З рэдакцыйнай пошты

«Калі адпачывала мама, мы, яе дочкі, ніколі не бачылі...»

Вось яна, доўгачаканая вясна, з якой прыходзіць не толькі радасць, але і клопаты, найчасцей — прывычныя, прыемныя.

Некалі ці не самым адказным быў падарунак для мамы, бо яна і сама ніколі не траціла грошай на пустое, і іншым не дазваляла. Рэдкая была жанчына! Яе жыццё — прыклад, а то і ўзор для многіх.

Мама рана засталася сіратой, і яе, разам з малодшай сястрычкай, стала гадаваць старэйшая. Па прафесіі яна была швачкай і, можна сказаць, не разгіналася, каб зарабіць грошай, каб вывесці ў людзі сясцёр.

Трэба сказаць, што ёй гэта ўдалося: мама на «выдатна» скончыла гімназію, а пасля трапіла на Баранавіччыну, якая ў той час была пад панскай Польшчай. Тут, у Паланецкай сямігодцы, маладая настаўніца стала выкладаць нямецкую мову і маляванне, тут пазнаёмілася з татам, таксама настаўнікам. Ён быў з небагатай сялянскай сям'і, жыў з бацькамі ў цеснай хаціне, зверху пакрытай саломай, а знізу ўсыпанай свежымі стружкамі, бо гаспадар, будучы мамін свёкар, для ўсёй акругі рабіў цэбры, балеі, прасніцы, сані.

Зразумела, што маме — гараджанцы, польскай інтэлігентцы — у такіх умовах жыць не хацелася. Тату з дзедам давялося ўзяцца за перабудову: у каморцы прарэзаць акно, абтынкаваць і пабяліць сцены, паслаць, пафарбаваць падлогу, зрабіць пліту.

Пасля гэтага мама ўпрыгожыла сцены карцінамі і вышыўкамі, на акно павесіла бялюткія фіранкі (казала, што вокны ў іншых хатах тады альбо не завешваліся зусім, альбо самаробнымі выцінанкамі з паперы)... Толькі белай, накрухмаленай і адпрасаванай у нас была пасцельная бялізна.

Да таго ж наша мама цудоўна гатавала. Шмат каму і да сёння ў памяці яе рулеты з макам, варэнікі з чарніцамі, макаронная запяканка з яблыкамі... Я такой смакаты больш нідзе і ніколі не ела! А які ў мамы быў хлеб — смачны, духмяны...

Канец трыццатых гадоў быў, відаць, багаты на мёд. Тата з дзедам пастаўлялі яго ў Варшаву, і выручаных грошай ім хапіла на тое, каб пабудаваць досыць вялікі цагляны дом. Усю мэблю для яго — шафы і шафкі, паліцы, сталы, этажэрку — нашы мужчыны зрабілі самі, усё астатняе набывалася паступова і шмат што — клопатам мамы. На нашых ложках было мноства падушак і падушачак у вышываных навалачках, на паліцах ляжалі сурвэткі, на падаконнях і вакол дома цвіло мноства розных кветак (насенне іх мама выпісвала з Варшавы)...

Іншымі словамі, мы, дзеці, раслі ў прыгожым доме, куды часта прыходзілі госці — то радня, то калегі-настаўнікі, то ксёндз, то бацюшка ды іншыя паважаныя людзі. Мама была вельмі добразычлівая, гасцінная гаспадыня, цікавая суразмоўніца. Яна валодала беларускай, рускай, польскай, украінскай і нямецкай мовамі, прыгожа спявала, малявала, вельмі шмат чытала. Часам — нават тады, калі гатавала ежу: лыжку трымала ў адной руцэ, кніжку — у другой... А яшчэ яна вельмі прыгожа адзявалася, прыбірала тату і, вядома ж, нас, сваіх дачушак.

Усё гэта было. І ўсё скончылася, калі пачалася вайна. Тату па стане здароўя нашы на фронт не ўзялі. Ён баяўся, што возьмуць немцы — у паліцаі, як асобных вяскоўцаў, і таму хаваўся на хутары, дапамагаў партызанам. Мама з намі (старэйшай сястрычцы дзесяць гадоў, мне восем і лічаныя месяцы малой) заставалася адна.

Неяк, помню, усе разам мы ўцяклі ад бамбёжкі, хаваліся. А калі вярнуліся, то дом свой проста не пазналі. Немцы вынеслі з яго ўсё, што толькі маглі: адзенне, прадукты, пасцельную бялізну, посуд... Мы засталіся амаль як пагарэльцы — у чым былі. І пасля гэтага ўжо сталі хадзіць у нязручным драўляным абутку, вучыцца прасці і вязаць адзенне, шкарпэткі, панчохі... Хоць гэта яшчэ не бяда, другая, найбольшая, была ў тым, што нам заўсёды хацелася есці. Мама стала варыць нам супы з крапівы, лебяды, балотнага шчаўя, у найлепшыя дні — зацірку з макам і аўсяны кісель... Яна эканоміла на ўсім і нас прывучала берагчы кожную скарыначку, кожны сухарык хлеба.

...У сваім доме мы тады амаль не жылі: яго займалі то параненыя чырвонаармейцы, то нямецкі генерал (ну як жа, дом вялікі, самы прыгожы). Наша прыстанішча было ў хляве.

Ніколі не забудуся, як маму хацелі расстраляць. Яна свабодна размаўляла па-нямецку, да таго ж была чарнявая. Таму карнікі прынялі яе за яўрэйку, пад канвоем павялі з двара... Мама (а мы ўсё чулі і бачылі) тады не прасілася, не плакала — ішла як быццам спакойна і...

Ёсць Бог на свеце! Якраз тады з куратніка паказаліся куры. Немцы ўбачылі іх і сталі лавіць. Аўчарка дапамагала...

«Паляванне» было настолькі ўдалае, што фашысты, захапіўшыся, забыліся на расстрэл — панеслі з двара здабычу. Такім чынам наша мама засталася жывая, праўда, пасля гэтага стала моцна хварэць: у яе павыпадалі зубы, ссівелі валасы...

Не змяніліся, хіба што, погляды і прывычкі.

Помню, як у нас у склепе хаваліся чырвонаармейцы. Мама, рызыкуючы і сваім жыццём, і нашымі, насіла ім ежу, перадавала татава адзенне...

І потым, пасля вайны, у нашым доме жыло некалькі сем'яў пагарэльцаў. Тата з мамай дапамагалі ім чым маглі: дзялілі апошнія харчы, лячылі, пісалі прашэнні і лісты...

Людзі вельмі цанілі гэта, як і тое, што інтэлігенты, настаўнікі, вельмі шмат працавалі: каб хоць трохі абжыцца, трымалі карову, свіней, авечак, курэй, нас, малых, з дзяцінства прывучалі да клопатаў і адказнасці. Разам з дарослымі мы жалі жыта, рвалі лён, нарыхтоўвалі сена, палолі, пасвілі скаціну... Памятаю, што вельмі стамляліся, што працаваць не хацелася. Неяк сярпом я моцна парэзала палец і так рада была, бо ведала, што змагу хоць трохі адпачыць...

Калі адпачывала мама, мы, яе дочкі, ніколі не бачылі. Я дагэтуль не разумею, адкуль яна брала сілы, каб раней за ўсіх уставаць, каб за дзень амаль не прысесці, каб пазней за ўсіх легчы спаць. Я ні разу не чула, каб яна казала, што стамілася.

...Тата наш рана памёр, даўно няма і матулі, але яна паспела навучыць нас жыць у згодзе з людзьмі, не баяцца цяжкасцяў, любіць свой дом. Мама дапамагла мне выгадаваць дзяцей і на ўсё жыццё засталася прыкладам.

Соф'я Кабарыха, в. Паланечка, Баранавіцкі раён

«Ёсць нябачная Беларусь. І бачная...»

«Пачну з таго, што мне ўжо за 80, што я з маленства люблю сваю родную мову і што мне зусім не абыякавы яе будучы лёс.

Некалі, у мінулым стагоддзі, вельмі многія добра гаварылі па-беларуску, асабліва на вёсцы. Там яшчэ заставалася шмат беларускамоўных школ, такіх жа падручнікаў і настаўнікаў. У нашай, Пірэвіцкай, што ў Жлобінскім раёне, любоў да ўсяго свайго прывіваў Міхаіл Сцяпанавіч Палякоў. Цяжка ўявіць, колькі гадоў прайшло з той пары, але ж мы, аднакласнікі, дагэтуль помнім яго і пры сустрэчах лёгка размаўляем па-беларуску.

Цяпер у Беларусі двухмоўнасць. І гэта, магчыма, правільна, бо руская для нас — як выхад у свет, як сродак зносін з нашымі суседзямі...

А што ж свая, беларуская? Мне, напрыклад, цяжка зразумець асобныя рэчы. Ну вось споўнілася сто гадоў з дня нараджэння нашых класікаў Івана Шамякіна і Івана Мележа. Тэлебачанне і амаль усе рэспубліканскія газеты адгукнуліся на гэтыя падзеі. Аднак інфармацыя пра іх амаль паўсюль давалася па-руску. Па логіцы выходзіць так: ёсць нябачная Беларусь са сваёй мовай, літаратурай, культурай і ёсць бачная, дзе па-беларуску як быццам ніхто і нічога б не зразумеў, таму пра ўсё, што адбываецца, трэба расказваць на другой з дзвюх дзяржаўных моў.

Наконт іх вельмі трапна, па-мойму, выказаўся былы Прэзідэнт Казахстана Н. Назарбаеў:  «Двуязычие означает владение двумя языками». У нас — беларускай і рускай мовамі.

Заканамернае пытанне: што ж нам трэба зрабіць, каб стала ўсё менавіта вось так?

Захадаў можа быць шмат. Трэба, каб былі беларускамоўныя дзіцячыя садкі, каб па-беларуску чыталіся гуманітарныя дысцыпліны, каб часцей гучала наша слова па тэлебачанні і радыё, каб людзі бачылі яго на шыльдах і назвах вуліц, каб на старонках раённых газет па-беларуску друкавалася не толькі назва...

Такія ў мяне меркаванні».

Аляксандр Пятруннікаў, г. Баранавічы

«Шкада, што рукі толькі дзве і дні такія кароткія»

Жыхарку Целяхан Валянціну Абрамчук ведаюць многія — як шматдзетную маці, як работніцу мясцовага цэнтра культуры і вольнага часу, як выдатную майстрыху. Яна з дзяцінства захаплялася саломкай, скончыла Бабруйскі каледж дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. А далей…

— Вязала адзін час, — смяецца Валянціна, — пакуль не пачула, што вязанне — прывілея бабуль. Шыць спрабавала: на «Дажынках» фарсіла ў адмысловым ільняным строі, вышытым крыжыкам, а дачцэ, калі тая рыхтавалася да конкурсу «Міс Восень», спляла сукенку ў стылі авангард.

Пра салому як зыходны матэрыял для гэтай майстрыхі клапоціцца ўся яе радзіна: дзядуля сее і вырошчвае жыта, бацькі і дзеці дапамагаюць жаць, чысціць, сушыць, абразаць каленцы, складваць у каробачкі.

— Для аплікацыі лепш падыходзіць тоўстая, мякчэйшая салома, на пляценне — даўжэйшая, — расказвае Валянціна. — У справу ідзе літаральна ўсё: ад карэння да каласкоў. І нават самі яны могуць спатрэбіцца на дэкупаж, а зерне — нашым курачкам. Безадходная вытворчасць... Шкада, што рукі толькі дзве і дні кароткія: работа, хатнія клопаты, урокі з дзецьмі і толькі тады ўжо час цішыні — мой час... Цяпер вось вяжу цацкі, распрацоўваю свае майстар-класы...

— А зарабіць, — цікаўлюся, — на гэтым можна?

— Так, але хіба на вялікіх выстаўках... А наогул заробак непастаянны. Ды і не ўсё я магу прадаць. Людзям падабаюцца мая «Целяханская царква» (аплікацыя з саломкі), вышыты крыжыкам партрэт дачкі, але гэта ўжо нашы сямейныя рэліквіі.

Дарэчы, дзеці ў Валянціны змалку падзялялі матуліны захапленні. Пасталеўшы–падросшы — выбралі музыку. Старэйшая дачка Вікторыя скончыла музычную школу па класе фартэпіяна, малодшыя Крысціна і Яўхім вучацца іграць на баяне.

Жыве сям'я Абрамчукоў у сваім доме, пры якім і гарод, і кветкі, і куры з сабакам...

Дык што яшчэ патрэбна для шчасця?

Валянціна Бобрык, г. Івацэвічы

А паверыць хацелася б...

Зранку дачка сабралася ў краму, а мяне папрасіла, каб прыгледзеў за ўнучкай.

Надвор'е было добрае, мы з малой апрануліся і выйшлі на двор, зазірнулі ў гараж. Я там адчыніў дзверцу, забраў з машыны свае рукавіцы — адвярнуўся хіба на адну мінутачку. Унучка за гэты час паспела «знайсці» на паліцы каробку з рознай драбязой, убачыць дзірачку ў «падлозе» над глядзельнай ямай і высыпаць туды безліч маіх болцікаў ды гаечак, шайбаў... А ты, значыць, дзед, зараз лезь і збірай...

Хацеў быў насварыццаІ нават рот адкрыў, — малая мне на рукі, на шыю:

— Дзядуля, мой родны, ты толькі не злуйся! Прабач... Я болей не буду!

— Добра, — уздыхаю (бо што тут будзеш рабіць?) ды яшчэ і па галоўцы гладжу.

А тое чарцяня адхінаецца, глядзіць на мяне і пытае:

— Ты, што, дзед, «павёўся» і мне паверыў?

— Не, — кажу, — унучка. Проста хацелася б.

Я. Круглік, г. Бабруйск

Пошту чытала Валянціна ДОЎНАР