Андрэй Дударэнка: Трапляеш у тэатр — радуйся. Ты ў мастацтве

Дзевяць тэатраў, трыццаць дзевяць рэжысёраў, безліч роляў у кіно і тэатры. Такому рэспандэнту амаль не трэба задаваць пытанні. Андрэй Дударэнка — чалавек напраўду ўнікальнага лёсу, гісторыі якога хапіла б на цэлую кнігу. Пра тое, як змяняўся тэатр на працягу паловы стагоддзя і як у яго уплятаўся жыццёвы шлях чалавека, варта пачуць з першых вуснаў.

Даўгалецце і характар

Калі пачалася вайна, мы, дзеці, за адзін дзень пасталелі. Выхоўваліся не ў цёплых цукерачных умовах, а ў жорсткай, катаржнай працы. Днём — у калгасе, увечары — на агародзе, са скацінай. Думаю, можа, таму і пражыў дзевяноста гадоў. Бо дзяцінства не было. Мо ў гэтым і ёсць сакрэт чалавечага даўгалецця. У любым выпадку, у дзіцяці трэба выхаваць характар, каб яно магло супраціўляцца абставінам.

А што значыць характар? Я  ніколі не курыў. Ніколі не цягнуўся да алкаголю. Да гэтага часу ўстаю рана: зарадка, праціранне падлогі і халодны душ. З сацабароны прапануюць дапамогу: я ж інвалід па зроку. Адмаўляюся, усё раблю сам: хаджу ў краму, гатую ежу, езджу на спектаклі.

Але таксама за маё «даўгалецце» дзякуй мінскім урачам. Пятай паліклініцы, якая дапамагае мне, сочыць. Хірургам бальніцы імя Сямашкі. У  Бараўлянах, у анкалагічнай клініцы, мне дваццаць гадоў таму зрабілі аперацыю — складаную, з апраменьваннямі, ускладненнямі. Аперацыю рабіў уролаг Суконка. Алег Рыгоравіч, я жывы. Мне дзевяноста гадоў. Дзякуй!

Шлях да свайго

У час вайны, акрамя вучобы, я вазіў у цэнтральную сядзібу малако. На бычках. Ехаў пяць кіламетраў у мароз. Пакуль еду, малако замярзае. Вяршкі зверху, я іх па дарозе як марозіва еў. Зваротная дарога самая цяжкая. Таму што вязу не толькі малако, але і трыкутнічкі-лісты. І пахаванкі. Гэта самае жудаснае — уручаць лісткі смерці.

Прафесія селяніна ў мяне ў  крыві. А да Ленінградскага інстытута за плячыма — яшчэ тры прафесіі: інжынер-гідратэхнік па праектаванні малых і  сярэдніх гідрастанцый на рэках Урала, афіцэр сувязі ў  Савецкай арміі, тэхнолаг камнеапрацоўкі самацветаў. Але ўсё кінуў і паехаў у тэатральны інстытут. Я б і без вучобы сышоў у самадзейнасць ці гарадскі тэатр. Гэта натура чалавека: яго ўвесь час нешта турбуе.

Я ўдзячны лёсу, што прывёў мяне ў тэатр. Гэта маё. Усё роўна, якіх перамог я дасягнуў. Важна, што гэта мая справа. Папрацаваў я ў 9 тэатрах Савецкага саюза. З іх чатыры акадэмічныя. Пераязджаў не таму, што не мог прыжыцца. Гэта цікаўнасць. Чатыры гады — і мне надакучвае горад. У кіно іграў шмат. І да гэтага часу б іграў, але цяпер адмаўляюся: амаль не бачу, не хачу ствараць складанасцей для каманды. Адзін з апошніх спектакляў мне дапамагаў рыхтаваць сусед. Але з 1988 года знаходжуся тут. Я прыехаў у Мінск з Таліна па запрашэнні Сашы Ткачонка, мы з ім разам ігралі ў «Ламаносаве». Так закальцаваўся мой лёс: алтайскі беларус вярнуўся да каранёў, на сваю гістарычную радзіму.

Іншая генерацыя

Адзін мудры грымёр з МХАТа мне казаў: тэатры ў прынцыпе ўсе аднолькавыя. Але я заспеў яшчэ тэатр з трывалымі традыцыямі: «Чырвоны факел», Яраслаўль. Цяпер малады акцёр паціскае руку рэжысёру і  ўсім старэйшым акцёрам. Раней такога не было.

У старым тэатры была строгая іерархія, абсалютная дысцыпліна. У кожным тэатры было па тры суфлёры. Зараз гэтую прафесію ліквідавалі, а яна вельмі патрэбная. Сістэма работы была зручнейшая. У старым тэатры акцёр не выходзіў на сцэну, пакуль не бачыў у будцы чалавека з тэкстам п’есы.

Вельмі сумна, што нашы цяперашнія акцёры варацца ва ўласным соку, не бачаць іншых тэатраў. Я, пакуль вучыўся, паглядзеў усе сусветныя тэатры: Лорэнс Аліўе ў «Атэла», Шэкспіраўскі тэатр (я 15 «Гамлетаў» глядзеў). Французскі тэатр зусім іншы, рамантычны, ён бліжэйшы да нас. Нямецкі тэатр Брэхта жорсткі, рацыянальны. Не столькі эмоцыі  — колькі логіка і тэкст. Алена Вайгель, жонка Брэхта, іграла Матухну Кураж. Эрнст Буш, які іграў у «Каўказскім крэйдавым коле» Брэхта. Марыя Казарэц падарыла мне фатаграфію. Я  бачыў яе ў спектаклі «Марыя Цюдор» з Жэрарам Філіпам у французскім тэатры. І МХАТ, і Малы тэатр  — гэта цалкам іншая генерацыя акцёраў, іншы маштаб. І ўсё гэта я бачыў.

Цяпер усё сышло ў мітусню, у заробкі. Таму крыху крыўдна за цяперашніх хлопцаў. Тэорыя — педагогі, сістэма Станіслаўскага — гэта ўсё добра, але трэба яшчэ і самому нешта глядзець. Каб не пераймаць, а вучыцца.

Самае складанае

Асноўныя складанасці ў працы — эмацыянальныя. Фізічныя — калі тэмпература пад 39, а іграць больш няма каму. І ты ідзеш. Або вось, кажуць, васьмігадзінны працоўны дзень. Але акцёр працуе пастаянна. Ён вучыць тэкст не ў тэатры — у транспарце, па дарозе ў краму. Часам забываешся, пачынаеш жэстыкуляваць, народ азіраецца.

Самае складанае — не маючы таленту, трапіць у тэатр. Грызе зайздрасць, незадаволенасць. Цяжка зайздросным людзям. Трапляеш у тэатр — радуйся. Ты ў мастацтве. Усё роўна, што ты іграеш.

Каласальная канцэнтрацыя мары, якая супадае са здольнасцямі, — гэтае спалучэнне, напэўна, і ёсць талент. Некаторыя рэчы растлумачыць цяжка. Напрыклад, што такое каханне? Фізікі, хімікі парознаму ўспрымаюць каханне. А Паскаль казаў: гэта зацямненне розуму. І так і ёсць, бо незразумела, за што адзін чалавек любіць іншага.

На самыя складаныя пытанні ёсць адказы ў літаратуры. Я  ўсім сваім сваякам кажу: прывучайце дзяцей да паэзіі, да літаратуры.

Чэхаў — самы акцёрскі пісьменнік. Я даваў некаторым калегам спіс з 30 апавяданняў Чэхава, у якіх згадваюцца акцёры. Ён іх любіў, але не шкадаваў у сваіх творах. Нават не ведаю, ці чытаюць цяпер. З кнігай ужо не ўбачыш нікога — толькі мабільнікі. Ведаю, што і ў іх можна чытаць, але мяне гэта ўсё здзіўляе.

Калі мы вучыліся, было такое жаданне чытаць, цэлы сусвет быў у чытанні. Тады моднымі былі Рэмарк, Хемінгуэй. Любімыя пісьменнікі...

Калі памёр Бальзак, крытыкі казалі, што жанр рамана вычарпаў сябе. А калі з’явіўся Дастаеўскі, аказалася, што жанр толькі пачынаецца, але на іншай глыбіні. Ён з-за пазухі выняў зусім нязвыклага чалавека. Дастаеўскі  — грандыёзная постаць. Як у Расіі абысціся без Талстога, Пушкіна, Дастаеўскага, Чэхава? Магутная класіка. Французскі раман заўсёды зацягвае, там сюжэт, лёгкасць. Дастаеўскі выварочвае. А Талстой... «Калі злыя людзі аб’ядноўваюцца і  робяць зло, то чаму добрыя людзі не могуць аб’яднацца і пярэчыць гэтаму злу?» — так ён пісаў.

У нас спрабуюць паставіць «Братоў Карамазавых», але я не вельмі веру ў гэтую ідэю. Як іграць? Ён жа герояў да мяжы даводзіць, эмацыянальнай. Дастаеўскага нельга іграць як Астроўскага. Тут тэмперамент не найграны. Як сыграць Івана, які ў космас пасылае: «Я не Бога не прызнаю, я свет ім створаны не прызнаю». Калі ты гэта дрэнна прачытаеш, то і не трэба іграць больш нічога. Не ведаю, можа быць, і атрымаецца нешта паставіць.

Запытваецеся, навошта патрэбна мастацтва? Вы не думалі, чаму любое стварэнне мае патрэбу гуляць: кацяняты, шчанюкі, маленькія львы, плямістыя алені? Гульня — гэта пазнанне. Блюзнерства ўласціва чалавеку.

Як у вёсцы: бралі жалезную засланку ў рукі, апраналі нейкую маску на твар і прамаўлялі рыфмаваны тэкст. Гэта таксама тэатр, забава, гульня.

Нашу прафесію я б назваў свавольствам, блюзнерствам, ператвораным у законнасць. Па сутнасці, справа майго жыцця — гульня і перайманне, якія аформіліся ў тэатр і сталі мастацтвам.

Запісала Дар’я СМІРНОВА