Уступаючы ў самастойнае жыццё, маладыя людзі выбіраюць сабе прафесіі, навучальныя ўстановы, месцы працы... Усё як правіла — у сваёй краіне. Але ж здараюцца выключэнні: лёс закідвае ў іншыя. Нехта лягчэй там прыжываецца, нехта цяжэй, нехта не можа зусім... Але, мусіць, кожны, хто зрываецца з месца, заўсёды помніць Айчыну і вяртаецца туды — хоць бы ў думках.
Мая малая радзіма — горад Магілёў, вуліца Ленінская. Мы, даваенныя і пасляваенныя дзеці, можна сказаць, жылі на ёй (некалі Ветраной, Вялікай Садовай, Інжынернай), таму што бацькі цэлымі днямі былі на рабоце — з руін падымалі горад. Дапамагаць ім стараліся і мы: помню, як на месцы разбураных будынкаў збіралі цэглу (і цэлую, і бітую), як садзілі дрэвы і кусты, як наводзілі парадак у скверах...
Мы любілі свой горад, свой двор, дзе ў канцы 40-х — пачатку 50-х жылі сем'і, якія зведалі ўсе жахі ліхалецця, дачакаліся і не дачакаліся сваіх родных з эвакуацыі і фронту. Двор быў шумны, шматнацыянальны, але вельмі дружны. Мы, дзеці, чыста ўмоўна дзяліліся на тых, што нарадзіліся да вайны і пасля яе... Дзве групы, а любімым заняткам у іх абедзвюх быў адзін — рыбалка.
З самай раніцы мы, хлапчукі, з вудамі спускаліся з вала, беглі да шырокага тады Дняпра (у час разліву яго воды запаўнялі ўсё Падніколле), займалі, калі пашчасціць, месца на баржы, што стаяла каля берага. Адтуль добра было закідваць вуды і потым, у адказ на пытанне «Ну як улоў?» проста з форсам паказаць вядзерцы... Чаго толькі ў іх не было!..
Але ж гэта — дзятва... Старшакласнікі з ахвотай уступалі ў ДТСААФ, пастаянна дзяжурылі ратавальнікамі на гарадскім пляжы, хадзілі на вёслах і пад ветразем уверх па Дняпры, захапляліся мадэляваннем…
А якія карнавалы, якія святы ладзіліся ў нас!
Галоўным арганізатарам іх была Рая Крылова. Яна прыдумвала сцэнарыі і ўсё афармленне, шыла касцюмы, малявала эскізы галаўных убораў... Потым піянерская дружына, якую ўзначальваў Гена Пятроўскі (у будучым — доктар фізіка-матэматычных навук, намеснік міністра адукацыі...) праводзіла для жыхароў канцэрты, шахматна-шашачныя і футбольныя турніры, рыхтавала тэатральныя пастаноўкі, рэжысёрам якіх была Ася Чарняк. Мы, школьнікі сачылі за чысцінёй у дварах, збіралі макулатуру, металалом... Мы зараблялі за гэта нейкія грошы, і за іх, помню, купілі горн для піянерскай дружыны, для футбольнай каманды — форму...
Гучала ў нашым двары і папулярнае ў той час: «Вастру нажы, нажніцы!» На гэты голас выходзіў хто-небудзь з дарослых, затое малыя збягаліся ўсе, і «вастрыльшчык» — у іх акружэнні — пачынаў сваё дзейства. Ён, Іван Макаравіч Півавараў, быў добры спецыяліст, пры неабходнасці мог у піле нарэзаць новыя зубы, навастрыць канькі і небяспечныя брытвы...
А яшчэ гэты майстар славіўся тым, што нагбом, без адрыву ад рыльца, мог выпіць пляшку гарэлкі.
Здаралася, што нехта ў гэта не верыў — вёў мужчыну ў гастраном, дзе наш Макаравіч, што называецца, не адыходзячы ад прылаўка, паказваў сваё «майстэрства», пасля чаго прывычна закідваў на плячо інструмент і са сваім распеўным «Ва-стру на-жы!..» сыходзіў у наступны двор.
У нашым жа — недзе ў 50-я гады — стварыўся першы і на той час адзіны ў горадзе духавы аркестр.
Здольных да музыкі і ахвотных іграць у ім аказалася ну вельмі шмат! Міша Нямчынаў, Гена Крывулін, Саша Пронін, Валя Осіпаў, Валодзя Ляшчынскі ды іншыя досыць хутка асвоілі інструменты, навучыліся іграць, а потым сталі добрымі музыкамі, нават дырыжорамі...
Так, мы сапраўды цікава жылі, настолькі, што пра нас напісала «Звязда», і мы такім чынам сталі героямі. У наш двор прыходзілі, каб пераймаць вопыт, пра нас гаварылі: здзіўляліся, што мы, школьнікі, змаглі самаарганізавацца, з карысцю для сябе ды іншых бавіць час. І, што важна, уся гэта грамадская работа (канцэрты, суботнікі, спартыўныя турніры...) зусім не шкодзілі вучобе. Хутчэй наадварот: амаль усе ў нас вучыліся вельмі добра і потым змаглі паступіць у вышэйшыя і сярэднія спецыяльныя навучальныя ўстановы.
...Праляцелі гады, і па-рознаму склаліся нашыя лёсы. Мы ўсе ўжо бабулі і дзядулі. Алік Брук і Вова Рыкаў сталі камандзірамі падводных лодак, Тэрэза Кузняцова, Вера Цішурова, Святлана Яхновіч, Ганна Ручайская — інжынерамі, Ася і Вера Чарняк — педагогамі, а іх сястра Ліза і Марыя Мільштэйн — урачамі...
Але ўсе мы, дзе б ні жылі, прыязджаючы ў Магілёў, абавязкова ідзём на нашу, можна сказаць, родную вуліцу, да дома 27...
Я таксама там быў — хадзіў, глядзеў, пазнаваў — не пазнаваў, слухаў і... чакаў, што вось-вось, з хвіліны на хвіліну, зайграе наш духавы аркестр. Ці піянерскі горн пакліча мяне на лінейку...
Генадзь Сахрай, г. Ашкелон, Ізраіль.
Далёка ў мінулым мая маладосць — і халодная, і галодная. Але ж часцей успамінаецца не гэта, а людская ўвага і дабрыня. Вось толькі два-тры выпадкі, якія помняцца ўсё жыццё.
Год 1954-ы. Я паступіла ў інстытут, 30 жніўня прыехала на заняткі і пачула, што вучоба пакуль адкладваецца, што... заўтра (без папярэджання?) мы едзем на бульбу.
Той, хто жыў бліжэй, змог матнуцца дамоў, узяць сабе рабочае адзенне. Я — не магла. А таму, з'явіўшыся ў вёсцы і ў хаце, куды пасялілі, не на жарт спалохала сваю гаспадыню. Змераўшы мяне вачыма, тая спытала: «Дзеванька, што ж з табою рабіць?!».
Я гэтага, вядома ж, не ведала. А яна — стала шукаць мне адзенне.
Па тым часе нічога лішняга ў гэтай жанчыны не было, па нешта яна схадзіла да суседзяў, але ж мяне «прыбрала»: да Пакроваў я змагла працаваць. А далей ударылі першыя маразы, і нас адпусцілі дадому па цяплейшую вопратку.
Я выбралася ў дарогу: ад вёскі, дзе жыла і выбірала бульбу, да Барысава было кіламетраў з пяць. Іх я неяк прабегла. А вось далей...
У вязанай кофтачцы і... басаножках (ну не ў гумавых жа ботах з чужой нагі?!) стаю на прыпынку і аж калачуся ад холаду. Аўтобуса ўсё няма і няма... Затое побач раптам з'яўляецца нейкая бабуля, хапае мяне за руку і з прыгаворам: «Ты ж змерзнеш, дзіцятка! Пайшлі са мной!» — вядзе ў сваю хату (гэта паблізу — яна ў вакно мяне ўбачыла), саджае за стол, нейкім кажушком абкручвае мне ногі, падсоўвае талерку з блінамі, загадвае: «Еш! А я пайду на прыпынак, падзяжуру, каб твой аўтобус не ўцёк».
...Невядома, чым скончылася б мая першая «бульба», калі б не гэтыя залатыя жанчыны, не іх гумовікі ды жакеткі, не кажух... Дзякуючы ім я нават не захварэла.
А там пачаліся студэнцкія будні, жыццё ў інтэрнаце, першая сесія.
Адзін з экзаменаў я здавала позна ўвечары і, што тады здаралася часта, нашча: з учарашняга ні макулінкі ў роце не было! Ад голаду, помню, аж у вачах цямнела, і думкі ўсе не аб тым, як здаваць экзамен, а як бы не самлець, не ўпасці перад дзвярыма?
Падтрымка з'явілася зусім нечакана: да мяне падбегла Ларыса Чукава, дастала з-за пазухі цёплую булачку: на, маўляў...
Я, вядома ж, узяла і такім чынам перамагла млоснасць, здала экзамен і ў другім семестры ўжо атрымлівала стыпендыю.
...Потым не раз і не два я думала, што тая булачка ў Ларысы была, вядома ж, не лішняй. А бач ты, яна ўспомніла пра мяне, прыбегла ратаваць!
Такое, згадзіцеся, забыць немагчыма — ніколі.
Галіна Грыгуць, г. Вілейка.
Вёска, лазня, дакладней, вядома ж, лазенка: парылка — як добрай бабе сесці... Аднак сёння там мыюцца-парацца мужчыны — хвошчуцца венікам, а пасля таго, па чарзе, то «вывальваюцца», то выскакваюць, то выпаўзаюць у прахалодную раздзявальню, каб неяк перавесці дух ці трохі адпачыць...
— Фу-у-у, — разваліўшыся на лаве, выдыхае адзін.
— Добра, — дадае другі.
— Лепей ніколі не было! — падтрымлівае трэці.
Дзед Мікола не згаджаецца:
— Было, — уздыхае, — ды ўчора выпілі.
Анатоль Палынскі, г. Беразіно.
Ёсць песні, якія, здаецца, слухаў бы і слухаў! Бо яны прыгожыя, душэўныя, шчырыя. Ну вось як там у Долінай? «Главней всего погода в доме...»
З гэтым і сапраўды не паспрачаешся. Як, дарэчы, і з тым, што яна, тая пагода, няпроста ствараецца: вельмі шмат што ў «працэсе» залежыць ад жанчыны, ад гаспадыні — яе мудрасці, працавітасці. Але і ад мужчыны — таксама.
З Васілём Пашкевічам мы скончылі адну і тую ж школу (ён, праўда, трохі пазней). Таму сустрэўшыся, любім добрым словам згадаць нашага дырэктара — Мікалая Яфімавіча Міхалёва — ардэнаносца, ветэрана вайны, успомніць агульных настаўнікаў і нават любімы прадмет. У нас гэта была нямецкая мова. Васіль яе ведаў проста выдатна.
А таму нікога не здзівіла, што пасля школы хлопец падаўся ў Мінск, паступіў у інстытут замежных моў. Вучыўся, стараўся, захапляўся спортам, аднак студэнтам пабыў толькі год. Жыць далей на адну стыпендыю ды выпадковыя падпрацоўкі было немагчыма. Прасіць грошай у матулі, якая ледзьве зводзіла канцы з канцамі, не выпадала і пагатоў.
Такім чынам Васілю прыйшлося кінуць вучобу, адслужыць у войску, пасталелым ды ўзмужнелым вярнуцца ў вёску. І пры гэтым не дужа перажываць, што многае засталося ў мінулым: вучоба, заняткі спортам, гарадскія дзяўчаты.
Вясковыя, трэба сказаць, хінуліся да хлопца не менш, бо адно слова — з гармонікам, з песнямі, з нязменнай шчырай усмешкай, з рыжым прыгожым чубам... Да таго ж — гэта ў той час само сабою — з работай, стабільным заробкам і шырокімі перспектывамі, бо хай сабе і завочна, але ён паступіў вучыцца.
Жаніцца таксама трэба было, але з гэтым Васіль не спяшаўся, даўгавата выбіраў, казаў, што не падабаюцца яму легкадумныя ды безадказныя, што б яму, маўляў, шчырую ды простую, як ён сам — без капрызаў і мух у носе, яму працавітую б, а да ўсяго яшчэ і вясёлую...
Яна, як ні дзіўна, побач была, у ягонай жа вёсцы, і ніхто, відаць, не разабраўся, як яны з Ганнай Галубовіч спачатку спеліся, а потым пажаніліся. Ці ўсё ж наадварот?.. Ва ўсякім разе з тых самых часоў гэтых дваіх паасобку ўжо не бачылі: разам жылі, працавалі, гадавалі траіх дзяцей (а пазней — і пяцярых унукаў), разам, сямейным дуэтам, выступалі перад людзьмі: Васіль іграў і да сёння іграе на гармоніку, Ганна — вельмі хораша спявае і падбівае рытмы ў бубен. Суладдзе поўнае хоць у музыцы, хоць у жыцці! «Але ж за столькі гадоў канфлікты ў сям'і, напэўна, здараліся?» — спытала неяк у Васіля. «Сур'ёзных, — адказаў, — я не прыпомню. — Голас на жонку я рэдка павышаў. А каб накрычаць, як іншыя, ці, бронь божа, матам аблажыць, дык гэтага ніколі не было».
...Цяпер Ганна Сямёнаўна і Васіль Міхайлавіч ужо на пенсіі, на сапраўды заслужаным адпачынку. Маглі б, здавалася, адгарадзіцца ад іншых, займацца сваімі справамі, сваёй сям'ёй. Пашкевічы не з такіх. Яны лічаць, што жыць трэба з людзьмі. І, вядома ж, з музыкай.
Ніна Бурко, Бярэзінскі раён
Пошту чытала Валянціна Доўнар
У лясніцтвах ужо тыдзень кіпіць работа.
«Адно немагчыма без другога».
Ужо традыцыя з нагоды Дня роднай мовы прапаноўваць чытачам праверыць свае веды.
