Уладзімір Садоўскі. Залежнасць. Апавяданне

— Ці дзейнічае ваша праграма на людзей згубна? Ці можа чалавек наогул памерці падчас сеанса? Хіба тое, што дзеецца з чалавекам у віртуальнасці, не адлюстроўваецца на яго арганізме ў рэальным свеце, як гэта любяць паказваць у фантастычных фільмах?

— На ўсе пытанні адзіны адказ: безумоўна, не! У вас састарэлае ўяўленне аб віртуальнай рэальнасці. У працэсе ўспрымання віртуальнасці ўдзельнічае толькі мозг. Інфармацыя падаецца толькі на тыя ўчасткі, якія ўспрымаюць пачуцці, абмінаючы іншыя зоны, што перадаюць гэтыя пачуцці на цела. Так што нават калі чалавек атрымлівае калецтва ў віртуальнасці, то ў рэальнасці яго арганізм застаецца непашкоджаным. Тое ж самае можна сказаць і пра смерць. Ды і наогул за бяспеку можаце не турбавацца. У нашым мінскім філіяле выкарыстоўваецца самае найноўшае абсталяванне, такое ж, як у Амерыцы ці Кітаі. І да таго ж для ўваходу ў нашу віртуальнасць не трэба свідраваць дзірку ў патыліцы.

— Ха, я зразумеў ваш жарт пра дзірку ў галаве. «Матрыца», я памятаю такі фільм. Сябры, нагадваю, што перада мной сядзіць дырэктар мінскага прадстаўніцтва фірмы Watch, вядучага распрацоўніка і распаўсюдніка віртуальных атракцыёнаў.

Сяргей, пазяхаючы, увайшоў у кухню і кінуў позірк на экран тэлевізара, убудаванага ў сцяну над сталом. У эфіры ішла перадача «Добрай раніцы, Мінск». На экране малады вядучы пра нешта распытваў бізнесоўца ў стылёвым гарнітуры. Сяргей паставіў пакет з ежай у мікрахвалёўку і міжволі прыслухаўся да іх размовы:

— Зараз навінкай сезона і сусветным хітом з’яўляецца праграма віртуальнай смерці, распрацаваная вашай кампаніяй. Раскажыце, калі ласка, пра яе падрабязней.

— Вядома, вядома. Адразу прадбачу наступныя пытанні і магу з упэўненасцю сказаць, што яна цалкам бясшкодная для чалавека. Тэсціраванне не выявіла ніякіх адхіленняў у падыспытных. Праграма паспяхова выкарыстоўваецца ўжо амаль год. Ніводнага інцыдэнту за гэты час не адбылося.

— Зразумела.

Печка падала сігнал. Сяргей дастаў сняданак, прысеў за стол і пачаў есці, гледзячы адным вокам у талерку, а другім у тэлевізар. Прадстаўнік фірмы Watch працягваў сваю прамову:

— Слоганам нашай рэкламнай кампаніі ёсць выраз: «Перажыві тое, што яшчэ ніхто не перажываў!» Я вось, напрыклад, цалкам з ім згодны. Такую паўнату пачуццяў і вастрыню адчуванняў, якую забяспечвае наша праграма, можна атрымаць хіба што пры рэальнай сваёй смерці, ды і тое не ад усякай. Але ж вы не будзеце чакаць гэтага ўсё сваё жыццё?

— Так, вядома.

— Таму прыходзьце да нас і атрымайце ўсё ў найлепшым выглядзе. І не забудзьцеся, сёння першы дзень запуску праграмы віртуальнай смерці, і таму ўсім наведвальнікам будзе зніжка 50 %, а кожны дзясяты можа прайсці сеанс бясплатна.

Бізнесовец так пільна паглядзеў у камеру, што Сяргею падалося, быццам дырэктар Watch глядзіць прама яму ў вочы. Рука з лыжкай замерла на паўдарозе ад талеркі да рота.

— Вядома. Гэта важна, — голас вядучага вывеў Сяргея са здранцвення.— Надышоў час развітвацца. Дзякуй вам за цікавую гутарку. Да пабачэння. Нагадаю вам, дарагія тэлегледачы, што з намі быў дырэктар мінскага філіяла фірмы Watch. А цяпер пра тое, што вас чакае ў працягу нашай праграмы…

Сяргей разабраўся з рэштай сняданка і пачаў збірацца да выхаду. Накінуў куртку, захапіў заплечнік і хуткім крокам выйшаў на лесвічную пляцоўку. Ліфт чакаць было доўга, таму пачаў спускацца пехам. Ён па звычцы не зачыніў дзверы, і хатняя праграма зрабіла гэта за яго, як толькі гаспадар аддаліўся ад кватэры на некалькі дзясяткаў метраў. Разам з тым выключыўся тэлевізар, пагасла святло ў кухні і пакоі, а з-пад ложка выехаў робат-пыласос і прыняўся за працу.

У офісе выдаўся цяжкі дзень. Хлопца літаральна завалілі дакументацыяй, у якой ён так і не змог разабрацца да канца дня. Прыйшлося браць некаторыя паперы дадому. Раздражнёны і стомлены Сяргей ехаў у машыне па праспекце Францыска Скарыны. Галава яго была поўная змрочных думак. Штодзённае паўтарэнне адных і тых жа дзеянняў скоўвала волю. Сняданак, паездка на працу, дзе пастаянна даводзілася пералапачваць горы дакументаў, затым зноў дарога дадому, некалькі гадзін сумнага сёрфу ў інтэрнэце і нядоўгі нервовы сон, а затым усё па новай. Пакутліва хацелася вырвацца з гэтага зачараванага кола.

На скрыжаванні загарэлася чырвонае святло. Пагружаны ў свае думкі, Сяргей не заўважыў гэтага і працягваў ехаць далей. Праз секунду спрацавала сістэма аўтатармажэння, хлопца кінула на стырно, ён моцна прыклаўся лбом аб цвёрды пластык. Гэта раззлавала Сяргея і вярнула ў рэальны свет:

— Халера, што за бздура, павырубаў бы ўсю гэтую электроніку! Паціраючы лоб далонню, хлопец азірнуўся па баках. Над дарогай лунала,

палаючы ўсімі колерамі вясёлкі, галаграфічнае рэкламнае палатно.

— Наведай Watch! Толькі сёння і толькі для цябе зніжка 50 % на сеанс віртуальнай смерці. Кожнаму дзясятаму — бясплатна. Спяшайся!

Сяргей успомніў ранішнюю перадачу. Прачнулася цікавасць да віртуальных забаў.

— Чаму б і не? — падумаў ён. — Дома ўсё адно няма чаго рабіць. Прастаяўшы пяць хвілін у невялікім заторы, Сяргей рушыў у левую паласу і павярнуў да офіса фірмы Watch.

Вялізныя літары з назвай арганізацыі луналі над дахам старога, але цалкам адрамантаванага дома ў самым цэнтры сталіцы. На бясплатнай падземнай паркоўцы месца давялося выбіраць доўга. Наўрад ці гэта ўсё машыны аматараў віртуальных забаў. Выйшаўшы з машыны, хлопец накіраваўся да бліжэйшага ліфта, націснуў кнопку выкліку і дзверы бясшумна раз’ехаліся.

У прасторным холе наверсе ўсё было зроблена па апошнім слове тэхнікі ў адпаведнасці з найноўшымі павевамі дызайнерскага мастацтва. Тоўстыя шкляныя калоны падтрымлівалі празрыстую столь, за якой было відаць на дзіва чыстае начное неба са шматлікімі пацеркамі зорак.

— Галаграма, відаць, — меркаваў Сяргей, — у вялікіх гарадах зор ужо даўно не бачна.

Уздоўж сцен вузкай стужкай неслася паласа навін, рэкламы і біржавых зводак. Мяккае святло, здавалася, лілося адусюль, яўных кропак асвятлення бачна не было.

Удосталь налюбаваўшыся зорным небам, Сяргей падышоў да стала адміністратара. Хоць мэбляй гэты цуд тэхнікі назваць было цяжка. Гэта быў доўгі выгнуты экран, па якім трансляваліся рэклама і ролікі найлепшых віртуальных гульняў, створаных фірмай. Хлопец наблізіўся да стала, не адрываючы позірку ад таго, што разгортвалася на экране: велізарны дзяцюк у рабым шлеме і са здаравеннай сякерай раскідваў натоўпы атакуючых ворагаў. Унізе экрана красаваўся надпіс: «Адчуй лютасць Одзіна». Усё гэта было падобна на сцэну з якога-небудзь гістарычнага баевіка апошніх гадоў. Нават не верылася, што гульня можа быць настолькі рэалістычнай.

— Чым магу быць карысны? — адцягнуў Сяргея ад подзвігаў адважнага вікінга адміністратар.

— Я хацеў... — пачаў казаць хлопец і азірнуўся па баках. Людзей у прасторным холе было мала: некалькі чалавек збіраліся выйсці, адзін паказаўся з дзвярэй у глыбіні залы. Выгляд у таго быў нейкі разгублены і ў той жа час узрушаны.

— Сеанс віртуальнай смерці робіць вельмі моцнае ўражанне, — з усмешкай сказаў адміністратар, злавіўшы кірунак позірку Сяргея.

Хлопец спахапіўся і працягнуў:

— Я таксама хацеў бы прайсці сеанс віртуальнай смерці.

— Вы, напэўна, чулі пра 50% зніжкі на сёння? — твар прадстаўніка Watch азарыўся яшчэ адной усмешкай.

— Так, — аўтаматычна адказаў Сяргей, працягваючы азірацца па баках, быццам першакласнік перад піўным ларком.

— Ды вы не хвалюйцеся, усё цалкам бяспечна.

— Я не хвалююся, — апамятаўся Сяргей, — проста цікава, які я па ліку.

— А, вы пра гэта, — усмешка не сыходзіла з твару «прадаўца». — Хачу вас засмуціць, вы не дзясяты. Але скажу па сакрэце, вы былі блізкія, вельмі блізкія, вы дзявяты кліент пасля папярэдняга шчасліўца.

Сяргею ўвесь час не шанцавала ў такіх рэкламных акцыях. Кожнаму трэцяму — зніжка, для кожнага пятага — падарунак, кожнаму дзясятаму — бясплатны сеанс. А як ні прыйдзеш — то другі, то чацвёрты, то, як цяпер, дзявяты.

— Колькі з мяне? — упэўнена вымавіў Сяргей. Ён канчаткова вырашыў прайсці ўсе выпрабаванні гэтай хвалёнай віртуальнай смерці.

— Пяцьдзясят рублёў, — ветліва адказаў адміністратар, не здымаючы з вуснаў ветлівай усмешкі.

Сяргей працягнуў банкаўскую картку і атрымаў маленькую пласцінку з эмблемай фірмы.

— Заходзьце ў тыя дзверы, — паказалі дарогу хлопцу, — кабіна нумар шэсць.

— Дзякуй.

Шырокія шкляныя створкі бясшумна раз’ехаліся проста перад новым наведвальнікам, прапускаючы таго ў доўгі калідор, па абодва бакі якога цягнуліся дзверы, падпісаныя нумарамі. Сяргей накіраваўся да шасцёркі, каля якой ужо стаяў малады чалавек у касцюме з бэйджам на лацкане.

— Я аператар віртуальнага вылічальнага цэнтра, я буду праводзіць з вамі сеанс ВС, — адрапартаваў малады чалавек, які хутчэй быў падобны на вышыбалу ў модным клубе.

Сяргей працягнуў яму картку. Бамбіза ўзяў пласцінку, павярнуўся, засунуў яе ў шчыліну замка і дзверы адчыніліся. Жэстам Сяргея запрасілі ўвайсці. За дзвярыма знаходзіўся невялікі пакой, напоўнены прытушаным святлом. У яго цэнтры стаяла крэсла, падобнае на стаматалагічнае, у якім чалавек знаходзіцца ў напаўляжачым стане. Аператар зачыніў дзверы і падышоў да кліента.

— Пачнём! — бадзёра сказаў тэхнік голасам маладога стаматолага, якому ўпершыню давялося вырываць зуб у жывога чалавека.

Раптам стала не па сабе. Боязь незразумелага, якое нагадвала пра зубны боль, дапаўнялася страхам перад самой віртуальнасцю.

— Які чорт мяне тузануў пайсці на гэта? — думаў Сяргей.

— Сядайце, — аператар падвёў яго да крэсла.

Розныя невясёлыя думкі раіліся ў галаве хлопца, калі ён апускаўся ў «стаматалагічнае» крэсла, якое апынулася, дарэчы, вельмі зручным.

Аператар падышоў ззаду, пачакаў, пакуль Сяргей уладкуецца на месцы ямчэй, і надзеў яму на галаву шлем. Шлем быў глухім і закрываў амаль усю галаву. Нічога са звыклых стэрэаэкранчыкаў перад вачыма або навушнікаў каля вушэй у ім не было. Толькі нешта стала лёгка паколваць віскі і патыліцу, пасля таго як аператар запусціў машыну.

«Інфармацыя падаецца непасрэдна на зоны мозга, якія ўспрымаюць пачуцці...» — успомнілася Сяргею фраза з ранішняй тэлеперадачы, — «і не трэба свідраваць дзірку ў патыліцы».

— Ну як, нармальна? Не цісне? — спытаў аператар.

— Усё добра.

— Тады пачнём. Якую смерць вам загрузіць?

— Што вы звычайна ставіце пачаткоўцам?

— Крушэнне трансатлантычнага лайнера.

— Давайце, — сказаў Сяргей і міжволі сцепануўся, узгадаўшы «Тытанік».

— Выдатна. Ляжыце спакойна. Усё хутка пачнецца.

Па-за шлемам чуўся ціхі гуд вылічальнай тэхнікі. Цела раптоўна ахапіла лёгкасць, вочы сталі закрывацца, а думкі прыйшлі ў дзіўны спакой. Сяргей заплюшчыў вочы і заснуў.

Ачнуўся ён у прасторным пакоі на велізарным двухмесным ложку. Вакол усё ззяла раскошай: разьбяныя крэслы з шаўковымі падушкамі, канапа насупраць, элегантныя столікі з гнутымі ножкамі, залачоныя кандэлябры на іх, жырандоля з электрычнымі лямпамі і вялікае, ва ўсю сцяну, люстэрка, рама якога была сапраўдным творам мастацтва. Ён не адразу зразумеў, дзе знаходзіцца. Толькі ўбачыўшы характэрнае круглае акно, Сяргей усвядоміў, што ляжыць у каюце карабля. Раптам патушылася і зноў запалілася святло. І тады стала бачна, што падлога прыкметна хіліцца налева, а рэчы на століках пачалі з’язджаць да краю. Хлопец устаў з ложка і паглядзеў уніз. Так і ёсць — ножкі ложка і століка, які стаяў побач, былі прыкручаныя да падлогі.

Святло зноў згасла і доўга не запальвалася. Аднекуль пацягнула холадам. Сяргея прабралі дрыжыкі. Аказалася, што адзенне на ім тое ж самае, у якім ён прыйшоў на сеанс: лёгкія штаны, кашуля і гальштук, куртку ён пакінуў у машыне.

Захацеў падысці да дзвярэй, але карабель моцна скаланула і хлопец паваліўся на падлогу. Падняўшыся, ён усё ж дайшоў да дзвярэй і тузануў ручку. У туфлі хлынула ледзяная вада. Сяргей ускочыў як апараны і адбег назад, але было ўжо позна. Вада пакрыла ўсю падлогу, і ўзровень яе імкліва павышаўся. Калі вада дайшла яму да каленяў, ён запанікаваў.

Выбег у калідор і агледзеўся. Калідор быў вельмі доўгім, немагчыма было ўбачыць яго канец. Усюды былі драўляныя дзверы з нумарамі, а на сценах уздоўж калідора віселі электрычныя свяцільні. Сяргей не ведаў, што рабіць і куды бегчы. Думкі аб віртуальнасці вылецелі ў яго з галавы. Адзінае, чаго хацелася — выратаваць сваё жыццё.

Вада тым часам дабралася да пояса. Яна была жудасна халодная. Сяргею ж здавалася, што ён стаіць у плыні палаючай вадкай лавы. Ногі, нібы сколатыя тысячамі іголак, балелі пры кожным руху.

Хлопец не мог больш стаяць на адным месцы і чакаць канца. Ён пабег. Пабег, што было сіл, прабіваючыся скрозь тоўшчу ледзяной вады, пабег, перамагаючы нясцерпны боль. Сяргей бег, а вада падымалася ўсё вышэй і вышэй. Ён стаў трымацца за сцяну, каб не ўпасці, але ўсё роўна страціў раўнавагу і пагрузіўся ў ваду з галавой. Цела звяло моцнай сутаргай, павекі зліпліся і не жадалі расплюшчвацца, дыханне перахапіла так, што немагчыма было выдыхнуць. Ужо не адчуваліся ногі і рукі. Сяргей на імгненне страціў прытомнасць.

Хлопец ачуняў, з сілай адштурхнуўся рукой ад сцяны і, нарэшце, вырваўся з вады. Было цёмна, ён расплюшчыў вочы, але нічога не змянілася. Рукой ён адчуваў сцяну, а галавой — столь. Сяргей на імгненне спалохаўся, што аслеп, і стаў шалёна круціць галавой і церці вочы, думаючы, што гэта дапаможа вярнуць зрок. Але раптам заўважыў чырвоны агеньчык далёка наперадзе. Ён прыгледзеўся і зразумеў, што гэта гарыць аварыйная лямпа. Але праз імгненне і яна патухла, на караблі канчаткова знікла электрычнасць.

З’явіўся дзіўны спакой. Вада даходзіла да падбароддзя, але Сяргею было ўжо ўсё роўна. Ён не адчуваў ні рук, ні ног, дрэнна адчуваў сваё цела, хоць і ведаў, што яго ногі цяпер апантана малоцяць ваду, імкнучыся вынесці хлопца бліжэй да паветра, а яго рукі хапаюцца за згаслую свяцільню, імкнучыся трымаць раўнавагу. Самому Сяргею было ўсё адно.

Вада дайшла да ўзроўню вачэй, але ён ужо не стараўся гэтаму перашкаджаць. Зрабіў маленькі ўдых — вада ўвайшла ў ноздры. Ён закашляў, вызваляючы лёгкія ад рэшткаў паветра. Ногі перасталі працаваць, рука адпусціла свяцільню, цела пагрузілася на падлогу, на «дно» калідора. Было ўжо ўсё роўна. Ён чакаў. Цела супраціўлялася смерці, але розум ведаў, што ўсё скончана. Сяргей адчуваў, як слёзы нямоглай лютасці выцякаюць з яго вачэй і тут жа распушчаюцца ў спакойнай, саланаватай і нясцерпна халоднай вадзе. Яму было ўжо ўсё роўна. Целу гэта ўжо не было патрэбна, але хлопец усё ж зрабіў свой апошні глыбокі ўдых. У лёгкія ўварвалася вада, руйнуючы тканку, раздзіраючы плоць на часткі. Сэрца яшчэ стукала, яшчэ гнала літры крыві, ужо нежывой крыві па целе. Розум патухаў. Сяргею было ўжо ўсё роўна. Ён ужо памёр.

Маленькі пакой з нязыркім асвятленнем, нізкая столь і чалавек у гарнітуры з бэйджам — гэта ўсё, што было пасля смерці. Цьфу, якой яшчэ да чорта смерці?! Праз некалькі імгненняў Сяргей узгадаў, дзе знаходзіцца.

— Ну як? Усё ў парадку? — спытаў малады аператар.

— Так, халера пабяры, — перад вачыма яшчэ стаяла перадсмяротная цемра, але ў целе не было ніякага болю і дыханне было роўным і спакойным. Усё было ў поўным парадку.

Засталося толькі пачуццё нездаволенасці. Быццам цябе адарвалі ад любімай справы ў самы непадыходзячы момант. Дзіўнае пачуццё.

— Як адчуванні? — са стандартнай усмешкай спытаў супрацоўнік Watch.

— Жудасна, — з абурэннем адказаў Сяргей. Ён узгадаў ледзяную ваду і лёгкія, якія разрываюцца ад болю. І яшчэ ўспомніў сваю абыякавасць да ўласнай смерці і яму стала прыкра.

Але што цікава, Сяргею захацелася ўсё гэта выпрабаваць нанова. Толькі нялёгка было сабе ў гэтым прызнавацца. Трэба пастарацца забыць пра гэта пачуццё, схаваць яго пад маскай абурэння.

— Гэта было маё першае і апошняе наведванне вашай канторы, — Сяргей груба адштурхнуў руку, працягнутую яму ў дапамогу.

— Навошта ж так, — пакрыўдзіўся аператар і затым шэптам, сабе пад нос, дадаў: — Усе ў пачатку так кажуць.

Хлопец зрабіў выгляд, што не пачуў гэтага, і хуткім крокам накіраваўся да дзвярэй. Ён быў злы на сябе, злы на аператара, у прынцыпе, нядрэннага чалавека, ён быў злы на ўсё, што было каля яго.

— Да новых сустрэч! — ветліва развітаўся адміністратар.

Сяргей не адказаў. Ён ударыў далонню па кнопцы ліфта. Спусціўся, дайшоў да машыны і з сілай націснуў вялікім пальцам на сэнсарны замок дзверцы. Аўто рэзка кранулася з месца і хутка выехала з гаража, ледзь не заляцеўшы на сустрэчную паласу. На што бартавы камп’ютар зрабіў кіроўцу заўвагу. Хлопец паслаў камп’ютар падалей. Ад’язджаў хутка і не азіраючыся. Але ў глыбіні душы ўжо ведаў, што яшчэ вернецца сюды. Яго нутро прагнула смерці. Уласнай смерці.

***

Ішоў час, Сяргей пастаянна завісаў на працы, часу не заставалася ні на адпачынак, ні на асабістае жыццё. Хлопец паступова звярэў, пачаў грубіць калегам, часта выходзіў з сябе і наогул стаў невыносным у зносінах. Яшчэ настолькі агрэсіўна паводзіў сябе за стырном, што бартавы камп’ютар заблакаваў яму права кіравання на тры месяцы. Дырэктар, які заўважыў такія паводзіны супрацоўніка, аднойчы выклікаў яго да сябе.

Сяргей увайшоў у кабінет хмурны, бухнуўся ў крэсла для наведвальнікаў і ўтаропіўся ў падлогу.

— Што з табой сталася? — пачаў размову дырэктар.

— Нічога, усё як заўжды, — буркнуў Сяргей.

— Вось што, ты гэта кінь. Зрабі сабе выхадны, я дазваляю. Адпачні пару дзянькоў, супакойся, — працягваў начальнік мяккім заспакаяльным голасам. — Не ведаю, схадзі, напрыклад, у Watch, там, кажуць, шмат што памянялася. Там зрабілі цэлы парк віртуальных атракцыёнаў.

— Яшчэ чаго, — прабурчаў Сяргей, з агідай прыгадаўшы сваё адзінае наведванне гэтай канторы.

— Увогуле, ты мне ў такім стане не патрэбны. Вяртайся, калі адпачнеш. Усё, вольны! — сказаў дырэктар і адвярнуўся да манітора.

— І вось яшчэ што, — кінуў начальнік у спіну Сяргею, калі той стаяў у дзвярах. — Калі хочаш, можаш узяць маю машыну. Твая ж яшчэ заблакаваная, так? Лаві ключы.

Сяргей спаймаў звязку і, здзіўлены такой шчодрасцю, накіраваўся ў гараж. Ён сеў у дырэктарскі аўтамабіль, пасядзеў некалькі секунд, каб крэсла прыняло зручную для яго цела форму, завёў рухавік і паехаў наўпрост да офіса Watch.

Ужо здаля зразумеў, што тут шмат што памянялася. Офіс Watch ужо не быў проста офісам, на яго месцы размяшчаўся вялікі забаўляльны комплекс, які расцягнуўся на цэлы квартал. Фірма выкупіла ўсе дамы ў акрузе, аб’яднала іх у адзін вялікі корпус і паставіла над гэтай плошчай велізарную шкляную піраміду. Усё стракацела агнямі і паветранай 3D рэкламай. Вялізныя зялёныя стрэлкі, што віселі ў паветры, паказвалі месца бліжэйшай паркоўкі.

Сяргей заехаў у падземны гараж. Стаянка была, як і раней, бясплатная, так што свабоднае месца зноў прыйшлося доўга шукаць. Ліфт з падземнага паверха падняў хлопца ў самы цэнтр вялізнага хола, наўпрост пад вяршыняй агромністай шкляной піраміды-купала. На гэты раз комплекс быў запоўнены пад завязку. Сотні людзей хадзілі навокал, запісваліся на сеансы, падсілкоўваліся ў фудкорце, гулялі на старых прыстаўках, пастаўленых паўсюль для бясплатнага карыстання. Сяргей рушыў да бліжэйшага інфармацыйнага стэнда і стаў у канец невялікай чаргі.

— Я вас слухаю, — адміністратар усміхаўся ўсім і кожнаму.

— Я хацеў бы запісацца на сеанс віртуальнай смерці, — хмурна сказаў Сяргей.

— Выдатна. Цяпер якраз свабодныя тры кабіны, — прадстаўнік кампаніі адвёў позірк ад манітора. — Вам новага тыпу або старога?

— Давайце новага. Колькі з мяне?

— Трыццаць рублёў.

У думках параўнаўшы гэтую суму са старой, Сяргей зразумеў, што кошты тут прыкметна знізіліся.

— Дзякуй, што наведалі нас, — сказаў адміністратар, беручы картку. — Праходзьце вось у тыя дзверы, вас там ужо чакаюць.

Сустрэў Сяргея ўсё той жа малады аператар, падобны на вышыбалу, у нязменна строгім касцюме з бэйджам.

— Добры дзень, праходзьце сюды, — сказаў ён, адкрываючы дзверы.

— Прывітанне, — Сяргею стала цікава, ці пазнаў хлопец яго. Хаця з часу першага наведвання сеансамі скарысталася ўжо сотня людзей, хіба ўсіх запомніш?

Пакой змяніўся мала, хіба што сцены памянялі колер, дый неонавага асвятлення стала трохі больш.

— Значыць, ВС новага тыпу. Што менавіта вы хочаце? — пацікавіўся аператар.

— Стаў тое, што цяпер бяруць больш за ўсё.

— Выдатна.

Сяргею стала цікава, якой смерці аддаюць перавагу наведвальнікі ў гэтым сезоне. У думках пачаў перабіраць варыянты, але машына пачала працаваць і ўсё знікла. Вочы заплюшчыліся самі сабой, і ён праваліўся ў глыбокі сон.

Ачуняў на беразе мора. Толькі гэта быў не звычайны пляж, запоўнены турыстамі. Гэта быў пляж, завалены металічнымі супрацьтанкавымі «яжамі», калючым дротам, заліты жалезабетонам і перакапаны варонкамі выбухаў. Гэты пляж быў полем бітвы.

Сяргей стаяў на лініі прыбою. На бераг набягалі нізкія хвалі, але шуму было не чуваць. Хлопец адразу аглух ад стрэлаў, выбухаў, свісту куль і крыкаў, якія шчыльна запаўнялі паветра. Ён заўважыў у сваіх руках вінтоўку, загорнутую ў пластыкавы пакет. Убачыў дзясяткі людзей у зялёнай уніформе, якія беглі па пляжы, і дзясяткі тых, што ляжалі на пяску ў нехарактэрных для чалавечага цела позах. Убачыў грамады жалезабетонных дотаў, што навісалі над пляжам, нібы скалы.

Сяргей успомніў, што гэта за вайна. Нават прыгадаў, што ўжо недзе бачыў усё гэта. Калі ўсё зразумеў і хацеў ужо зрабіць першы крок, нешта ўдарыла ў жывот з такой сілай, што не ўтрымаўся і ўпаў на пясок наўпрост у новую хвалю прыбою. Не адразу зразумеў, што адбылося. Ён паспрабаваў устаць. Але тут прыйшоў боль. Жудасны боль у жываце. Вантробы гарэлі агнём, нібы хтосьці абліў іх бензінам і падпаліў. Сяргея ўсяго скруціла. Ён чуў, як трашчаць яго зубы, сціснутыя дзікім болем, і не адразу ўсвядоміў, што адкусіў сабе кавалак языка. Боль быў жахлівым. У вачах пацямнела, ён амаль нічога не бачыў. І толькі надарваны хрыплы голас проста над яго вухам захоўваў сувязь з рэальнасцю.

— Доктара, хутчэй лекара сюды!

Перамагаючы боль, Сяргей павярнуў галаву і ўбачыў малады твар. Мокрае, бруднае, але неймаверна сур’ёзнае аблічча. Салдат нешта засяроджана шукаў у сумачцы на поясе. Праз імгненне ён дастаў пластмасавую ампулу з іголкай на канцы, зняў з яе каўпачок і нагнуўся над левай рукой Сяргея. Момант уколу не запомніўся, усё цела скаваў новы прыступ жудаснага болю. Толькі калі боль крыху аслаб, хлопец заўважыў, як па левай руцэ расцякаецца цеплыня, як яна даходзіць да грудзей, уліваецца ў галаву, запаўняе жывот. Стала лягчэй. Сяргей ужо нічога не бачыў і амаль нічога не чуў, але адчуваў, як боль сыходзіць. Не, не сыходзіць, адступае на іншы план. З’явілася незвычайная лёгкасць ва ўсім целе. Хлопец раскінуў рукі і ўзняўся ў неба.

Грубы, але ўжо ледзь чутны голас на імгненне перабіў асалоду.

— Не, гэтаму ўжо не дапаможаш. Хадзем далей.

Сяргей застаўся ў адзіноце. У шчаслівай адзіноце. Ён не адчуваў цела, не адчуваў больш ніякага болю, ён ляцеў і яму было добра. Настолькі добра, што гэта падалося сапраўдным Шчасцем. Не тым эфемерным шчасцем, што вечна маячыць наперадзе, нібы гарызонт. І як ні стараешся, як ні спрабуеш яго дамагчыся, яно ўвесь час сыходзіць наперад і хвіліны не пабыўшы з табой. А гэтае Шчасце было сапраўдным, і цяпер яно будзе доўжыцца вечна. Кволае святло маленькага пакоя абпаліла Сяргею вочы.

— Што за бздура, — прашыпеў ён у абурэнні.

— Ну як? Усё ў парадку? — прыемны голас аператара раптам стаў жудасна агідным.

— Так, халера цябе бяры, — Сяргей быў вельмі незадаволены тым, што яго адарвалі ад чагосьці ўзнёслага, вечнага і бясконца прыемнага.

— Як адчуванні? — спытаў тэхнік, здымаючы шлем.

— Жахліва, — агрызнуўся Сяргей і выскачыў з крэсла. Хуткім крокам ён выйшаў з пакоя.

Яму пакутліва хацелася падоўжыць адчуванні ад сеанса і ён змагаўся з сабой, каб не кінуцца зноў да стойкі адміністратара і не замовіць яшчэ адну ВС. Дома Сяргей адразу лёг спаць і амаль імгненна пагрузіўся ў глыбокі сон.

З наступнага дня ўсё пайшло дагары дном. Усё падала з рук. Усё, што пачынаў, не атрымлівалася. Яшчэ і па дарозе на працу ледзь не трапіў у аварыю. Хлопец пакінуў дырэктарскую машыну на стаянцы каля офіса і на метро паехаў у цэнтр Watch.

Замовіўшы дзве смерці запар — больш было нельга — Сяргей трохі супакоіўся. Віртуальнасць прынесла тыя жаданыя хвіліны асалоды, дзеля якіх варта жыць. Але гэта была толькі кропля радасці ў моры штодзённасці.

Так стала паўтарацца кожны дзень. Віртуальная смерць зрабілася сэнсам існавання. Сяргей не мог пражыць і дня, не памёршы. На працы ён больш не з’яўляўся, на званкі таварышаў па службе не адказваў, стаў весці пустэльніцкі лад жыцця, выбіраўся з дому толькі для таго, каб у чарговы раз памерці. Калі ў хлопца здарыўся прыступ, у прэсе пачалі ўжо з’яўляцца першыя артыкулы пра згубны ўплыў віртуальнай смерці на псіхіку. У той дзень як заўжды знялі шлем з Сяргея, але хлопец не ачухаўся і ўвогуле не падаваў прыкмет жыцця. Аператар спалохаўся, выклікаў начальства, штатны доктар фірмы праверыў стан хлопца. Пульс праслухваўся, Сяргей слаба дыхаў, але ў прытомнасць не прыходзіў. Кіраўніцтва Watch вырашыла накіраваць непрытомнага кліента на абследаванне ў прыватную клініку за свой кошт. Прысуд лекараў быў суровы: глыбокае пашкоджанне мозга, адключэнне ўсіх разумовых і рухальных функцый. Патрабавалася тэрміновая шпіталізацыя, але шанцаў на выздараўленне было мала. Праўда, хутка кіраўніцтва мінскага філіяла Watch перастаў цікавіць лёс Сяргея, новыя выпадкі пашкоджанняў мозга ад віртуальнай смерці сталі адбывацца па ўсім свеце.

***

Крэсла-каталка павольна ехала па калідоры. Санітар, шчуплы хлопец у зялёным халаце, напяваў сабе пад нос нейкую вясёлую песеньку. Пацыент у каталцы невідушчымі вачыма ўтаропіўся ў свой левы тапак. Каля пакоя адпачынку санітар спыніўся, каб паглядзець, што там адбываецца. Некалькі пацыентаў глядзелі нейкую навуковую праграму.

— Сёння ў нас, дарагія тэлегледачы, сур’ёзная размова з доктарам віртуальнай псіхалогіі Валерам Ягловым. Тэма самая што ні ёсць актуальная: уплыў віртуальнай смерці на псіхіку людзей. Скажыце, калі ласка, Валер, ці частыя выпадкі пашкоджанняў мозга ў людзей, што карыстаюцца паслугамі Watch?

— Вы правільна заўважылі, што толькі віртуальная смерць выклікае расстройствы ў людзей, іншыя атракцыёны не ўплываюць негатыўна на чалавечае здароўе. Адносна выпадкаў пашкоджання мозга, то іх вельмі мала. У нашай краіне толькі чатыры чалавекі з усіх, хто праходзіў праз сеансы ВС, страцілі розум. Але гэтага цалкам дастаткова, каб спыніць распаўсюд гэтага віду атракцыёнаў.

— Так, віртуальная смерць ужо забароненая па ўсёй планеце. Watch нясе шматмільярдныя страты, выплачвае вялікія кампенсацыі пацярпелым. Але вы не маглі б удакладніць прычыны страты розуму?

— Вядома. У Watch шмат разоў сцвярджалі, што іх праграмы не дзейнічаюць на цела і нервовую сістэму, што яны загружаюцца проста ў мозг. Але вось што адбываецца ў мозгу, яны не ўдакладнялі. А мозг — гэта вельмі складаны орган. У некаторых людзей выяўлялася асаблівая адчувальнасць да віртуальнай смерці. Цела заставалася ў нармальным стане, але вось клеткі мозга, успрымаючы вобразы, што пасылала машына, як рэальныя, адміралі. І з кожнай новай смерцю ўсё часцей і часцей. З часам спынялася разумовая дзейнасць, а пазней і рухальная. Толькі ўчасткі, якія адказваюць за атрыманыя чалавекам задавальненні, заставаліся некранутымі і пры гэтым увесь час узбуджаліся. Людзі, якія ўваходзілі ў гэтую групу рызыкі, пасля першага сеанса віртуальнай смерці не маглі адарвацца і праходзілі ВС зноў і зноў. У пацыентаў развівалася самая сапраўдная залежнасць.

— Дзякуй, спадар Валер. Нашых тэлегледачоў цікавіць пытанне, а ці можна вылечыць гэтую хваробу?

— Не, шанец на выздараўленне амаль нулявы.

— Дзякуй.

Санітар пастаяў некалькі хвілін, хмыкнуў і пакаціў каляску далей. Пацыент за ўвесь гэты час так і не адарваў позірку ад свайго тапка.

Цалкам публикацыю чытайце ў «Полымі» № 1 за 2020 год.