Гэта — як «Ойча наш...»: дайце чалавеку рыбу, і ён цэлы дзень будзе пад'еўшы, дайце яму вуду, і ён усё жыццё і ўсіх будзе даставаць сваімі рыбацкімі прыгодамі.
Праўда, пра вось гэтую — пасаромеўся і не сам расказаў. «Сведкі» здалі: на свае вочы бачылі, як узяў вудачку ды іншы рыштунак, як смела выйшаў на лёд. А толькі за ледабур, каб лунку круціць, — нехта (і, галоўнае, даверліва так, ледзь не на вуха) кажа: «Тут рыбы няма». Рыбак паслухаў — адышоўся трохі далей, зноў узяўся за справу. І зноў яму голас той: «Рыбы няма...» Ён тады новае месца знайшоў, думае: «Ну ўжо тут...» «Няма...» — ловіць вухам яшчэ раз. «Ды скуль табе ведаць?! — злуе рыбак. — Хто ты такі?!» — «Я?.. Дырэктар лядовага палаца. А ты, як выглядае, хочаш нам каток сапсаваць?»
Добра, карацей, што спынілі, што не паспеў, а то... Зрэшты, тут і вось зараз не аб тым, што магло быць: аб тым, што ёсць — на чарговым конкурсным здымку. «...Толькі зірнуў на яго, — піша спадар Аляксандр Матошка з Расоншчыны, — і адразу прыгадаў «усмешку» мастака. На льдзіне, адарванай ад берага, стаяць рыбакі, размахваюць рукамі — клічуць на дапамогу. Ды ратавальнікі праплываюць міма і пры гэтым кажуць адзін аднаму: «Хай не лгуць. Такой вялізнай рыбы тут зроду не было».
Дарэчы, ці ведаеце вы, якая з жывёл расце найхутчэй? Правільна: рыба, якая сарвалася з кручка. І якой — ну бывае! — зусім не шкада, бо, на думку спадара Аляксандра
У любімай, у рыбалцы
Кожны мае інтарэс:
Хто ляшча смакуе
ў шмальцы,
Для каго важней працэс...
А значыць, зусім не дзіва, што пра яго ў нашай пошце радкоў — ну хоць адбаўляй. Выбіраем найлепшыя: спроба оды — ад спадара Валерыя Гаўрыша з Чавус:
Паважаю рыбацкае племя:
Закалёны, упарты народ,
Аб'яднаны
адным захапленнем —
Да вады шыбаваць
з году ў год...
Іх на льдзінах
у мора выносіць,
Яны церпяць
дажджы, духату...
Ім за шчасце бывае
прыносіць
Пяць маленечкіх
плотак — кату.
Да слова: рыбак позна ўвечары «змотвае вудачкі», выцягвае з вады пусты садок ды мармыча: «Калі б рыбалка так не супакойвала, перадушыў бы ўсіх!»
Гэта — анекдот, як вы зразумелі. Зараз — чыстая праўда ад спадара Віктара Сабалеўскага з Узды:
Ловіць сеткай рыбу хтосьці,
Іншы — выбірае восці.
А Пятрок на донку вудзіць,
Хоць смяюцца з яго людзі:
«Твой улоў —
кату пад'есці»...
Ім Пятро:
«Чытаў я дзесьці,
Што такое захапленне —
Ад усіх хвароб лячэнне».
А значыць, нічога дзіўнага ў радках ад сужэнцаў Астроўскіх з Мінска:
Жонка мовіць: «Ты куды?
Не дзяцюк, амаль калека...»
Муж з надзеяй: «Да вады,
Там — душа мая і лекі!»
Кажуць — нават ад ковіду, бо паветра чыстае, рукі часцяком у вадзе, дыстанцыя — большай не трэба... Хоць якраз гэта, паводле спадара Міколы Кісяля з Мінска, не заўжды зразумела, бо ці не ўсе рыбакі, ну згадзіцеся:
Узімку — прамярзаюць,
На вятрах гібеюць...
А спытай, што маюць, —
Адказаць не ўмеюць.
Мо таму, што не варта, бо гэта — проста інстынкт. Ну сапраўды: «Рыбалка, — піша спадарыня Валянціна Гудачкова з Жыткавіч, — вельмі старажытны занятак, а рыба — не толькі ежа. Колькі зачыненых дзвярэй яна адчыніла! А колькі спарадзіла гісторый, прымавак, анекдотаў?! Хто не чуў тое ж крылатае «Рыбакі лавілі рыбу, а спаймалі рака...»? Хто не прыгадае савецкае: «Сустракаюцца ў моры хек і сцерлядзь. Яна яму: «Віват, кармілец народа!» Ён ёй: «Плыві адсюль, наменклатурная штучка»...
«Словам, хоць нешта пра рыбакоў і рыбу, але ведае кожны, — працягвае спадарыня Валянціна. — У нашай сям'і з вудамі любілі пасядзець і мае дзядуля з татам, і брат. Яго наогул хлебам не кармі, дай на рэчку схадзіць... Хапае рыбаловаў і сярод жанчын. У блізкім мне Давыд-Гарадку да адной апантанай нехта ўзімку ззаду падкраўся — вады на спадніцу наліў. Яна не пачула... Прымерзла, бедная».
Як потым дадому ішла, спадарыня Гудачкова не піша: можа, і без спадніцы, але ж, відаць, з уловам!
Зрэшты, пра яго, пра ўлоў, трэба потым, а спачатку...
Жонка, выпраўляючы мужа на рыбалку, нагадвае: «Ты ж там глядзі... Галоўнае — не пераблытай прынаду з закускай, ніводнай сцерлядзі не давай нумар свайго мабільнага, не перасмаж шашлык, не ўчадзей у лазні і не абрывай мой тэлефон, бо мы з дзяўчатамі ідзём на паляванне».
Мудрая, згадзіцеся, жонка. Іншая, выціраючы пагнутую патэльню, сказала мужавым сябрам, што ён сягоння на рыбалку не ідзе — яму галава баліць... Адпаведна — маюць рацыю сужэнцы Астроўскія:
З-за рыбалкі дзе-нідзе,
Ды вайна ў дамах ідзе...
Сёння раніцай Аксана
Мела «гутарку» з Іванам.
Бач — апрануты, абуты,
А самотны, а надзьмуты:
Пасля гэткай перапалкі
Не захочаш і рыбалкі.
Бо яна — згадзіцеся са спадарыняй Таццянай Новік з Клецка — зусім іншая, калі ўсе пытанні вырашаюцца мірам:
Не пускалі з дому жонкі,
Бо мароз — дай божа!
«Як не зловім,
— зімку ўспомнім», —
Мовіў ёй Сярожа.
«А як раптам пашанцуе, —
будзе і вячэра...
Не сабе,
дык хоць катам», —
абяцаў Валера.
Карацей — з лёгкай душой гэтыя сямейнікі рассталіся, і, па ўсім відаць, з радасцю сустрэнуцца.
Хоць такое, на жаль, і не ў кожнай сям'і. На думку спадара Сабалеўскага:
Збеглі хлопцы на рыбалку
Ад сваіх звяглівых жонак.
На вятрах сядзелі зранку,
«Еў» мароз іх да пячонак,
Не было наогул клёву,
Хоць сядзелі да паўдня...
Ды настрой жа — адмысловы:
На рыбалцы — усе радня!
Вось таму, відаць, яна і вабіць... Часам — нягледзячы на рызыку, як зазначае спадар Мікалай Старых з Гомеля. «Некалі па сажалцы, — успамінае ён, — мы шайбу ганялі, а пад намі лёд трашчаў... Дык жа падшыванцы былі — безгаловыя падлеткі. А тут — дарослыя мужчыны... Яны што — гатовыя рызыкнуць жыццём дзеля нейкай няшчаснай рыбіны? Ці
Вабіць дзядзькаў тонкі лёд.
Нібы вос
разліты мёд...
Мо ў палонцы лепей часам,
Чым пад жончыным
абцасам?
Ёсць пытанне... Як і анекдот. Рыбакі гібеюць над лункамі, на лёдзе... Пры гэтым адзін на фатаграфію жонкі пазірае... «Ты што — налюбавацца не можаш?» — пытае ў яго сябрук. «Не... Проста і рыба не бярэцца, і холад сабачы... А на фотку пагляджу і павесялею: як жа добра, падумаю!»
Гэта — пра жонку, у якой, як правіла, маці ёсць. Якраз пра яе, пра цешчу, радкі спадарыні Чыгрынавай з Мінска:
Ззялі вочы ў Насці:
Зяцю купім снасці:
Няхай зрэдку, пакрысе
Але ж рыбкі прынясе!?
На рыштунак рыбака
Шмат ахвяравала...
Лепш бы зломка-прымака
У «Віталюр» паслала.
...Вось так, можна сказаць, неўпрыкмет мы прыйшлі да тэмы, з якой ледзь не пачалі гэты агляд. Гэта значыць, да ўлову.
Добрая вестка ад спадара Мікалая Касмачэўскага з Наваполацка:
Ёсць на рэчачцы Ушачы,
Што ўпадае у Дзвіну,
Месца,
дзе люблю рыбачыць:
Сом бярэцца! Не маню!
Трохі горшая навіна — ад спадарыні Зоі Наваенкі з Глыбоччыны:
Янка гэтак... Янка так...
Бач, не ловіцца шчупак!
Можа ён на дне, унізе?
Падкажу:
«У Чырвонай кнізе».
Дрэнная — ад спадарыні Гудачковай:
Не сядзіце, хлопцы,
Дзень пры дні на лёдзе:
Рыбу патравілі
Яшчэ ў тым стагоддзі.
Калі возьмецца якая,
Што, выпадкам, засталася,
То падзякуе за тое
Хіба коцік Вася.
Карацей —
Таямніцу падлёднай лоўлі
Разгадаюць наўрад мужыкі:
То дахаты —
з багатым уловам,
То пакажуць ім
хвост шчупакі.
Лічыць так спадар Аляксандр Матошка.
А ўсё з-за чаго? З-за таго, што трэба ведаць (на думку іншага спадара — Віктара Сабалеўскага) не толькі, дзе лавіць, на што, якой парой, але і... на чым пры гэтым сядзець (так-так... Можна яшчэ раз глянуць на здымак) і...
Ледабур купілі новы,
Донку, блёсны і кручкі,
І прыкорм жа адмысловы...
Ды сплывалі акунькі.
А паселі хлопцы ў крэслы
(Вельмі важны
тут камфорт),
Касякамі рыб панесла,
Распачаўся страшны жор!
А потым — пасля яго і ўжо дома — хоць не страшная, але ж сварка: «Напрамілы бог прашу, — чысцячы 20-ю рыбіну, умольвала жонка, — будзь на рыбалцы, як людзі — пі гарэлку!»
Вам цікава, што яна чысціла? Не паверыце, але... З таго самага ліста — ад спадара Сабалеўскага, і з «уступам»:
Пеця наш — круты, багаты,
Усё ў жыцці ў яго
з камфортам:
Ён і будні робіць святам,
Пакуль грошы ёсць,
а потым...
Вёз два крэслы на рыбалку
(А мінулы раз — фатэль...),
Пэўна, вылавіць русалку,
Асятра альбо фарэль!
Ну чаму б і не, калі ўсё гэта (рыбакі ды іх жонкі схлусіць не дадуць) у нашых вадаёмах водзіцца, а значыць, можа лавіцца! Кароткі расказ ад спадара Валерыя Гаўрыша:
На Дняпры ў нас было —
Хлопцы «стыкаваліся»:
Каля лункі ў аднаго
Плотачкі валяліся...
— А клявалі й шчупакі, —
Ясь казаў. — У дзве рукі...
Ды — шкада — зрываліся...
Ёсць падазрэнне, што ён іх проста выцягваць не ўмеў. Адкуль яно ўзялося? З анекдота: неяк у самалёце ды над морам-акіянам лёгкая паніка ўзнікла. «На борце — роды. Сярод пасажыраў ёсць лекар?» — па гучнай сувязі спытала сцюардэса. У адказ ёй — гнятлівая цішыня, а потым голас: «Можна я паспрабую?» — «Вы доктар?» — «Не... Аматар зімовай рыбалкі... Але паверце: я, з маім вопытам, усё, што хочаш, з лункі дастану!»
І, як выглядае — нават у тым выпадку, калі (паводле спадара Сабалеўскага):
Лунка —
як праход для мышкі...
Холад —
«ад'ядае» шчокі...
— І даўно, браток,
сядзіш ты?
Улову — поўныя начоўкі?
— Вось такі шчупак чапляўся! —
Міканор разводзіць рукі.
— Мо гадзіну з ім цягаўся!..
Пачастунак ёсць...
для Муркі.
Пра яго ж, той гасцінец з рыбалкі, і радкі спадара Матошкі — як наказ усім рыбаловам:
«Вудзіце, браткі,
лавіце:
Рыбка — добра любая!»...
У хаце
на цёплай печы
Яе кот Васька чакае.
І, напэўна ж, дачакаецца, бо, як коратка і проста піша спадарыня Гудачкова:
Хоць і марыў пра кіта,
Ды лавіў Ясь
для ката.
І абодва пры гэтым былі шчаслівыя, бо кот меў рыбу, а Ясь (паводле спадарыні Гудачковай) — стакроць большае:
Хай мароз,
і хай завея!
Ды рыбак
жыве з надзеяй.
У палонку пазірае:
Раптам клюне залатая?
І тады...
Не будзем дзяліць шкуру незабітага мядзведзя: калі клюне, калі выцягнем тую залатую, тады і пагаворым — і з ёй (бо трэба ж загадаць тры жаданні), і пра яе... А пакуль нагадаем, што на папярэднім здымку (гл. нумар «Звязды» за 3 лютага гэтага года) быў прыгожы вясковы гарманіст і дама, якая танцавала з сабачкам...
Дык вось, па меркаваннях вялікага чытацкага журы, найлепшыя радкі пра іх прыдумалі спадары Віктар Сабалеўскі з Узды і Валерый Гаўрыш з Чавус, а таксама спадарыні Зоя Наваенка з Глыбоччыны, Любоў Чыгрынава з Мінска, Валянціна Гудачкова з Жыткавіч, Соф'я Кусянкова з Рагачоўшчыны...
З гэтым, апошнім, у прыватнасці, пагадзілася і журы маленькае, рэдакцыйнае. Таму прыз у выглядзе падпіскі на дарагую сэрцам газету «Звязда» на другі квартал бягучага года адпраўляецца ў вёску Лучын.
Марыце, каб да вас? Тады выпісвайце альбо пішыце: здымак, як заўжды, дадаецца. Умовы ранейшыя — коратка (не больш за восем радкоў у прапанове, а іх можа быць некалькі), дасціпна, па-беларуску.
Валянціна ДОЎНАР
Фота Анатоля КЛЕШЧУКА
Ад іх жа і бяззменнага арбітра спадара Валянціна Старых з Гомеля трохі цікавай статыстыкі. У мінулым 2020-м у рамках конкурсу «Хто каго?» прайшло пяць «гульняў» з удзелам 20 гульцоў. Пераможцамі былі Валянціна Гудачкова (двойчы), Аляксандр Матошка, Любоў Чыгрынава, сужэнцы Астроўскія. За ўвесь час існавання гульні ў спадарыні Чыгрынавай 12 перамог, па 10 — у сужэнцаў Астроўскіх і Анатоля Гарачова з Іўеўшчыны, 8 — у Валерыя Гаўрыша з Чавус... Ёсць да чаго імкнуцца!
А пакуль шчыры дзякуй усім за працу і такія ж прабачэнні тым, чые радкі не змясцілі. Дарэчы, самая тыповая памылка: рыбакі, як заўважыў хто-ніхто з чытачоў, сядзяць на крэслах (слова стул у беларускай мове таксама ёсць, але азначае яно зусім не тое, на чым сядзяць).
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».