Як лечаць алкаголікаў і наркаманаў у рэабілітацыйным цэнтры «Радуга»

Праз рэабілітацыйны цэнтр «Радуга» («Радасць. Духоўнасць. Гармонія»), дзе дапамагаюць справіцца з рознымі відамі залежнасцяў, за 13 гадоў існавання прайшло каля 1200 чалавек. Многім з іх сапраўды ўдалося змяніць жыццё — уладкавацца на работу, завесці сям'ю і доўгі час не ўжываць алкаголь ці псіхатропы. 28-дзённая праграма рэабілітацыі ўключае самыя дзейсныя на сёння методыкі псіхатэрапіі, якія паказалі сваю эфектыўнасць ва ўсім свеце. Праўда, і яны — не панацэя і могуць дапамагчы далёка не кожнаму.

30-гадовы мінчанін, апіятны наркаман, меў за плячыма некалькі турэмных тэрмінаў і ўсялякія парушэнні закона — і за наркотыкі, і за грабежніцтва. Некалькі гадоў таму ён прайшоў рэабілітацыйную праграму «Радугі» — і цалкам здолеў змяніць спосаб жыцця. У яго з'явіліся сям'я, работа, ён наведвае суполку ананімных наркаманаў — яе ўдзельнікі дапамагаюць адно аднаму ўстрымацца ад ужывання.

— Далёка не заўсёды можна ўгадаць, хто будзе выздараўліваць, а хто не, — расказвае гештальт-тэрапеўт, кіраўнік рэабілітацыйнага цэнтра «Радуга» Аляксандр Фёдараў (на фота). — Бывае, што на некаторых людзей вялікія надзеі: яны тэрапеўтычныя, усё адчуваюць і разумеюць, разумныя, адукаваныя, інтэлектуальныя. Але чамусьці зрываюцца — раз, другі — і знікаюць. А ёсць тыя, з кім, здаецца, няма сэнсу працаваць, бо вельмі мала шанцаў. А потым чалавек аб'яўляецца праз час: цвярозы і жыццё ў яго наладжваецца. Я згадваю адну жанчыну, яна была ва ўзросце за 45 гадоў. На першай кансультацыі моцна плакала, усё ў яе жыцці было развалена. Яе не паважалі, нават білі сваякі, здароўе было страчана. У мяне былі сумненні, ці дапаможа ёй «Радуга». Яе ўзялі, але без асаблівай надзеі. Потым, праз год, і праз два яна да нас прыходзіла — іншы твар, іншы позірк, бачна, што жыццё мяняецца і наладжваецца.

Суразмоўнік кажа, што, па некаторых ацэнках, кожны чацвёрты жыхар Мінска — залежны чалавек. Некалькі гадоў таму ў сталіцы толькі на афіцыйным уліку ў нарколагаў знаходзілася каля 50 тысяч алкаголікаў. Спецыялісты лічаць, што рэальныя лічбы ў дзесяць разоў большыя. Пры гэтым наяўнасць залежнасці далёка не заўсёды азначае, што чалавек дрэнна выглядае і вядзе асацыяльнае жыццё. Знешне ён можа быць цалкам паспяховы і пры гэтым мець сфарміраваную залежнасць.

Як правіла, у цэнтр звяртаюцца на другой стадыі алкагалізму і наркаманіі, калі ўжо маецца праблема неабходнасці пахмяліцца і запояў.

— На першай, эмацыянальнай, стадыі ўжыванне спіртнога вялікіх непрыемнасцяў не дастаўляе, але ў чалавека фарміруецца патэрн: калі нешта дрэннае здарылася, трэба крыху выпіць, і стане лягчэй. Алкаголь дае пэўнае расслабленне, калі не хапае ўпэўненасці ў сабе, лёгкую эйфарыю, свабоду кантактавання, — кажа Аляксандр Фёдараў. — На другой стадыі ўзнікае неабходнасць з раніцы пахмяліцца. У жыцці паступова з'яўляюцца непрыемнасці — чалавек дзесьці падае, траўміруецца, трапляе ў непрыемныя гісторыі, пачынаюцца бойкі, скандалы, канфлікты з праваахоўнымі органамі. Усё, здавалася б, і нічога, але на роўным месцы ўзнікаюць праблемы. З другой стадыі рэзка пачынае расці доза. Калі на першай гэта адбываецца амаль незаўважна, то на другой — лавінападобна.

Пасля надыходзіць этап плато, потым — спусканне з яго, калі арганізм пачынае разбурацца. Адбываецца рэзкае зніжэнне талерантнасці да алкаголю — чалавек не ў стане выпіць столькі, колькі мог раней. Прычым доза хутка змяншаецца. На этапе спуску з плато людзі звычайна і паміраюць. Да трэцяй стадыі алкагалізму (а гэта поўная дэградацыя, калі амаль цалкам разбураны арганізм і дэградавала псіхіка — сумленне, сорам, віна чалавеку ўжо не ўласцівы) мала хто дажывае. Суразмоўнік адзначае, што наркаманы, у прыватнасці, паміраюць вельмі рана, у сярэднім каля 30 гадоў.

— Мала хто з іх дажывае да 40, да 50 — увогуле надзвычай рэдкі выпадак. Перадазіроўкі, няшчасныя выпадкі — арганізм, як правіла, не вытрымлівае, — кажа кіраўнік цэнтра.

Тых, хто прыходзіць у «Радугу» па ўласнай ініцыятыве, няшмат. Як правіла, чалавеку з залежнасцю камфортна ўжываць алкаголь ці наркотыкі, няхай нават ён мае з-за гэтага вялікія праблемы, у тым ліку і са здароўем. Як правіла, падштурхоўваюць да лячэння зацікаўленыя блізкія — жонка ці муж, дарослыя дзеці, сястра ці брат. Яны гатовы аплаціць рэабілітацыю, нягледзячы на тое, што вынік не гарантаваны, а супраціўленне самога залежнага можа быць вялізнае. Пры гэтым важна, каб сам залежны пагаджаўся на лячэнне.

— Рэабілітацыя складаецца з некалькіх этапаў, — тлумачыць кіраўнік цэнтра. — Першы — вывядзенне з запою, гэта медыкаментознае лячэнне, якое выконваецца ў спецыялізаваных медыцынскіх установах. Альбо чалавек сам вытрымлівае гэты этап. Першая наша ўмова перад паступленнем: гэта 10 дзён поўнай чысціні. Забаронены любыя псіхаактыўныя рэчывы, алкаголь, спіртазмяшчальныя лекі, транквілізатары, антыдэпрэсанты і снатворныя. Для наркаманаў абавязковы адмоўны экспрэс-аналіз на наяўнасць у арганізме наркатычных рэчываў.

Яшчэ адзін важны момант — першасная кансультацыя з псіхолагам. Тут ацэньваюць залежнага на адэкватнасць, высвятляюць яго матывацыю і тлумачаць умовы: як ён будзе жыць у рэабілітацыі і што мусіць рабіць. І хоць на першы погляд праграма рэабілітацыі «Радуга» нагадвае санаторную (заняткі псіхатэрапіяй, ёгай, арт-тэрапіяй, прагляд фільмаў), насамрэч гэта цяжкая штодзённая праца, якую, дарэчы, не ўсе вытрымліваюць.

Звычайна дзень пачынаецца ў 7.30. Дзяжурныя наводзяць парадак у блоку. З 9 да 10 раніцы праводзяцца заняткі індывідуальнай псіхатэрапіяй. Пасля сняданку з 10 гадзін пачынаюцца розныя віды групавой псіхатэрапіі — цялесна-арыентаваная, дынамічная, структураваная, — якая доўжыцца да самага вечара. Акрамя гэтага, праграма ўключае лекцыі, што расказваюць пра залежнасць, асаблівасці псіхікі такога чалавека і псіхалагічную абарону. Адводзіцца час на тэматычныя фільмы, а таксама вывучэнне 12-крокавай праграмы ананімных алкаголікаў. У восем гадзін вечара кансультанты (а гэта залежныя, якія доўгі час знаходзяцца ў рэмісіі і маюць вопыт выздараўлення) тлумачаць дамашнія заданні, і да сну трэба з імі справіцца. Напрыклад, падапечных просяць скласці спіс сваіх праблем ці ацаніць якасць жыцця, прааналізаваўшы па пэўных крытэрыях усё, што чалавек памятае.

У суботу ў цэнтр запрашаюць усіх блізкіх сваякоў, гэта таты, мамы, сёстры, браты, жонкі. Для іх свая праграма — цыкл лекцый па сузалежнасці, тэматычныя фільмы і мультысямейная псіхатэрапія, у якой таксама ўдзельнічаюць пацыенты і псіхолагі.

— Часта на такіх мерапрыемствах плачуць, здараюцца ўспышкі агрэсіі, лаянкі, але ў гэтым ёсць свой вялікі сэнс. Пасля таго як пражытыя крыўды, злосць, незадаволенасць, выказаны прэтэнзіі, можна пачынаць нармальны дыялог, — кажа Аляксандр Фёдараў.

Рэабілітацыйная праграма «Радуга» будуецца па мінесоцкай мадэлі, якая была створана ў ЗША ў 40-х гадах мінулага стагоддзя. Таксама тут прымяняюць праграму выздараўлення ананімных алкаголікаў «12 крокаў». І псіхатэрапію — асновай з'яўляецца гештальт-тэрапія, выкарыстоўваюцца элементы псіхааналізу, цялесна-арыентаваная тэрапія, арт-тэрапія, элементы псіхадрамы. Гэта самыя паспяховыя рэчы, якія найлепш дапамагаюць залежным.

— У нашай праграме адзін з важных акцэнтаў — на пачуцці чалавека. Бо калі ўстараняецца залежнасць, усплываюць пачуцці і перажыванні, якія чалавек імкнуўся знівеліраваць ці дапоўніць з дапамогай алкаголю ці наркотыкаў. І пытанне, як з гэтымі перажываннямі жыць цяпер. Гэта вельмі цяжка. А пачуцці цесна звязаныя з адчуваннямі ў целе. Калі чалавек саромеецца, ён чырванее. Калі яму страшна, ногі могуць стаць ватныя, маўленне — цяжкое. Калі чалавек злуецца, ён можа сціскаць кулакі. Мы вучым улоўліваць узаемасувязь паміж целам і пачуццямі. Калі яны не пражываюцца, то пачынаюць канцэнтравацца ў целе ў якасці пэўных заціскаў: пачынае балець галава, грудзіна, шыя, спіна. З часам адсюль пачынаюцца многія хваробы. Мы вучым пражыванню ўсіх пачуццяў: і радасці, і злосці, і цяпла. Акрамя таго, мноства практыкаванняў накіраваны на супрацоўніцтва паміж людзьмі, кантактаванне, давер. І сэнс не ў саміх практыкаваннях, а каб нешта пра сябе зразумець. Гэта магчымасць навучыцца па-новаму сябе паводзіць, напрыклад, выказваць канструктыўна сваю агрэсію, — падкрэслівае суразмоўнік.

Ён кажа, што група — гэта маленькая мадэль таго, што адбываецца ў «вялікім свеце». Адносіны паміж яе ўдзельнікамі розныя: хтосьці камусьці сімпатызуе, хтосьці не падабаецца. На рабоце, з сям'ёй, таварышамі чалавек сябе паводзіць гэтак жа, як у групе. Назіраючы за тым, як будуюцца адносіны, псіхолагі вывучаюць сваіх падапечных і займаюцца псіхакарэкцыяй.

Аляксандр Фёдараў не хавае, што першы парыў у некаторых залежных, якія трапілі ў цэнтр, — сысці. Што спыняе? Найперш грошы, бо праграма платная. Яны ўносяцца загадзя і не вяртаюцца. З 15 снежня рэабілітацыя тут каштуе 1250 рублёў. Яшчэ адзін момант — матывацыя. А гэта ў тым ліку і зацікаўленыя сваякі.

— Збегчы — гэта здацца. І куды збягаць? У найлепшае месца, якое мог, ён ужо трапіў, — заўважае Аляксандр Фёдараў. — Як правіла, падшыўкі і кадзіроўкі ўжо ўсе паспрабаваныя і не дапамагаюць. Усе сродкі выпрабаваныя, застаецца піць і калоцца да смерці. І тут пытанне, наколькі чалавек хоча жыць. Многіх выпускнікоў «Радугі» ўжо няма на гэтым свеце. З тых, хто праходзіць нашу праграму, рэмісіі больш чым у тры месяцы дасягае ўсяго 30—40 %, таму шанцы паправіцца ёсць ва ўсіх, а атрымліваецца толькі ў трэці.

Пасля рэабілітацыі пацыенты цэнтра адпраўляюцца ў самастойнае плаванне. Іх арыентуюць, што рэабілітацыя — гэта толькі штуршок, хоць і вельмі моцны. Але калі не падтрымліваць свае сілы і энтузіязм, яны хутка знікнуць, і пытанне часу, калі пацыент сарвецца. Сярод асноўных рэкамендацый — наведванне груп ананімных алкаголікаў (ананімных наркаманаў, ананімных гульняманаў). Дзякуючы настаўніку (а гэта чалавек, які мае пэўны вопыт і праводзіць па 12 кроках духоўнага і псіхалагічнага развіцця, падказвае, дае пэўныя заданні), шанцы не ўжываць алкаголь даволі высокія. Яшчэ адна рэкамендацыя — псіхатэрапія.

— Ёсць шмат людзей, якімі мы ганарымся, яны папраўляюцца. У Мінску каля 30 груп ананімных алкаголікаў, і там нашых выпускнікоў нямала. 9 красавіка, у дзень нараджэння «Радугі», яны прыходзяць да нас, дзеляцца вопытам, расказваюць пра сваё жыццё. Многія не ўжываюць алкаголь і наркотыкі больш за дзесяць гадоў. Таму паправіцца цалкам рэальна, тут многае залежыць ад самога чалавека, — рэзюмуе Аляксандр Фёдараў.

Алена КРАВЕЦ

Фота Ганны ЗАНКАВІЧ