Вы тут

Арына Гардзей. Намаляванае мора


Бывае, што часам хочаш ціхенька адпачыць сабе сам-насам. Сесці на крамёк даху, а лепш пад дах альтанкі якой-небудзь, бо на грамадскім пляжы месцаў шмат. Бывае, што хочаш паглядзець на ваду, з такой гарачынёй нават і галаву засунуў бы ў яе, каб не патрэба дыхаць. Бывае, што сядзіш сабе нарэшце, пажадана ў працоўны дзень, каб было ні душы вакол, нікога не чапаеш. І ніхто не чапае цябе. У ідэале. Але абавязкова з’явіцца які-небудзь бадзяга… Ну хоць як гэты, апрануты зусім не па сезоне. Паволі ідзе па гарачым пяску, быццам ён прыемны і прахалодны. Так і ходзім з ім удваіх, толькі я ў думках. Бяссэнсоўна і бязмэтна. Хаця не... Ён знайшоў сабе мэту. І я ёй, калі шчыра, не радуюся.


Прысяду?

Кажу, што не. Аказваецца ў думках, бо ён нічога не адказаў і ўладкаваўся побач. Круціцца так, што яго цёплае паліто зараз пачне дыміцца. Жаўтаватыя косткі на левай кісці тырчаць у ружовым.

Зваліўся, калі за качанятамі лазіў. Ужо не баліць.

Гледзячы на яго, не здзіўляюся. Нават таму, што ён пачаў адказваць на мае думкі, а не словы.

У гісторыю трапіў. У такую...

Канечне, веру і ведаю. Звычайна для выратавання ад смерці трэба кроплі глогу ад сэрца ці календула для дэзынфекцыі душы. Ці квіток дадому. А лепш — грошы на яго. Ага.

Я не п’яны.

Ад яго пахне надоўга замкнёным домам, фотаальбомам, што праляжаў у шафе стагоддзе, салёным паветрам, сухой травой і елачнымі лапкамі. І сапраўды.

Заблукаў. Смешна выглядае і ўжо неаднойчы з кімсьці было. Нехта на пустым вакзале, нехта ў трох хвоях, а хтосьці вось тут.

Не люблю, калі да мяне падыходзяць папрашайкі.

Я былы… Я паляўнічы на марскіх птушак! Чуў такое? Па тваім выглядзе бачу, што не. Але няма часу языком мянціць, дапамажы.

Толькі не пляшкай.

Хачу вярнуцца да мора... Гэта ўсё, што ў мяне ёсць. У моры я магу дыхаць. Жыць. Уцяміў?

Хіба тут ніяк?

Адзінае мора, якое ў вас ёсць, — дурацкі малюнак на будцы ратавальнікаў. Мне не патрэбен жоўты пясок, які вам, робячы паслугу, насыпаюць на грамадскі пляж, каб можна было паваляцца. Мне трэба халоднае мора. Я даўно не чуў марскіх птушак...

Мне страшна слухаць гэтага чалавека, хаця, па шчырасці, ён больш падобны да тапельца, які калі і задыхнуўся ў моры, то ад алкаголю. Твар ужо невядома калі страціў абрысы. Скура апала, пакінуўшы толькі падбароддзе са зморшчынаў і вялікія сінія мяшкі пад вытарашчанымі мутнымі вачамі. Гэта ніяк не супастаўлялася з тонкім целам, быццам тое і сапраўды засыхала.

Магу на цябе разлічваць?

Гляджу на кісць — жоўтая з ружовым мешаніна — усё не загойваецца. Я ведаю, што ён зараз скажа. Мне шкада яго. Таму маўчу.

Ну, слухай. Трэба было…

Трэба было бачыць той досвітак, які Тапелец кожны раз сустракаў на беразе. Сонца нырала з мора ў неба настолькі павольна і прыгожа, што хацелася захаваць гэта дзесьці ў сэрцы і ніколі нікому не паказваць. Хіба толькі камусьці зусім-зусім блізкаму.

Тапелец нікому і не паказваў. Ён любіў адно толькі мора. За абыякавасць і жорсткасць. Хвалі абрыньваюцца на белы бераг і разбіваюць лодку разам з якім-небудзь разявакам, які па дурноце заснуў у небяспечным месцы. За бясконцасць. Птушка Акіяна стомлена падае не склаўшы крылаў — да зямлі яшчэ далёка. За невядомасць. Немагчыма не паддацца шэпту таемных істот і не сесці ў лодку, нават самую дрэнную, і не выйсці ў адкрытае мора. Прахалода вады абаўе ўначы, нібы самыя моцныя шчупальцы. І ўжо не адпусціць.

Як звалі яго сапраўды, ніхто і не падумаў запытацца. Сонечным ранкам мора выплюнула нешта апухлае і сіняватае. Яно праляжала некалькі дзён на беразе, пакуль не паднялася і не падхапіла белую ад солі стрэльбу. Толькі тады мясцовыя ўбачылі, што гэта быў чалавек. Тапельцам ён стаў праз некалькі дзён, калі радасна пагадзіўся на рызыковае плаванне і не вярнуўся. Ні праз месяц, ні праз два. А праз тры з нечым — вярнуўся. У тое ж імгненне, калі ў памяць пра дзівака, які паспеў напужаць мясцовых, яны ж склалі некалькі камянёў дзесьці недалёка ад берага.

Пф-ф-ф… Ну і дурні.

Гэтай жа ноччу мясцовыя ў жаху разбурылі каменную агароджу ў памяць пра Тапельца. Бо ў мора выходзіў чалавек стары, поўны вады, апухлы і страшны. А вярнуўся — поўны жыцця. Прывабны і малады.

І толькі па ярка бачнай цяпер татуіроўцы на кісці зразумелі, што гэта адзін і той жа чалавек.

Не адсоўвайся. Я не хворы.

За. Што.

Ты пісьменнік. Бачыў, як ты тут сядзіш і ў нататніку сваім нешта крэмзаеш.

Можа, я малюю? Ці проста раблю выгляд. І замест літар у мяне на аркушах завітушкі і пяцелькі.

Пісьменнік ты. Я ведаю.

Аповеды ў мяне такія ж — завітушкі і пяцелькі замест літар…

Дружа, не блытай. Дапамога трэба мне.

Жартую.

Кручкі таксама нагадваюць хвалі. Значыць, ты ў пэўным сэнсе марыніст.

Ну так.

Дакладна пісьменнік. На паперы сваёй распішашся, а ў жыцці слова з цябе не выцягнеш.

У сэнс…

Напішы пра мяне.

Хацелася запярэчыць. Але на самай справе мой пусты нататнік зеўраў белай безданню. Напэўна, як і цёплы пясок на далёкім і абавязкова вялікім беразе. А можа, і не…

Там свабодна і лёгка дыхаецца. Там дыхаецца. А тут — паветра не хапае. Грудная клетка сціскаецца, лёгкія крышацца. І што адчуеш ты, калі ўткнешся носам у вашае намаляванае на будцы мора? Старую фарбу? Чхнеш ад пылу?

Ён услых адказваў на мае думкі. У кароткіх перапынках паміж словамі прыслухваўся да нечага. Настолькі засяроджана, быццам нешта хацеў пачуць у сабе, а не вакол.

Ён прыслухоўваўся толькі да мора. Тапелец — толькі так яго цяпер і называлі мясцовыя — не звяртаў увагі на шэпт за спінай і на тое, што шапталі. А яшчэ астатнія атрымлівалі адзін на ўсіх мутны адсутны позірк і стараліся мець менш спраў з гэтым невядома чым. Весці размовы не баяліся хіба што паляўнічыя. І няважна на каго: марскіх птушак, марскіх кароў, ці на дзюгоняў, або на сапраўдных сірэн ці яшчэ каго. Загадкавы чалавек — адзіны, хто мог паказаць дарогу да месца, дзе патрэбнага будзе настолькі шмат, што не зможаш павезці. І паляўнічыя гэта цанілі — ва ўсіх вядомых месцах жыцця ўжо даўно не было.

Мясцовыя працягвалі шаптацца, што Тапельцу не дае загінуць вядзьмарства, якім ён займаецца перад выхадам у мора. А калі неяк на бераг выкінула вялікага кальмара, пачаўся неапісальны жах. Гэты гаротнік і праляжаў на беразе, пакуль яго не прыбраў Тапелец разам з паляўнічымі. Але астатнія былі ўпэўнены, што не проста так з’явілася страшная істота, што гэта благі знак, і яшчэ доўга мучыліся ад кашмараў па начах.

На дрэнных снах усё старажытнае зло скончылася.

Тапелец толькі пасмейваўся. Ён паляваў і не на такіх.

Уначы, калі кашмарныя сны яшчэ непакоілі ўражлівых мясцовых, Тапелец выбіраўся ў мора. Не было ніякай розніцы, аднаму ці з якім-небудзь паляўнічым. Тапелец іх не любіў, бо галоўнае для такіх — забіць, прывезці і прадаць здабытае. А пра мора ніхто не думаў. А яно цяжка ўздыхала і залівала слязьмі камяні, калі забівалі чарговую птушку ці пратыкалі напаўжывую рыбіну, каб дабіць. Часам залівала і лодкі, тады людзі вымушаны былі кідаць паляванне і ўжо злоўленае, каб выратаваць сваю, але параўнальна не настолькі каштоўную шкуру. У такія моманты Тапельцу не шкада было перастаць чапляцца за жыццё і адпусціць рукі, каб стаць часткай вады. Аднак яна дадавала моцы, дыхалася на дзіва глыбока і лёгка. Тапелец выбіраўся і валок за сабой усіх небарак, якія былі поруч і толькі рабілі, што захлыналіся.

Нават жорсткія паляўнічыя сталі баяцца Тапельца і перашэптвацца, што той дыхае вадой і палюе толькі на птушак таму, што гэта ахвярапрынашэнне невядомай і жахлівай да нематы пачвары. Настолькі страшнай, што ніхто яе не можа ўбачыць, бо чалавечы розум папросту гэта не змесціць. А Тапельца — змясціў.

Значыць, ён і не чалавек.

Але Тапелец якраз падаваўся самым звычайным мужчынам. Ён проста любіў мора настолькі, што хацеў вяртацца і вяртацца да яго. Як да каханай пасля цяжкага дня.

Так і было.

Пасля доўгага палявання ў моры Тапелец прадаваў здабытых птушак, як і заўсёды. У адзін з разоў замест яго сціплага жытла былі складзены ў досыць вялікую горку камяні. На іх было намалявана нешта расплывістае, падобнае да хваляў. Але мастак ці быў зусім дрэнны, ці хацеў намаляваць горы, толькі замест іх атрымалася клыкастая сківіца. Пад ёй былі згружаны птушыныя шкілецікі, белае, шэрае, чорнае пер’е і пух, — усё тое, што Тапелец прадаваў мясцовым дагэтуль. І тое, што яны так і не ўжылі.

Чалавек схіліўся — на пяску таксама было намалявана нешта накшталт зубоў. І гэта было апошняе, што ён пабачыў. Нехта ад шчырай душы ўдарыў Тапельца па галаве, і сляпуча-белыя павукі забегалі па целе, звязваючы ногі і рукі. Звязваючы, каб выкінуць у адкрытым моры, вярнуцца, забыць і больш не трывожыцца.

Хоць гэта і былі намаляваныя вострыя зубы, але для Тапельца апошняе ўбачанае было морам.

Напэўна, гэта быў нейкі бязглузды рытуал. Але ў выніку я сяджу цяпер тут. Апрытомнеў прыкуты да вады, але так далёка ад дома. І блакітная будка з малюнкам мяне нервуе.

Чаму ты паляваў толькі на птушак?

Мне шкада таго, хто ўвесь час жыве ў моры. А птушкі ўсё ж у паветры вольна сябе адчуваюць.

Не…

Не такі я жорсткі. Ужо тут я падумаў, што, можа, у мяне атрымаецца вярнуцца, калі я буду дапамагаць. Я выходжваў паганак з перабітымі лапкамі, вяртаў качанят, кідаўся ўжо кінутым хлебам у тых, хто корміць птушак няправільна, глушыў дынамітам рыбакоў…

І працягваеш, гледзячы на тваю руку.

Нічога, хутка зажыве. Мне трэба яшчэ дапамога.

Што?

Дапамажы дарабіць лодку, аднаму не справіцца…

Гэта складана было назваць лодкай. Невядома, як яшчэ трымаліся дошкі, але цяпер канструкцыя выглядала больш надзейнай.

Табе трэба толькі патрымаць тут… Вось тут яшчэ. А тут цвічок, ага.

Так, правільна...

Упэўнены, што выйдзеш у мора?

Больш чым. Я чую яго, я знайду. І вельмі дапамагае, што ты верыш мне.

А як жа.

Некалі ты нарэшце навучышся размаўляць.

Вельмі смешна.

Гатова…

Мне падабалася штодня прыходзіць на пусты грамадскі пляж і садзіцца недалёка ад будкі з дурацкім малюнкам мора. Каб марыць пра сваё, бязмежнае, якое не будзе пахнуць дошкамі, няякаснай фарбай і пакідаць стрэмкі ад дотыку.

Ніхто не бачыў Тапельца перад апошнім выхадам на ваду ў дрэнна збітай лодцы. Наўрад ці можна было знайсці кагосьці прыгажэйшага. Гэтага таксама баяліся, бо бездакорная прыгажосць, як і бездакорны розум, пужаюць не менш за хоць і дохлага, але вялікага кальмара. Тапелец ніколі не ведаў пра сваю прыгажосць. Пра тое, як знікала мутная вада ў вачах, пакідаючы ледзь блакітную, чыстую і халодную. Як дужэйшымі рабіліся рукі, на якіх, здавалася б, загойваліся ўсе ранкі, і тады была бачная татуіроўка на кісці — маленькая рыбка. Як мацнеў ад поўнага жыцця і солі паветра ён сам…

Тапельца лічылі мясцовым вар’ятам, а яго аповеды — блазнаваннем выпівохі. Ён шукаў выхад у мора ў невялікім возеры. І знайшоў, бо выправіўшыся ў лодцы, хутка недзе знік. Доўга яшчэ ўглядваюся ў мутныя цёмна-сінія хвалькі, па якіх сонца раскідала белыя аскепкі, — нічога. Але ўтапіцца ён ніяк не мог. Значыць, знайшоў мора. Бо верыў у яго. Нават калі Тапелец і прачнецца зноў у сваёй дрэнна зробленай лодцы, то цяпер прачнецца дома.

Гэтым разам будзе спакойная ноч — і нарэшце яму не будзе сніцца — вакол будзе сапраўднае мора.

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».