Васіль Сумараў. Свет у розных вымярэннях

Каб зразумець вытокі творчасці знакамітага сёння Васіля Сумарава, трэба вярнуцца ў часе на паўстагоддзя назад, пабываць у яго ў майстэрні. Дарэчы, знаёмства з адмысловым працоўным месцам не проста пажадана, а абавязкова, калі пішаш пра мастака. Але ў адносінах да Сумарава тое падарожжа ў часе мела б асаблівы сэнс. Гэта цяпер у яго майстэрні ціха. А раней у ёй заўсёды было поўна дзятвы: малявалі, ляпілі, здымалі адбіткі з гравюр, ткалі на самаробных станках габелены... Там панаваў дух калектыўнай творчасці. І па-за гэтай атмасферай пастаяннай выдумкі і шчырасці пачуццяў цяжка ўявіць мастацтва самога Сумарава.

Ён і сам майстраваў, маляваў з дзяцінства. З таго часу, як памятае сябе, дапамагаў бацьку і брату сталярнічаць, хадзіў у дзіцячую студыю па маляванні пры чыгуначнай школе. Вучыўся спачатку ў Мінскім мастацкім вучылішчы, а потым — на аддзяленні жывапісу Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута.

Гады навучання супалі з найцікавейшым перыядам у беларускім мастацтве, калі ў яго ўлілося новае пасляваеннае пакаленне маладых мастакоў. То быў час, калі пачыналі Міхаіл Савіцкі, Георгій Вашчанка, Альгерд Малішэўскі, Георгій Паплаўскі, Барыс Забораў, калі многае пераасэнсоўвалася і адкрывалася нанава, калі кожная выстава выклікала бурныя спрэчкі, якімі былі захопленыя не толькі студэнты, але і маладыя педагогі.

У гэтым асяроддзі фарміраваўся і Васіль Сумараў, набываючы не толькі выяўленчую грамату, але і фарміруючы мастацкі густ, погляд на мастацтва, у якім шукаў свой уласны пункт адліку. Ён вучыцца ў Канчалоўскага паўнаце адчування жыцця, сакавітасці фарбаў. Звяртаўся да досведу Кустодзіева і праз яго прыходзіў да разумення значнасці народных вытокаў у культуры, захапляўся прымітывістамі… А ўслед за гэтым наступіў той найважнейшы ў біяграфіі момант, калі стала неабходным па-свойму пераасэнсаваць добрасумленна засвоеныя хрэстаматыйныя паняцці і пачынаць фарміраванне ўласнай творчай пазіцыі.

Сумараў першымі ж працамі заявіў пра сябе як своеасаблівы мастак. Яго дыпломная карціна «Платагоны» была паказана на ўсесаюзным аглядзе творчасці выпускнікоў мастацкіх вну. У тым жа 1966 годзе на рэспубліканскай выставе твораў маладых мастакоў Беларусі ён паказаў цэлую серыю першых самастойных работ, прывезеных з паездкі ў Ленінград і Карэлію: «Гарадскі пейзаж», «Паўночная вёска», «Кар'ер», «Хімзавод» — апошняя была адабраная і на ўсесаюзную маладзёжную выставу.

Усе пералічаныя працы вылучаліся экспрэсіўнасцю колеру і формы. Але асабліва востра гэтыя якасці выявіліся ў «Хімзаводзе» — карціне суровай і некалькі урбаністычнай. Адчуванне вуглаватасці і няўтульнасці прамысловага масіва мастак перадаў у халодных чорна-белых тонах, у кантрасных супастаўленнях плоскасцяў і аб'ёмаў, вострых ракурсах завадскіх карпусоў, у рытме ўздыбленных труб, якім нібы цесна ў фармаце карціны, і яны распіраюць яе, надаючы кампазіцыі ўнутранае напружанне.

Стан некаторай адчужанасці, характэрны для гэтага пейзажу, паступова змяняецца ў Сумарава пачуццём лірычнасці, асабістай датычнасці да таго, што адбываецца. Гэтыя якасці ў далейшым паступова становяцца ўсё больш уласцівымі яго творчасці. У пейзажы «Іней» змрочныя адценні фарбаў ужо адступаюць на другі план, становяцца фонам, нібы адцяняючым той асаблівы настрой абуджальнай марознай раніцы, калі ўсё яшчэ ў дымчатым інеі і здаецца паўрэальным… Але яна ўжо працята рытмамі маючага адбыцца дня і сагрэта цяплом чалавечай прысутнасці. Маленькія фігуркі на пярэднім плане, купы пасярэбраных дрэў утвараюць рытм кругавога руху, які захапляе гледача ў апаэтызаваным мастаком свеце. Гэты свет набывае ў Сумарава быццам бы некалькі вымярэнняў, дзе зліваюцца рэальнае і прыдуманае, убачанае сёння і афарбаванае ўспамінамі дзяцінства…

Гэтак жа ў разнапланавых ракурсах бачыць мастак свой родны горад у карціне «ЦЭЦ‑2», напісанай да 900‑годдзя Мінска. Ён не ідзе пракладзеным шляхам лабавога супрацьпастаўлення новага старому, хоць яго кампазіцыя і складаецца са спалучэнняў архітэктурных вобразаў розных эпох. У вобразах гэтых узноўлены фрагменты рэальнай натуры, той самай, што заўсёды перад вачыма мастака, — ён яе бачыў са сваіх вокнаў, па дарозе ў цэнтр горада. Тут знойдзена месца і дому, у якім Сумараў нарадзіўся і вырас, аповяду пра людзей, іх жыццёвых клопатах. З дзіўнай цеплынёй перадаецца побыт гарадскога прадмесця. Але куткі Мінска трансфармуюцца ў нейкую новую кампазіцыю, дзе знаёмыя дэталі, убачаныя ў нечаканым ракурсе, заінтрыгоўваюць гледача. Усё гэта злёгку нагадвае старыя гравюры з гарадскімі перспектывамі, апраўленымі сюжэтнымі сцэнамі.

Востры погляд, назіральнасць, непасрэднасць уражанняў ад убачанага ў жыцці і павышаная цікавасць да традыцый, пераасэнсаванне вопыту, атрыманага ў інстытуце, і пошукі ўласнай выяўленчай манеры — усё сплялося ў Сумараве, абумовіўшы разнастайнасць яго творчых памкненняў.

Работы, вядомыя па публікацыях, могуць стварыць падманлівае ўражанне, што мастак развіваўся неяк аднанакіравана. У рэчаіснасці гэта не так. Магчыма, у ранніх спробах звярнуцца да грамадзянскай тэмы адчуваюцца нясмелыя адгалоскі «суровага стылю» ў мастацтве пачатку 60‑х гадоў — манументалізацыя вобразаў, абагульненасць формаў. Гэта працы «Ліст», «Вяртанне». Аднак амаль у той жа час Сумараў піша цэлую серыю карцін, дзе розныя жанравыя пачаткі знаходзяць нечакана новую і цікавую інтэрпрэтацыю. Спалучэнне пейзажу і бытавой рэчаіснасці ў адной кампазіцыі са мноствам сюжэтных сцэн, якія развіваюць пачатае ў «Інеі» і «ЦЭЦ‑2», але ўжо з больш відавочным пранікненнем, я б сказаў, у выяўленчы фальклор, становіцца прынцыпам яго жывапісу. Сумараў з нейкім зачараваннем паглыбляецца ў гэты мікрасвет стылізаваных вобразаў, выяўляючы прыхільнасць да мініяцюрызацыі. Некаторыя з работ, выкананых у такім плане, зусім невялічкага фармату, але тым скрупулёзней выпісаныя ў іх дэталі, постаці людзей — у кожнай свая міміка, свой характар.

Напрыклад, цэлую серыю сюжэтных сцэнак разгортвае аўтар на плошчы нядзельнага горада з карагодам аўтобусаў, магазіннымі шыльдамі, чаргой ля кіёска. Карціна называецца «Нядзеля» і іскрыцца кветкамі святочнай вясёлкі, працятая настроем і святлом.

У іншай працы «Вясёлая зіма ў Лошыцы» з той жа невычэрпнай фантазіяй і амаль дзіцячай непрадузятасцю ствараецца вобраз свята жыцця. У самой пластыцы колеру, яго музычнасці перададзена адчуванне зімовай казкі, населенай вясёлымі чалавечкамі — хлапчукамі і дзяўчынкамі, якія выглядаюць тут амаль «алавянымі салдацікамі».

Аддаючы ўсяго сябе юным навучэнцам, якія прагнуць маляваць і шчыра спадзеючыся, што ў кожным з іх жыве маленькі мастак, Сумараў міжволі адчувае і на сабе абаянне іх непрадузятай сюжэтнай раскаванасці, каляровай феерыі, смеласці кампазіцыйных і пластычных пабудоў. Мабыць, толькі прафесійная патрабавальнасць да самога сябе і пачуццё гумару засцерагалі яго ад знарочыстага прымітывізму, у які было б лёгка ўпасці, — бо нават асабліва тэматычныя рэчы, прымеркаваныя да падзейных выстаў, такіх як «Фізкультура і спорт» або «Заўсёды напагатове», ён імкнуўся выканаць у той жа паўжартоўнай манеры карцінкі-лубка.

Такая ж знарочыстасць адчуваецца ў «пажарным» каларыце спякотна-аранжавай кампазіцыі «Гарачы дзень. Трэніроўка пажарнікаў» (пачатак 70‑х) з вогненна-чырвонымі машынамі і чалавечымі фігуркамі, паравозным дымам на фоне панарамы горада, з лозунгамі на дамах і закаханай парачкай ля фантана, з мітуслівай бабкай, якая заганяе казу ў двор. Тут усё здаецца цацачным, амаль казачным. Доўгая і некалькі празаічная назва гэтай карціны падкрэслівае яе апавядальны строй, марудлівасць плыні думкі. Мастак як бы з вышыні не спяшаючыся сочыць за тым, што адбываецца.

Заўважаў, як перспектыўная пабудова кампазіцый Сумарава з нязменна высокім, нібы закінутым гарызонтам дае магчымасць аўтару не толькі максімальна раскрыць плошчу агляду і максімальна засяліць яе, але і запоўніць прастору як ўмоўнае асяроддзе. Асабліва наглядна, на мой погляд, гэты прыём выкарыстаны ў карціне «Дзень абуджаецца». Умоўнасць прасторы падкрэсліваецца тут і вельмі вытанчаным, ледзь серабрыстым колерам, які зіхаціць бы каштоўны метал.

Такі падыход будзе заўсёды характэрны для Сумарава. У яго і пераднавагодні рынак у карціне «Хутка Новы год» ператвараецца ў маляўнічы калейдаскоп. Кірмашовы колер з перавагай халоднай гамы малінавага, жоўтага і блакітнага, кірмашовая кампазіцыя, нібы карусель, закруцілася вакол вялізнага дрэва, з карункамі галінак і зграямі птушак, нарэшце, кірмашовы дух, які пануе над рынкам, — усё гэта прыкмечана вострым поглядам мастака, які ўмее не толькі ўлавіць характэрныя дэталі, але і арганізаваць іх, падпарадкаваць логіцы кампазіцыйнай пабудовы карціны.

Таму мноства сцэн, эпізодаў, сю-жэтаў у яго працах не парушае цэласнасці ўражання і не стамляе гледача. Пры ўсёй «шматслоўнасці» сваіх твораў Сумараў застаецца цікавым і ўдумлівым суразмоўцам. Закладам таму служыць давернасць інтанацыі, з якой ён звяртаецца да гледача, нязменна захоўваючы пры гэтым дыстанцыю паміж ім і сабой і не парушаючы той меры ўмоўнасці, за якой мастацтва бытаапісання ператвараецца ў сумнае паўтарэнне агульнавядомага. Менавіта таму з такой цікавасцю зноў і зноў вяртаешся да яго твораў, нават не раз бачаных і добра вядомых.

Сярод іх асаблівае месца займае карціна «Мой дом». Яна была напісана ў 1970 годзе, пабывала на многіх выставах і хутка набыла папулярнасць. Цяпер гэтая карціна захоўваецца ў Ташкенцкім мастацкім музеі, і па замове Міністэрства культуры Беларусі Васіль Сумараў зрабіў паўтарэнне, змясціўшы яго ў разьбяную драўляную раму ўласнай працы.

Карціна «Мой дом» увайшла ў шэраг маштабных твораў нацыянальнага жывапісу, якія дазваляюць сцвярджаць, што беларуская мастацкая школа займае прыкметнае месца ў шматграннай панараме савецкага мастацтва 70‑х гадоў. Выгляд Мінска ў ёй прадстаўлены з вышыні птушынага палёту. Цэнтральнае месца на ім займае чырвоны двухпавярховы драўляны дом. Менавіта ў гэтым доме, які знаходзіўся паблізу ад чыгункі, нарадзіўся і вырас мастак. У тыя гады карціна, дзякуючы святочнай атмасферы, успрымалася як аптымістычны лозунг. У шматлікіх, увасобленых, як кадры з фільма, сцэнках Васіль Сумараў прадстаўляе свет свайго дзяцінства. У адным з вокнаў дома намаляваныя суседзі, якія адзначаюць вяселле, у іншым — сушаць рыбу; на вуліцы героі карціны гутараць, займаюцца фізкультурай, чытаюць кнігу. Свет роднага дома насычаны падрабязнымі дэталямі побыту, якія запомніў дзіцячы погляд мастака. Жывапісец апускае ўсё сумнае, што захоўваецца ў памяці, і паказвае нам чысціню дзіцячых надзей, памкненняў і сагравае душэўным цяплом ўвагу старэйшых.

У карціне «Мой дом», у большай ступені, чым у іншых працах, выказана светаадчуванне мастака. Яна нібы факусуе адну з асноўных ліній яго творчасці, абагульняе яго пошукі. Крытыкі адзначалі, што гэтая карціна стаіць у шэрагу твораў, дзе з улікам сучасных мастацкіх вартасцяў трансфармуюцца традыцыі народных малюнкаў і мініяцюр. Апавяданне складваецца тут з мноства падзей, якія як бы адбываюцца адначасова на адной сцэне. Да сказанага варта дадаць, што, выкарыстоўваючы падобны прыём стылізацыі народнай творчасці ў якасці актыўнага сродку далучэння да традыцый, Сумараў робіць гэта не абстрактна і не ў пагоні за модай, а ў сілу натуральнай сваёй датычнасці да вытокаў «наіўнага» мастацтва. Ён арганічна думае гэтымі катэгорыямі, і ў кожнай працы бачна праяўляецца асобасны пачатак мастака.

"Мой дом" — гэта сапраўды дом, у якім ён нарадзіўся і вырас, гэта ў некаторым родзе «сямейная фатаграфія», якая захавала родных і суседзяў, памятныя эпізоды, адчуванні дзяцінства, малалецтва і юнацтва, якія складаюцца ў своеасаблівую панараму жыцця. Яна разгортваецца на фоне будаўніцтва новага горада… І ў гэтай стракатай плыні плыве скрозь гады, нібы казачны карабель, вясёлы чырвоны дом. Ён раней здаваўся вялізным, прасякнутым сонцам. Такім і застаўся ў памяці, такім і захаваны ў карціне, напоўненым свячэннем колеру, з расчыненымі насцеж вокнамі, дзе гуляюць вяселлі, мараць, чытаюць кнігі, сушаць карасёў, дзе жывуць не ўтойваючыся, няхітрым, будзённай жыццём.

У далейшым мастак не раз вяртаўся да упадабанай тэмы. Яму хочацца больш пільна ўгледзецца ў тое, што адбываецца ў яго доме. Ён як бы павялічвае, падае буйным планам адно акно. Так з'явілася карціна «Вяселле», напісаная праз два гады пасля «Майго дома».

Жаданне вылучыць акно з вяселлем у самастойную кампазіцыю вельмі паказальна. Яно сведчыць пра патрэбы мастака перайсці да партрэтных характарыстык, расказаць пра насельнікаў дома больш падрабязна і грунтоўна. Ён робіць яшчэ адзін крок у гэтым кірунку — піша ў тым жа годзе «Нацюрморт з Ласкай», у якім мы ўжо бачым дом знутры ў прадметных вобразах рэчаў-партрэтаў, што прадстаўляюць сваіх гаспадароў. Гэта — акно, адна створка якога адчынена ў сонечны свет, а іншая зачынена ад старонніх вачэй пакамячанай газетай; стол, падзелены напалам, — на адной палове белы абрус, кубак, бутэлька з‑пад малака з кветкай, пад сталом лапавухая дварняжка Ласка, а на другой — апрацоўчыя дошкі і мясарубка з крывава-чырвоным фаршам.

Аўтар укладвае ў рэчы сімвалічны сэнс, падкрэсліваючы яго танальным падзелам кампазіцыі на светлую і змрочную паловы, як падзяляюць «дабро і зло», бескарыслівасць і абжорства. І хай сімволіка гэтая некалькі абстрактная і прамалінейная. Затое ў саміх рэчах адчуваюцца матэрыяльнасць формы, а закладзеная ў іх метафарычнасць нясе відавочную філасофскую нагрузку.

Сумараў умее спалучаць наіўнасць з сур'ёзнасцю і выклікаць у гледача глыбокія роздумы, застаючыся верным тым традыцыям, якія сілкуюць яго творчасць. І тым сродкам малюнка, якія вызначаюць яго маляўнічае бачанне.

У гэтым сэнсе паказальныя дзве яго працы, напісаныя ў розны час і на розныя тэмы. Адна прысвечана рэвалюцыі, іншая — вайне. У карціне "Кастрычнік" вобраз часу асацыюецца з вобразамі мастацтва рэвалюцыйнай эпохі. Ён перададзены ў вострых характарыстыках формы і колеру, сімвалічным ладзе ўсёй кампазіцыі, перспектыўных зрушэннях, энергічных ракурсах, якія ператвараюць горад у зямны шар, апяразаны прыгожымі дэманстрацыямі.

Панарама падзей праглядаецца з вышыні, як бы скрозь гады і адлегласці, што надае карціне манументальны маштаб, нягледзячы на яе невялікія памеры. Сімвалічная абагульненасць, да якой прыходзіць Сумараў у гэтай карціне і якая можа здацца не вельмі характэрнай для яго манеры, тым не менш ўласцівая светаадчуванню мастака, у ёй адчуваюцца сумараўская інтанацыя і тое асаблівае вобразнае бачанне, якое адрознівае ўсю яго творчасць.

У свой час Васіля Сумарава ўразіў ландшафт наваколля першай сталіцы Вялікага Княства Літоўскага — Навагрудка. Мастак убачыў у гэтым гістарычным кутку Беларусі тэму, над увасабленнем якой можна працаваць усё жыццё. У 1976 годзе з'явілася палатно «Сказ пра Навагрудак» — рамантычны пейзаж, пагружаны ў святло месяца. Малюнак унікальнай пагорыстай мясцовасці і руін старога замка ўзмацнялі адчуванне дотыку да легенды.

А вось карціна «Зямля маёй маці» з'яўляецца адным з яркіх прыкладаў эпічнага пейзажу ў беларускім жывапісе 70‑х гадоў. У ёй выяўляецца іншы для Васіля Сумарава прынцып вобразнай мовы, звязаны не з прынцыпамі дэкаратыўнасці, а з традыцыямі рэалістычнага пейзажнага жывапісу. Тут ёсць глыбокая павага да натуры (мастак шмат працаваў над пленэрнымі эцюдамі) і традыцыям школы.

Наогул, аб пейзажных працах мастака варта сказаць асабліва. У пейзажах-малюнках Сумарава прасторавае асяроддзе становіцца як бы асяроддзем пасялення сюжэтных навэл, калі на адным палатне ў згодзе або ў кантрасце ўжываюцца розныя пачаткі — каляровае і графічнае, эмацыйнае і апавядальнае. Часам сюжэтны матыў, прыўнесены ў пейзаж, сам становіцца толькі пластычным кампанентам кампазіцыі.

Вось і ў карціне «Пяць хвілін адпачынку» як бы сыходзяцца розныя тэндэнцыі творчасці Сумарава — яго імкненне да эмацыйнасці і філасофскай асэнсаванасці таго, што адбываецца. У адрозненне ад іншых работ мастака, дзе, як правіла, прастаўленыя ўсе акцэнты, выбудаваная кампазіцыя, выразна пазначаны сюжэт, тут прысутнічае некаторая недаказанасць. Яна — у некалькі імпрэсіяністычнай трактоўцы колеру, у нявызначанасці формаў, якія пазбаўленыя выпісанай выразнасці і выклікаюць шчымлівае пачуццё, звязанае з успамінамі пра вайну.

У нацюрмортах, якія хоць і стаяць асабняком ў творчасці Васіля Сумарава, раскрываюцца новыя і вельмі цікавыя грані яго таленту. Да нацюрморта ён ішоў ад карціны, імкнучыся «ажывіць» і дапоўніць сюжэт прадметамі побыту, дэталямі абстаноўкі.

У «Сінім нацюрморце», «Усходнім», у нацюрмортах «з бакалам», «з падносам» рэчы набываюць відавочную самакаштоўнасць. Ствараючы іх, мастак ставіў перад сабой чыста эксперыментальныя задачы, звязаныя з засваеннем тэхналогіі энкаўстыкі. Яна актыўна паўплывала на стылістыку лістоў, абумовіла шырокі пастозны мазок, змяніла фактуру і характар колеру, надаўшы яму дэкаратыўнасць і сакавітасць.

Разам з тым мастак дамогся вынікаў, якія значна выходзяць за вузкія рамкі эксперыменту. Яго жывапіс пасля набыў новыя змястоўныя якасці.

Эвалюцыя творчасці Васіля Сумарава не заўсёды ўкладваецца ў часовую паслядоўнасць. Адна тэндэнцыя змяняецца іншай, затым з'яўляецца ў новых працах і ў новай якасці, але нязменным застаецца яго ўсмешлівы, ледзь наіўны, часам крыху суровы і пільны, але нязменна шчыры і непрадузяты погляд на свет.

У Заслужанага дзеяча мастацтваў Беларусі Васіля Сумарава нямала дзяржаўных узнагарод. Адна з нядаўна атрыманых — ордэн Францыска Скарыны. Дарэчы, ён лаўрэат рэдкай прэміі «Сябар дзяцей». Ёсць такая. Справа ў тым, што большая частка творчай біяграфіі жывапісца звязана з працай з адоранымі дзецьмі. Адразу ж пасля заканчэння інстытута Васіль Сумараў стаў кіраўніком адной з самых вядомых дзіцячых студый выяўленчага мастацтва пры мінскім Палацы тэкстыльшчыкаў. Праца з дзецьмі, якая доўжылася многія гады, зрабіла ўплыў і на творчасць мастака.

— Вы заўсёды імкнуліся зрабіць нешта для дзяцей. Прычым не за грошы, а цалкам бясплатна…

— Неяк на працягу года працаваў над афармленнем у мінскім парку імя Горкага двух дзіцячых кафэ. Там усё было зроблена на ўзроўні. Калі гарадскія начальнікі спыталі, якім чынам разлічыцца за працу, адказаў: «Я на дзецях не зарабляю». Тыя пераглянуліся, заўсміхаліся і паабяцалі патэлефанаваць. Я паведаміў, што ў мяне няма тэлефона. Назаўтра ж тэлефон быў усталяваны, а неўзабаве, у 1989‑м годзе, мяне вылучылі на Рэспубліканскую прэмію «Сябар дзяцей». А напярэдадні я наведаў у райцэнтры Івацэвічы дом-інтэрнат для дзяцей-інвалідаў. І там пазнаёміўся з хлопчыкам, якому патрэбныя былі пратэзы. Ён, небарака, залез у трансфарматарную будку — і ў яго згарэлі рукі. І я паабяцаў: калі атрымаю прэмію — грошы аддам гэтаму хлапчуку. І слова сваё стрымаў.

— Калі не сакрэт, колькі тады атрымалі?

— Тысячу рублёў. Па тых часах — вялікая сума. Мы, мастакі, тады нядрэнна зараблялі. Але не гэта галоўнае. Проста я заўсёды памятаў залатыя словы — спяшайся рабіць людзям дабро. І імкнуўся кіравацца гэтым прынцыпам.

Сам Васіль Сумараў лічыць, што гады працы ў студыі былі лепшымі ў яго жыцці, бо штодня размаўляючы з дзятвой, атрымліваў вышэйшае духоўнае задавальненне. Пра гэта ён распавёў у карціне «Мой свет», дзе паказаў сябе сярод шматлікіх вучняў, якія ствараюць свае першыя «шэдэўры». І акно ў карціне так шырока расчынена, што нават ластаўкі заляцелі ў памяшканне. Ластаўкі як пасланцы-веснікі надзеі для маленькіх творцаў прыгожага.

Дык што ж, на думку Сумарава, ёсць галоўнае ў творчасці? Усё проста, кажа мастак. Асабістае дачыненне да таго, што ты робіш, пошук свайго «колеру часу», сваёй «сіняй птушкі» творчага шчасця. Такога стану, у якім вяршэнствуе элемент захаплення светам. І гэта захапленне трэба перадаць гледачу, дзеля якога, уласна, і ствараецца мастацтва.

Ад знакамітай карціны «Мой дом» да пазнейшай «На зямлі бацькоў», якая ўпрыгожыла адзін з інтэр'ераў новага будынку Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі, прайшло больш за 35 гадоў. Тэрмін немалы. Аднак і там, і тут Васіль Сумараў адметны: па паэтычным камертоне жывапісу, па пранізліва даверліваму стаўленню мастака да сваіх герояў і да зямлі, на якой яны жывуць. «Мой дом» — гэта карціна-ўспамін, жанравая сцэнка, убачаная так, як дарослы чалавек аднаўляе ў памяці напаўзабытыя падзеі ранняга дзяцінства. Сумараў піша канкрэтны дом, у якім сам жыў. Дом, у якім спакойна і мірна працякала жыццё яго сяброў, родных і суседзяў. І ўглядаючыся ў гэты, здавалася б, маленькі свет, аўтар і іранічна ўсміхаецца, і любіць яго, і захапляецца з затоенай душэўнай цеплынёй. А пра карціну «На зямлі бацькоў» так кажа:

— Кожная эпоха пакідае свае памятныя знакі ў гісторыі культуры. Горад Навагрудак — адзін з такіх легендарных знакаў-сімвалаў, які ўвайшоў на стагоддзі ў памяць беларускага народа. Калі ўпершыню ўбачыў гэты горад з яго Замкавай гарой і руінамі замка XIII стагоддзя, мяне ахапіла такое хваляванне, што не мог не напісаць гэты цуд. З тых часоў Навагрудак адлюстроўваў шмат разоў, прыязджаў сюды ў розныя поры года. І карціна «На зямлі бацькоў» для бібліятэкі — гэта як бы вынік майго эмацыйнага стаўлення да гісторыі роднай краіны і, што немалаважна, да дня сённяшняга. Бо гісторыя ўсё ж мяняецца, а добрыя людзі застаюцца такімі, якімі яны нарадзіліся — добрымі, шчодрымі, вясёлымі, часам сумнымі, працавітымі, мужнымі. Іх паказаў на першым плане маіх сучаснікаў у вясёлай, бліскучай, святочнай атмасферы. Тут і вясельная дзея, і спартыўныя спаборніцтвы, і іншыя жывыя жыццёвыя сцэны. Аднак я не столькі акцэнтаваў у пейзажнай панараме карціны канкрэтнае месца, колькі паказаў абагульнены вобраз радзімы, тую духоўную пераемнасць мінулага і настальгію, якую разбураць нельга.

На ўсесаюзнай выставе 1973 года ў Маскве ўвагу гледачоў прыцягнула маляўнічае палатно «Мой дом», якое стала пасля адной з самых вядомых работ Васіля Сумарава. Неўзабаве пасля выставы ён быў уключаны ў лік маладых мастакоў з розных рэспублік Савецкага Саюза, творчыя партрэты якіх рыхтавалі для серыі публікацый «Новыя імёны».

Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі Васіль Сумараў нарадзіўся ў 1938 годзе ў Мінску. Школьнікам сам прыйшоў займацца ў студыю пры Мінскай чыгуначнай школе, якой кіраваў жывапісец Віктар Вярсоцкі. У 1959 годзе скончыў Мінскае мастацкае вучылішча і паступіў у Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут (цяпер Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў) на аддзяленне жывапісу. Гады вучобы супалі са спрыяльным для развіцця беларускага мастацтва перыядам, калі ў атмасферу творчага жыцця актыўна ўліваўся дух смелых памкненняў і эксперыментальных пошукаў. Дыпломная карціна "Платагоны"(1965 год) падкрэсліла імкненне Васіля Сумарава да экспрэсіўнай выразнасці, уласцівай у той час класікам савецкага «суровага стылю».

Веніямін Міхееў