У Выдавецкім доме «Беларуская навука» выйшла кнiга Элiзы Ажэшкi. У выданне ўвайшлi найбольш значныя яе творы — «Над Нёманам» i цыкл «Gloria Victis» («Слава пераможаным»). Сёння мы гутарым з iх перакладчыкам Анатолем Бутэвiчам.
— Хочацца гарэзлiва спытаць: што ў вас з Ажэшкай?
— Мне здаецца, што чым больш мы будзем ведаць нашу даўнюю лiтаратуру, у тым лiку творы пiсьменнiкаў, якiя хоць i не на мове нацыi, але апавядалi пра падзеi, што адбывалiся на нашай зямлi, тым больш мы будзем упэўненыя, што наш гiстарычны падмурак моцны i што на iм можна будаваць новы дзень паспяхова i бесперашкодна. Мая вялiкая ўвага да Ажэшкi абумоўлена тым, што ў нашага чытача не так шмат магчымасцяў знаёмiцца з яе творамi: не ўсе яны перакладзены нават на рускую мову. На беларускай жа можна было знайсцi малавата. У «Беларускiм кнiгазборы» дваццаць гадоў таму выходзiла трошкi апавяданняў i аповесцi, традыцыйна аднесеныя да беларускiх: «Хам», «Нiзiны», «Дзюрдзi». Мне ж здавалася, што i раман «Над Нёманам» мае права быць перакладзеным на беларускую мову. Хоць польскiя матывы ў iм прысутнiчаюць, але i беларускiя не пакiнуты без увагi, тое, пра што пiша аўтар, адбывалася на нашай зямлi. Гэта па-першае. А па-другое, Элiза Ажэшка ўмела так выбудоўваць тэкст, каб ён не мог не захапiць, каб нельга было спынiцца, пачаўшы чытаць. Яна ўмела паказаць i характары людзей, i ўзаемадачыненнi класаў, як сказалi б у савецкi перыяд, i прыроду, якая ў яе выступае асобным героем. I яшчэ адметнасць: калi пiсаўся раман «Над Нёманам», у той краiне, у якой жыла аўтарка, iснаваў такi прэс цэнзуры, што яна была вымушана карыстацца схаванымi сэнсамi. I тое, як ёй удалося расказаць пра падзеi паўстання 1863 года, надае раману дадатковую прыцягальнасць. А тое, пра што яна распавяла, змушае нас верыць фактам i дае падставы сцвярджаць, што не ўсе тагачасныя загадкi раскрытыя. Вось чаму я захацеў перакласцi раман «Над Нёманам». Ну, а на пераклад цыкла «Gloria Victis» штурхае сама назва: «Слава пераможаным». Здавалася б, якая iм можа быць хвала. Але Ажэшка апявае ўчынкi паўстанцаў, называе iх сапраўдныя iмёны i апiсвае падзеi, сведкай i ўдзельнiцай якiх была i сама.
— Побач з кнiгамi якiх пiсьменнiкаў вы ставiце кнiгi Элiзы Ажэшкi?
— У розных матэрыялах, прысвечаных яе творчасцi, раман «Над Нёманам» згадваецца ў кантэксце паэм «Новая зямля» Якуба Коласа i «Пан Тадэвуш» Адама Мiцкевiча. Тое, што аб'ядноўвае гэтыя паэмы, прысутнiчае i ў рамане — у тым, як узвышана паказаныя пачуццi, i ў тым, што прырода апiсваецца як чалавек са сваёй рэакцыяй на падзеi, i ў тым, што сказана пра адносiны да зямлi i гаспадаркi. Перакладаючы твор, назiраючы ў iм мiтрэнгi памiж уладальнiкамi зямлi i тымi, хто яе арандуе i апрацоўвае, я заўважыў яшчэ адну паралель — з «Палескай хронiкай» Iвана Мележа. Тыя ж адносiны да зямлi, тое самае жаданне яе адхапiць, тыя ж бунтоўнасць i прага паразумення. А якая паэтычнасць у апiсаннi жнiва! Мележ працягнуў паэтычную нiтку, якую пачынала Ажэшка. Гэта яна апiсала жнiво так, быццам няма падзеi вышэй. Так для сялян i было. I яшчэ адна паралель: чытаючы пра жнiво ў Ажэшкi, я згадваю сваю мацi. Я нарадзiўся ў Нясвiжскiм раёне, на хутары Язавец, вакол якога калгасныя палi цягнулiся як вокам сягнуць. I жыта жалi сярпамi. Тады жняяркi з'яўлялiся дзе-нiдзе, а камбайнаў нiякiх i блiзка не iснавала. Дык вось, калi мацi з iмпэтам жала жыта сярпом, а я дапамагаў ёй складваць снапы ў мыдлi, так у нас iх называлi, яна заўсёды спявала. Вiдаць, так было лягчэй. Пачуццi, якiя ў мяне выклiкае апiсанне жнiва ў Ажэшкi, асацыiруюцца, такiм чынам, з тым, што я i сам бачыў i ў чым браў удзел.
— Што скажаце пра «цяжкасцi перакладу»?
— Прызнаюся, мне было трошкi складана, хоць польскiя словы ўва мне з дзяцiнства, ад памяцi людзей той зямлi, якая да 1939 года была пад Польшчай. Пачаў я перакладаць тады, калi працаваў генконсулам у Гданьску, з 1996 года, а працягваў, калi быў паслом у Румынii, i для мяне гэты пераклад стаў сцежкай да ўспамiнаў пра асабiстае, роднае, пра жыццё на хутары, дзе прырода вымушала падладжвацца, а не валадарыць. Такая прырода, як у рамане Ажэшкi. Вось гэтае жаданне — перакласцi для iншых тое, што замiлоўвае ўласную душу, — дапамагала шукаць патрэбныя словы. Наколькi ўдалося, ацэнiць чытач. Ва ўсякiм разе, першае выданне «Над Нёманам», якое выйшла ў «Мастацкай лiтаратуры» ў 2003-м у серыi «Скарбы сусветнай лiтаратуры», разышлося iмгненна. Дасць Бог, i новы том «Беларускага кнiгазбору», другi ў гэтай серыi том твораў Элiзы Ажэшкi, будзе добрым падарункам для чытача.
— Цi не здаецца вам, што Ажэшка недаацэнена?
— Калi мы параўноўвалi яе творы з творамi Якуба Коласа, Адама Мiцкевiча, Iвана Мележа, то рабiлi гэта ў першую чаргу на ўзроўнi захапляльнасцi для чытача. I гэта галоўная адметнасць яе творчасцi. Калi створыш нешта, на ўласны пагляд генiяльнае, але чытачу непатрэбнае, — ацэнены будзеш у «нуль». А калi напiсана нешта такое, што вымушае пранiкнуць глыбока ў сутнасць, абуджае жаданне зрабiць нешта вартае для зямлi, на якой жывеш... Ажэшка сваёй творчасцю выклiкае ўсё гэта, паказвае, як «радзiмаму краю служыць», вучыць быць годнай асобай.
Гутарыла Святлана Воцiнава
Фота Кастуся Дробава
24 верасня а 16-й гадзіне ў Дзяржаўным музеі гісторыі беларускай літаратуры на Багдановіча, 13 у Мінску адбудзецца прэзентацыя кнігі Элізы Ажэшкі «Над Нёманам. Glorіa Vіctіs». У мерапрыемстве бяруць удзел перакладчык Анатоль Бутэвіч, а таксама рэдактары і даследчыкі, якія мелі непасрэднае дачыненне да падрыхтоўкі выдання. Уваход свабодны. Прадугледжана магчымасць набыцця кнігі і аўтограф-сесія з перакладчыкам.
Амаль тысяча дзвесце чалавек збяруцца, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
