Канстытуцыя як аснова нацыянальнага адзінства

15 сакавіка 1994 года — Дзень прыняцця новай Канстытуцыі — Асноўнага Закона нашай дзяржавы, найвышэйшага акта народаўладдзя, які замацаваў асновы суверэннай дзяржаўнасці і нацыянальнага адзінства. Народ Рэспублікі Беларусь, які аб'ядноўвае грамадзян усіх нацыянальнасцяў, што пражываюць на яе тэрыторыі, заявіў аб сабе сусветнай супольнасці, што ён з'яўляецца яе часткай і ўсведамляе сябе паўнапраўным суб'ектам.

Многія палажэнні Канстытуцыі накіраваны на стварэнне ўмоў для свабоднага развіцця ўсіх нацыянальнасцяў, гарантаванне грамадзянам, якія адносяць сябе да нацыянальных меншасцяў, роўных палітычных, эканамічных і сацыяльных правоў і свабод, канстытуцыяналізацыю нацыянальнай ідэнтычнасці, якая забяспечвае яе захаванне, умацаванне нацыянальнага адзінства і адпаведна адзінай супольнасці — «беларускі народ».

Па даных праведзенага ў кастрычніку 2009 года перапісу насельніцтва, на тэрыторыі Беларусі жыве каля 140 нацыянальнасцяў. Нацыянальнасць прынята разумець як пэўнае генетычнае, сацыяльна-эканамічнае і культурнае адзінства людзей. У краіне значная перавага беларускай нацыі (83,7 %). Акрамя тытульнай нацыі (беларусаў) у нашай краіне пражываюць рускія (8,3 %), палякі (3,1%), украінцы (1,7 %) і прадстаўнікі іншых нацыянальных меншасцяў (яўрэі, армяне, татары, цыганы, літоўцы, азербайджанцы — па 0,1 %). Такім чынам, можна казаць пра тое, што Беларусь — поліэтнічная шматнацыянальная дзяржава. Грамадзяне Рэспублікі Беларусь усіх нацыянальнасцяў складаюць беларускі народ, які не можа існаваць па-за дзяржавай, што пацвярджаецца ў прэамбуле Канстытуцыі наступнай фармулёўкай: «Мы, народ Рэспублікі Беларусь (Беларусі)». Са згаданай фармулёўкі вынікае галоўны абавязак народа, які засноўваецца на артыкуле 57 Канстытуцыі, — абарона сваёй дзяржавы. Народ з'яўляецца крыніцай дзяржаўнай улады і носьбітам суверэнітэту. Гатоўнасць ажыццяўляць уладу ў канстытуцыйных формах і межах і абараняць сваю краіну — гэта адзіная ўмова захавання і існавання нацыянальнай ідэнтычнасці.

Важнае значэнне для самазахавання і развіцця нацыянальнай ідэнтычнасці, нацыянальнай самасвядомасці, міжнацыянальных адносін мае артыкул 50 Канстытуцыі, згодна з якім кожны мае права захоўваць сваю нацыянальную прыналежнасць, таксама як ніхто не можа быць прымушаны да вызначэння і ўказання нацыянальнай прыналежнасці. Знявага нацыянальнай годнасці караецца згодна з законам. Кожны мае права карыстацца роднай мовай, выбіраць мову зносін. Дзяржава гарантуе ў адпаведнасці з законам свабоду выбару мовы выхавання і навучання.

Канстытуцыя ўстанаўлівае забарону на стварэнне і дзейнасць палітычных партый, іншых грамадскіх аб'яднанняў, якія вядуць прапаганду нацыянальнай варожасці (артыкул 5).

Права захоўваць сваю нацыянальную прыналежнасць (гэта значыць прыналежнасць асобы да якой-небудзь нацыі) маюць як грамадзяне Беларусі, так і замежнікі, асобы без грамадзянства. Ні Канстытуцыя, ні закон не забараняюць лічыць сябе носьбітам любой нацыянальнасці. Вызначэнне сваёй нацыянальнай прыналежнасці — справа самога чалавека. Гэта не цягне якіх-небудзь негатыўных наступстваў для чалавека. Важна адзначыць, што грамадзяне Рэспублікі Беларусь незалежна ад нацыянальнасці маюць паўнату прававога статусу. У Беларусі няма пытанняў з працаўладкаваннем асоб, якія належаць да нацыянальнай меншасці. Больш за тое, згодна з артыкулам 24 Закона «Аб дзяржаўнай службе ў Рэспубліцы Беларусь» пры паступленні на дзяржаўную службу не дапускаецца якога-небудзь абмежавання і (або) перавагі ў залежнасці ад полу, расы, нацыянальнасці, сацыяльнага паходжання і г. д.

Артыкулы 14 і 15 Канстытуцыі ўскладаюць на дзяржаву абавязак рэгуляваць адносіны паміж нацыянальнымі і іншымі супольнасцямі на аснове прынцыпаў роўнасці перад законам, павагі да іх правоў і інтарэсаў, а таксама адказнасць за захаванне гісторыка-культурнай і духоўнай спадчыны, свабоднае развіццё культур усіх нацыянальных супольнасцяў, якія пражываюць у Рэспубліцы Беларусь. Варта звярнуць увагу, што ў якасці канстытуцыйнага замацаваны абавязак кожнага чалавека берагчы гісторыка-культурную, духоўную спадчыну і іншыя нацыянальныя каштоўнасці (артыкул 54).

Мова — аснова і найважнейшая частка культуры народа. У Канстытуцыі ў якасці дзяржаўных замацаваны дзве мовы — беларуская і руская (артыкул 17). На жаль, не заўсёды заканадаўчыя акты публікуюцца на абедзвюх дзяржаўных мовах. У сувязі з гэтым Канстытуцыйны Суд у Пасланні «Аб стане канстытуцыйнай законнасці ў Рэспубліцы Беларусь у 2014 годзе» адзначыў, што для забеспячэння свабоднага доступу да правасуддзя заканадаўчыя акты, якія закранаюць правы і свабоды грамадзян, мэтазгодна выдаваць на дзвюх дзяржаўных мовах — беларускай і рускай у адпаведнасці з палажэннем артыкула 17 Канстытуцыі аб роўнасці дзвюх дзяржаўных моў.

У развіццё канстытуцыйных нормаў прынятыя законы і іншыя нарматыўныя акты. Сярод іх перш за ўсё трэба адзначыць законы «Аб нацыянальных меншасцях у Рэспубліцы Беларусь» і «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь».

Дзень Канстытуцыі — гэта асаблівы дзень у жыцці нашага грамадства і дзяржавы, асабліва ў Год народнага адзінства. Яго значнасць для многіх з нас узрастае пры асэнсаванні, зразуменні сутнасці канстытуцыйных палажэнняў, якія складаюць аснову нацыянальнай ідэнтычнасці, нацыянальнага адзінства.

Анатоль Цікавенка, суддзя Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь