму Наталля Вячаславаў- на, — Янка шмат працаваў над нарысамі па гісторыі кіно, пісаў вершы, але з напі- санага ў кватэры нічога не захавалася».

У сувязі з гэтым Сяргей Грахоўскі канстатаваў: «Не сумняваюся, што ў тых рукапісах было нямала сапраўд- нага і значнага, бо належалі яны пяру адукаванага, працавітага і патрабавальнага да сябе літара- тара. Былі і вершы, якія б адкрылі яскравыя рысы таленту шчырай і ўлюбёнай у паэзію душы».

Шкада, што архіў паэта загінуў у бла- кадным Ленінградзе і ні адна творчая ар- ганізацыя Беларусі не спрабавала пачаць пошукі яго спадчыны.

У 1930 годзе прызнанне чытачоў знай- шоў перакладзены на рускую мову верш Янкі Бобрыка, пад назвай «Отцу» (Пере- вод М. Рудерман // Cборник белорусской поэзии. М.; Л., 1930).

Праз сем гадоў пасля смерці Я. Бо- брыка — у 1949-м — асобныя яго вершы былі змешчаны ў зборніку «Мы іх не за- будзем», у 1961-м  — у кнізе «Анталогія беларускай паэзіі», у 1971-м — у выданні «Універсітэт паэтычны», 1985-м — у ча- сопісе «Маладосць» (№ 5 — урывак з па- эмы «Галіна» пад назвай «У дарозе»).

У 2015 годзе ў Мінску пад рэдакцыяй А. Бельскага выйшаў у свет зборнік тво- раў паэтаў Беларусі, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Сярод іх ёсць і вершы Янкі Бобрыка.

Эмануіл ІОФЕ