Вы тут

Алег Гайдукевіч: Мы можам мець розныя палітычныя погляды, але мы разам будзем жыць у гэтай краіне


Алег ГАЙДУКЕВІЧ, намеснік старшыні Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў па міжнародных справах, — пра асаблівасці беларускіх пратэстаў, прапанову нацыянальнага дыялогу, звароты наконт гвалту праваахоўнікаў і новую палітычную рэальнасць.


— На ваш погляд, у чым прычына пратэстаў: незадаволенасць уладай, непрызнанне выбараў грамадствам, уплыў знешніх гульцоў, канфлікт пакаленняў, жаданне новага класа «буржуйчыкаў» (аб якім казаў Прэзідэнт) прыйсці да ўлады?

— Я лічу, што тут комплекс перадумоў. Безумоўна, усе названыя прычыны маюць месца. Мы павінны разумець: знешнія фактары прысутнічалі ў выбарах з самага пачатку. Але без унутраных прычын ніякі знешні фактар ніколі не будзе эфектыўным. На мой погляд, мы сутыкнуліся яшчэ і з тым, што прыйшоў час рэфармаваць палітычную сістэму. Склалася сітуацыя, калі «як раней», ужо немагчыма. Неабходна рухацца наперад. Па майму меркаванню, рэформа павінна была быць яшчэ ў 2015 годзе, пасля мінулых прэзідэнцкіх выбараў. Яна актуальная і цяпер. Я маю на ўвазе змяненне выбарчага заканадаўства, пераход на выбары па прапарцыянальна-мажарытарнай сістэме і партыйных спісах. Зараз у нас аднамандатная сістэма акруг. Мінус яе ў тым, што ў акрузе будзе адзін пераможца (які набраў большасць галасоў), а чалавек на другім месцы ў органы ўлады не пападае. Яго электарат незадаволены, бо жадае, каб меркаванне таксама ўлічвалася на розных узроўнях заканадаўства ад райсаветаў да парламента. Пераходзячы да выбараў па партыйных спісах, усе кандыдаты, якія пераадолелі пяціпрацэнтны бар'ер, будуць прадстаўлены ў парламенце. Гэта дае магчымасць разнастайным поглядам быць агучанымі ў заканадаўчых органах. Такім чынам мы забяспечым кансэнсус у грамадстве. Лёс краіны павінен рашацца не на плошчах і мітынгах, а ў парламенце і заканадаўчых органах шляхам дыялогу і эмацыянальнай дыскусіі. Для гэтага там павінны быць прадстаўнікі розных палітычных сіл. Нам неабходна ў абавязковым парадку праводзіць рэформу.

— Вы кажаце пра змены — пераход да новай выбарчай сістэмы. Якія яшчэ навацыі неабходныя нашай Канстытуцыі?

— Я ўпэўнены, што нацыянальны дыялог па Канстытуцыі — той шлях, па якім мы павінны цяпер ісці, каб забяспечыць спакой і кансэнсус у грамадстве. На мой погляд, акрамя змянення выбарчага заканадаўства (прапісаць гэта неабходна ў Асноўным Законе краіны, гэта канстытуцыйнае пытанне), мы павінны яшчэ паглядзець на пераразмеркаванне паўнамоцтваў у эвалюцыйным шляху. Ні ў якім разе не павінна быць размовы аб вяртанні да старой Канстытуцыі 1994 года. У нас сістэма ўлады такая, што вялікая колькасць паўнамоцтваў у кіраўніка краіны. І гэта было запатрабавана ў свой час. Сёння размова ідзе пра тое, што мы павінны зрабіць сістэму больш устойлівай. Хто б ні прыйшоў да ўлады ў Беларусі, не важна, праз колькі гадоў, каб ён не змог радыкальна памяняць курс краіны. Так робіцца ва ўсіх дзяржавах: вазьміце ЗША, выбары ў Польшчы. Там розніца паміж кандыдатамі тры працэнты, зверхдэмакратычна. Але адзін момант, хто б у Польшчы ні стаў прэзідэнтам, радыкальна сістэму ўлады ён не зменіць, як і ў ЗША. Хто б ні атрымаў уладу, сістэма неабходна такая, што радыкальна нельга нічога змяніць. Для чаго? Каб не пачынаць усё нанова. Самае страшнае для Беларусі — усё з пачатку. Для гэтага ў Канстытуцыі неабходна ўзмацніць ролю парламента, выканаўчай улады, надаць ім больш шырокія паўнамоцтвы. Далей мы павінны паглядзець па рэгіёнах, каб мясцовая ўлада была больш самастойная ў рашэнні лакальных задач. Гэта, мабыць, тыя пытанні, якія трэба рашаць у ходзе нацыянальнага дыялогу па Канстытуцыі.

— Улады часта называюць актыўным гульцом пратэстаў тэлеграм-канал Nехта. На ваш погляд, магчыма, што за платформай, якую стварыў юнак, стаяць сур'ёзныя структуры?

— Канечне, стаяць. Канал сёння мае ўплыў. Мы выдатна ведаем, што такое інфармацыйная палітыка — гэта грошы, падтрымка. У нас хапае ўнутраных праблем, якія мы павінны вырашаць, але, безумоўна, ёсць знешні фактар — спробы палітычных гульцоў скарыстацца пратэстамі ў краіне для рашэння сваіх пытанняў. У нас некаторыя палітычныя сілы гадамі фінансуюцца за межамі краіны. Я ўпэўнены, што ні адзін палітык, які фінансуецца з-за мяжы, ніколі не будзе адстойваць нацыянальныя інтарэсы, таму што ніхто пра нас там не турбуецца. Свае пытанні мы павінны вырашаць самі, ніхто за нас іх не вырашыць. Кожны спрабуе павярнуць сітуацыю ў сваіх геапалітычных мэтах. Як гэтаму супрацьстаяць? Першае — развіваць свае каналы. Проціпаставіць ілжы магчыма толькі праўду. Другое, людзі павінны бачыць, што іх чуюць. Чыноўнікам неабходна быць адкрытымі, гатовымі абмяркоўваць любыя праблемныя пытанні.

— Пратэсты ў Беларусі параўноўваюць з украінскімі, армянскімі, нават абхазскімі. Якія рысы нашых пратэстаў вы можаце вылучыць?

— Паліттэхналогіі, якія выкарыстоўваюцца ў нас, ужо апрабоўваліся ў іншых краінах. Але не было ні адной краіны, дзе б вуліца і рэвалюцыя вырашылі нешта добрае. Станавілася толькі горш. Калі мы не будзем чуць людзей, гэта таксама да добрага не прывядзе. Павінен быць баланс. Першае: ніякіх рэвалюцый, нельга вырашаць лёс краіны на вуліцы. Другі момант — дыялог, рэформы, рух краіны наперад у рамках Канстытуцыі і закона. Што датычыцца асаблівасцяў пратэстаў, на мой погляд, рыса такая: нам удалося не скаціцца ў прорву. Сітуацыі ў краіне кантралююцца і застаюцца ў прававым полі. Я ўпэўнены, мы павінны пазбягаць гвалту, асудзіць яго, не дапускаць эскалацыі, старацца чуць адзін аднаго. Асаблівасць таксама такая, што ў нас не адбылася рэвалюцыя.

— Існуе меркаванне, што ў беларускай апазіцыі няма дакладнай структуры, лідараў, таму не варта чакаць ад яе эфектыўнасці. Вы згодныя з такім меркаваннем?

— Я лічу, тыя, хто сёння выходзіць на вуліцу па нядзелях, не належаць да нейкай адной палітычнай сілы. Там людзі розных поглядаў. І калі будуць парламенцкія выбары, упэўнены, усе прагаласуюць за розныя партыі. Гэтыя людзі сёння нікому не належаць. У гэтым і складанасць, але гэта не адмяняе неабходнасці весці з імі дыялог. Яго можна весці ў працоўных калектывах, праз лідараў легальных партый, але галоўнай пляцоўкай павінен стаць парламент. Гэта той орган, які з'яўляецца агульнанацыянальнай пляцоўкай для дыялогу, куды можна прыцягнуць людзей. Для мяне няма іншай альтэрнатывы дыялогу. Пра гэта кажуць многія дэпутаты. Больш за тое, я наогул лічу, што мы павінны склікаць пазачарговую сесію, выступаў з гэтай ініцыятывай. Мае сэнс сабраць спецыяльную камісію ў парламенце, якая займалася б пытаннямі падзей у краіне. Я буду адстойваць гэту пазіцыю і далей. Ёсць людзі, якія выходзяць на пратэсты, а ёсць палітыкі, якія сядзяць за мяжой і стараюцца пратэсты накіраваць у неабходную для іх плынь.

— Відавочна, што немагчыма адмаўляцца ад таго, што ў першыя дні акцый праваахоўнікі праявілі жорсткасць у дачыненні да затрыманых удзельнікаў пратэстаў. Вы па просьбе сваіх выбаршчыкаў звярталіся да ведамстваў з запытамі. Якія адказы атрымалі ад праваахоўнікаў, ці будуць заведзены крымінальныя справы?

— Адказ я пакуль чакаю (інтэрв'ю праводзілася на мінулым тыдні — «Зв.»). Тэрміны яшчэ не выйшлі. Плюс мы чакаем вынікаў работы міжведамаснай камісіі. Запыт у людзей на гэта ёсць, самае галоўнае, каб усё было сумленна і законна. Па кожным факце павінны разабрацца не абстрактна, а індывідуальна. Прычым разабрацца і з правакатарамі, што дзейнічалі з боку пратэстоўцаў, і па кожным звароце чалавека па гвалце ў дачыненні да яго. Я спадзяюся, што мы разбяромся з усімі выпадкамі.

— Колькі чалавек да вас звярнуліся са зваротамі пра гвалт праваахоўнікаў?

— Да мяне звярнуліся людзі не толькі з маёй дэпутацкай акругі, а з усёй краіны як да лідара партыі. Размова ідзе пра дзясяткі зваротаў. Я ведаю, што да многіх дэпутатаў таксама звярталіся. Згодна з законам аб зваротах грамадзян я не маю права ігнараваць гэтыя заявы. Я павінен іх адправіць у тыя органы, што праводзяць праверку.

— Наконт міжведамаснай камісіі. Там ёсць дэпутаты парламента?

— Ёсць толькі адзін. Я лічу, што міжведамасная камісія — гэта добра, але неабходна стварыць яшчэ адну — парламенцкую. Чым спакайней у рамках прававога поля мы разбяромся з усімі запытамі людзей, тым лягчэй нам будаваць дыялог. Мы ўсе павінны разумець, што мы можам мець розныя палітычныя погляды, але мы разам будзем жыць у гэтай краіне.

— У нашым заканадаўстве ёсць калізія. Каб мітынг быў легітымным, для яго неабходна атрымаць дазвол ад мясцовай улады. Зразумела, што пратэстоўшчыкам яго не дадуць, але ўсё роўна людзі выходзяць на вуліцу, парушаючы закон. Відавочна, закон не працуе. Ці плануецца яго змяняць?

— Мы павінны паважаць правы ўсіх людзей: і тых, хто выходзіць на пратэсты, і тых, хто хоча спакойна жыць. Мы павінны вылучыць дадатковыя месцы, акрамя існуючых, дзе людзі могуць збірацца і выказваць сваю палітычную пазіцыю. Я лічу, што закон аб масавых мерапрыемствах трэба змяніць. Нейкія рэчы спрасціць, нейкія вырашыць, каб не было прававых калізій. Мы павінны лічыцца з меркаваннем усіх. Пратэстам неабходна быць такімі, каб яны не перашкаджалі іншым. Я гатовы як дэпутат працаваць над тым, каб закон аб масавых мерапрыемствах быў больш дэмакратычным. Мы павінны разумець, што 9 жніўня мы прачнуліся ў новай палітычнай рэальнасці. Наша заканадаўства павінна зыходзіць з гэтага і адпавядаць таму, што адбываецца ў грамадстве і краіне.

— Нягледзячы на гэту новую рэальнасць, улады пакуль адмаўляюцца ад дыялогу з апазіцыяй і плануюць яго весці толькі з легітымнымі супольнасцямі. Як пратэсным арганізацыям стаць легітымнымі?

— Маё разуменне дыялогу — ён павінен быць у рамках закону. Што датычыцца рэгістрацыі новых грамадскіх арганізацый, палітычных партый, я лічу, што ўлады не павінны баяцца іх рэгістраваць. Хай іх будзе шмат, як, напрыклад, у Расіі. Там амаль 150 палітычных партый, а выбары выйграюць толькі тыя, што карыстаюцца найбольшай падтрымкай насельніцтва. Не трэба баяцца дэмакратызацыі. Неабходна разумець: арганізацыі, партыі павінны фінансавацца толькі ўнутры краіны. Тыя, што атрымліваюць сродкі па-за межамі краіны, ніколі не будуць адстойваць нашы нацыянальныя інтарэсы. Партыі, якія прайшлі парламенцкі парог, ва ўсім свеце маюць дзяржаўную фінансавую падтрымку, і мы павінны развіваць сваё легальнае палітычнае поле. Я выступаю за дэмакратызацыю рэгістрацыі грамадскіх арганізацый і палітычных партый.

— Які шлях, падсумоўваючы ўсё вышэйсказанае, вы бачыце сёння як выхад з крызісу?

— Па-першае, ніякага гвалту быць не павінна. Усё вырашаць толькі ў законным ключы. Дыялог па Канстытуцыі, па змене палітычнай сістэмы краіны — тая платформа, што можа аб'яднаць людзей. Ключавое для мяне ў Канстытуцыі — гэта змена выбарчага заканадаўства, пераход на выбары па прапарцыянальна-мажарытарнай сістэме ці поўнасцю па партыйных спісах дэпутатаў усіх узроўняў. Мы павінны ісці толькі эвалюцыйным, а не рэвалюцыйным шляхам. Задача любых выбараў — узмацніць краіну, зрабіць яе мацнейшай, але мы не сталі мацней пасля 9 жніўня. А сёння мы павінны думаць, што будзе далей.

— Дык усё ж такі, на вашу думку, што далей? Ці не загразнем мы ў замкнутым крузе: пратэсты, затрыманні, суды...

— Я спадзяюся, што мы выйдзем з такога круга. Прыйдзем да цывілізаванай палітыкі, не вулічнай, а рэальнай. Для гэтага ўсім неабходна зрабіць крок наперад — уладам, тым, хто выходзіць на вуліцу, палітыкам. Мы павінны размаўляць не мовай ультыматумаў, а чуць адзін аднаго. І наша з вамі размова — таксама крок, каб выйсці з гэтай сітуацыі. Хочацца, каб Беларусь стала мацнейшай, кансалідаванейшай і спакайнейшай. Я думаю, што ў нас хопіць сіл, рэсурсаў, розуму, каб так і было.

Марыя ДАДАЛКА

Фота: house.gov.by, прэв’ю: БЕЛТА

Выбар рэдакцыі

Рэгіёны

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Як мы бярозавік куплялі на гандлёвай пляцоўцы лясгаса і ў лясніцтве

Культура

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Творчая вечарына народнага артыста Беларусі прайшла ў адной з мінскіх гімназій.