Шукальнік тэкстаў Міхал Бараноўскі

Сябры і калегі Міхала Бараноўскага не раз заўважалі яго са стосамі старых кніг, набытых у прыватных асоб ці ў букіністычных крамах. Бачылі, як ён беражліва бярэ выданні ў рукі, гартае, захапляецца ўбачаным і дзеліцца радасцю. Кніг у яго вельмі шмат: і ў працоўным кабінеце, і дома. Пра тое, з чаго ўсё пачыналася, Міхал Бараноўскі расказаў у гутарцы з карэспандэнтам «ЛіМа».

— Як вы адзначалі ў ранейшых інтэрв’ю, цікаўнасць да калекцыянавання кніг пачалася з перакладчыцкіх серый. То-бок было імкненне сабраць скарбы сусветнай літаратуры па-беларуску? Як далей трансфармаваўся гэты інтарэс?

— Сапраўды, для мяне было адкрыццём, што з класікай сусветнай літаратуры можна знаёміцца праз беларускія пераклады і што многія з іх не халтура, а  па-мастацку зробленыя тэксты, з багатым слоўнікам і добрым адчуваннем мовы. Нядзіўна, што мне захацелася пазнаёміца з наробкам у гэтай сферы. Так паціху сабраліся серыі «Скарбы сусветнай літаратуры», «Бібліятэка замежнай прозы», «Паэзія народаў свету», «Паэзія народаў СССР» і паасобныя выданні. Паступова інтарэс пачаў пераключацца на беларускіх аўтараў, кнігі рэпрэсіраваных пісьменнікаў, першыя выданні нашых класікаў, у тым ліку з аўтографамі. Цікава збіраць і «маладыя» кніжкі. Варта прызнаць, што цікавасць да беларускай літаратуры выдатна ілюструецца накладамі выданняў. Адпаведна многія добрыя кнігі з накладам 200—300 асобнікаў ператварыліся ў рэдкасць амаль адразу пасля з’яўлення.

— Калі да перакладаў: што і ў якіх айчынных пісьменнікаў вы лічыце найбольш удалым?

— Гэта вельмі суб’ектыўна і кароткім адказам ахапіць усё, што падабаецца, не атрымаецца, але не магу не згадаць «Гульню шкляных перлаў» Гесэ ў перакладзе Васіля Сёмухі, шэкспіраўскіх «Атэла» і «Гамлета» пераствораных Юркам Гаўруком, перакладзеную Хведарам Шынклерам з рускай мовы на сакавітую беларускую 20-х гадоў раман Рэмарка «На заходнім фронце без перамен». З кніг, якія выходзілі нядаўна, адзначыў бы колькі зборнікаў з найлепшай на мой погляд паэтычнай перакладчыцкай серыі «Паэты планеты»: Марк Валерый Марцыял — у перакладзе Антона Францішка Брыля, а таксама Фернанда Песоа, зробленай калектывам аўтараў, у тым ліку маёй Шукальнік тэкстаў Міхал Бараноўскі любімай перакладчыцай Кацярынай Маціеўскай. Увогуле, можна канстатаваць, што за апошнія гады ў Беларусі адбыўся сапраўдны выбух перакладной літаратуры. Толькі ў згаданай серыі «Паэты планеты» выйшла больш за 70 кніжак, сярод якіх многія — проста выдатныя. З’явілася папулярная замежная літаратура па-беларуску — «Гары Потэр», «Вядзьмар» і шмат чаго яшчэ. У часы СССР пра такое можна было толькі марыць. Таму добрае выданне было амаль не знайсці. «Лісце травы» Уітмена па беларуску выходзіла накладам 2000 асобнікаў, а «Санеты» Шэкспіра — 1000. Я магу памыляцца, але наўрад ці яны залежваліся тады на паліцах...

 — Што прымушае пісьменніка брацца пераствараць на родную мову той ці іншы твор?

— Пераклад быццам выклік, таму, мне падаецца, гэта само па сабе цікавая творчая задача, выдатнае поле для словаўтварэння. Да таго ж мы пашыраем эстэтычнае поле беларускай літаратуры, калі перакладаем творы з нераспрацаванай у нас вобразнасцю і тэхнікай выканання. Цяпер, калі ў мяне ёсць выбар, на якой мове пазнаёміцца з творам, я, безумоўна, спынюся на беларускім варыянце.

 — Вы прачытваеце ўсё, што набываеце?

— Стараюся, каб кніжкі не пыліліся на паліцах, але хораша, калі прачытана траціна з іх. Многае выкарыстоўваецца ў даследчай дзейнасці і неабходна проста мець пад рукой. Нешта прачытваецца адразу, ледзь не па дарозе з крамы. Нейкія кнігі чакаюць, калі зацікаўлюся пэўнай тэмай, і тады праглынаюцца запар. Некаторыя проста прыемна мець, ведаць, што іх трымаў у руках твой любімы аўтар, разглядаць аўтографы. Добрыя кнігі паэзіі перачытваюцца па некалькі разоў, быццам правяраеш сябе, ці нічога не прапусціў.

— Некаторыя вядомыя букіністы часам робяць выстаўкі сваіх калекцый. Ці не планавалі вы нешта падобнае?

— Раблю ў гэтай сферы толькі першыя крокі, таму нечым хваліцца асабліва не выпадае. Старыя кніжкі асабліва не пачытаеш, таму большасць рарытэтаў трапляе ў фонды Літаратурнага музея Максіма Багдановіча. Да таго ж мяне ўсё болей захапляе змест. У пэўным сэнсе я лічу сябе збіральнікам і шукальнікам тэкстаў, а не кніг. Знаходзіць пад просценькай вокладкай свайго аўтара і дзяліцца гэтай радасцю з сябрамі ды ў сацыяльных сетках… Асаблівую радасць даюць імёны, якія не на слыху: Іван Давыдкаў, Аляксандр Чакс, Алесь Наўроцкі, Таццяна Сапач, Юлій Таўбін, Майсей Кульбак... Вельмі люблю нечаканыя творы і пераклады ад нашых класікаў.

— Ці падзяляе сям’я вашы захапленні?

 — Мы даволі шмат чытаем. І пры ўсёй любові да кніг стараюся, каб яны не выжывалі нас з кватэры. Часам збіральнікі кніжак, сапраўды, не знаходзяць паразумення з блізкімі. Колькі выпадкаў, калі пасля іх смерці ўсё выкідаецца на сметнік альбо ў лепшым выпадку распрадаецца. Вельмі шкада, калі добрыя выданні знікаюць назаўсёды.

Гутарыла Яна БУДОВІЧ