«Сонца маленькае зверху імкнецца упасці...»

Неверагодна, але факт: ёсць нешта, чаго не ведае нават усёмагутны інтэрнэт. Вырашыла паглядзець, хто ж аўтар верша, які вывучыла на памяць яшчэ ў другім класе (дагэтуль нават памятаю, як ён размяшчаўся на старонках чытанкі, з якім малюнкам). Колькі гадоў прайшло, а як толькі надыходзіць «спелы яблычны верасень» і пачынаюць падаць у траву першыя антонаўкі ў старым вясковым садзе, менавіта гэтыя радкі круцяцца ў галаве. Дык вось, набрала ў самых папулярных пошукавых сістэмах ажно два радкі гэтага верша — і знайшла на прасторах сеціва... толькі «сяброўку па няшчасці». Нехта «Пані Тэкіла» сем гадоў таму напісала: «Пасля выхадных, аддадзеных высакароднай справе нарыхтоўкі яблычнага соку, з галавы не выходзяць радкі пра антонаўку, якія помняцца яшчэ са школьных гадоў. Здаецца, яны былі ў чытанцы ў адным з пачатковых класаў. Але вось бяда — я не памятаю верш цалкам, не памятаю і аўтара. І інтэрнэт не можа дапамагчы, як ні дзіўна. Вось гэта я памятаю: «Ну і антонаўка, чыстая, спелая, // Пахне чаборам і мёдам густым. // Сонца і вецер нямала служылі ёй. // Шчокі загарам гараць залатым». І яшчэ апошнія радкі: «Яблык крамяны, сокам напоены, // Добра зімою пакласці на стол»... Мо раптам хто ведае гэты верш? Адгукніцеся!!!»

Адказу ні ёй тады, ні мне цяпер не знайшлося. Так што тыя радкі (а я, акрамя працытаваных, памятаю яшчэ вось гэтыя: «Часам здаецца, што сонца маленькае // Зверху імкнецца упасці на дол»...) так і засталіся пакуль без аўтара. Спадзяюся, ненадоўга, бо хтосьці ж са звяздоўскіх чытачоў ведае, праўда? Абавязкова напішыце, бо інакш спакойна спаць не змагу. А калі сур'ёзна, проста хочацца ведаць. Як, напэўна, кожны нармальны чалавек хоча дазнацца вытокаў усяго важнага ў сваім жыцці.

А яны, здавалася б, такія ну зусім дробязі — крамяны яблык у промнях халаднаватага кастрычніцкага сонца, апусцелая шпакоўня побач, фіранка на невялікай шыбе, вершаваныя радкі, якія самі па сабе ўсплываюць у памяці і якія хочацца дэкламаваць уголас, — можа, і ёсць самае важнае. Шчасце — няўлоўнае, незаўважнае, якое пачынаеш цаніць і разумець, калі яго ўжо няма...

Антоўнаўкі ў нашым садзе старыя — казалі, ці то зусім даваенныя, ці то адразу пасля вайны іх пасадзілі. Гэта ўсё бабка — калі закладвалі калгасны сад (ад якога ўжо і ўспаміну не засталося), узяла некалькі адбракаваных, зусім кволых дрэўцаў, і пасадзіла ля хаты. Чым рызыкавала бабуля ў тыя часы, несучы выкінутыя дубчыкі з калгаснага поля ды яшчэ маючы «статус» жонкі «ворага народа», нават думаць страшна. Але ж абышлося, дрэўцы выжылі, выраслі, перажылі і бабулю, і наступнае пакаленне гаспадароў, а цяпер на старой карчыстай яблыні ўжо гушкаюцца летам на арэлях бабчыны прапраўнукі.

Гэта заўсёды былі самыя любімыя нашы яблыкі. Першыя ападкі было не ўкусіць — такія кіслыя, іх збіралі ў вялікія кашы і падразалі ў яслі Зорцы. Праз колькі дзён яе малако пачынала пахнуць нечым вельмі духмяным і сонечным. Пасля, калі антонаўкі пачыналі спець, апады збіралі ўжо і для сябе — на варэнне, але найбольш на сок. Нястомная «Журавінка» — цуд тэхнікі пачатку 80-х гадоў мінулага стагоддзя — безупынку раўла і крактала ў кухні некалькі дзён запар. Соку ціснулі шмат — некалькі трохлітровікаў закатвалі на зіму з цукрам, астатні злівалі ў дваццацілітровыя пузатыя бутлі з тоўстага зялёнага шкла. Дабаўлялі крыху цукру, закаркоўвалі і ставілі наверсе ў склепе. Мамін «сок» карыстаўся вялікай папулярнасцю ў мясцовых выпівох — слабаалкагольны халаднаваты напой добра папраўляў здароўе «пасля ўчарашняга». «Соку» было не шкада, затое заўсёды можна было разлічваць на дапамогу па гаспадарцы.

Збор жа антонавак з дрэва, «на зіму», ператвараўся ў сапраўдны рытуал. Яблыкі — рукамі ці адмысловай рагаткай (гэта пасля сталі прадавацца спецыяльныя насадкі, ды і пра верхнюю частку пластыкавай бутэлькі, якую, адрэзаўшы, можна прыладзіць рыльцам на доўгую палку, пачулі адносна нядаўна). Сарваць такой рагаткай яблык з высокай галіны было не галоўнае, галоўнае было — яго не ўпусціць. Чамусьці не ўтрымліваліся і гупалі на зямлю самыя прыгожыя, самыя жоўтыя. А сонца свяціла проста ў вочы скрозь рудаватае лісце і не давала засяродзіцца. І самі па сабе згадваліся словы калісьці завучанага ў другім класе верша. І пахла ў паветры мёдам, чаборам, туманнай раніцай і спаленым бульбоўнікам. І клаліся ў кош асцярожна, бы шкляныя, крамяныя спелыя яблыкі.

Іх, непабітыя, чысценькія, усцягвалі на гарышча і раскладвалі па адным у духмянай залацістай саломе, ёй жа і прыцярушвалі зверху. Пасля, калі пачыналіся першыя маразы, антонаўкі накрывалі зверху старымі калматымі кажухамі. Так яны і ляжалі да снежня, а пасля іх даставалі са схованкі, прыносілі ў хату. Здаралася, маразы былі моцныя, і яблыкі на гарышчы замярзалі. Але гэта была такая незвычайная смаката! Іх ставілі ў місцы на прыпек, каб крыху адышлі, а пасля іх можна было есці, упіваючыся зубамі ў халодную салодкую мякаць, якая пахла залатым восеньскім сонцам. Тады і не думалася, што гэта будзе адзін з цёплых агульных успамінаў, якімі можна дзяліцца са старэйшай сястрой, спрабуючы сагрэцца ў настылай за тыдзень хаце ля запаленай печы і згадваючы, што ў садзе ляжаць нікім не пазбіраныя яблыкі...

«У садзе ляжаць нікім не пазбіраныя яблыкі»... Калісьці, гадоў дваццаць таму, я напісала гэтую фразу, працуючы над адным матэрыялам, і горка заплакала. Менавіта вобраз старога сада, усыпанага спелымі антонаўкамі, якія няма каму сабраць, стаў нечаканым прадбачаннем той пустэчы, якую адчуеш, калі на парозе роднай хаты ўжо ніхто не сустрэне.

У суботу паеду туды, і першае, што зраблю, — пазбіраю антонаўкі, якіх сёлета вельмі шмат на старых карчыстых дрэвах і якія, пэўна, засыпалі за тыдзень усю зямлю. А потым пагляджу ўверх — недзе там, ля апусцелай шпакоўні, на якую пазірае невялікая шыба з белай фіранкай, абавязкова вісіць крамяны, жоўты, самы прыгожы яблык. «Часам здаецца, што сонца маленькае // Зверху імкнецца ўпасці на дол»... Простыя важныя рэчы і словы, якія назаўсёды, якія робяць пустэчу не такой безнадзейнай.

Алена ЛЯЎКОВІЧ

Прэв’ю: proferma.com