Увесь яе жыццёвы і творчы шлях — гісторыя, вартая рамана. Першыя вершы Канстанцыі Буйло былі надрукаваны ў 1909 годзе ў газеце «Наша ніва». У 1914 годзе выйшла першая кніга «Курганная кветка», адрэдагаваная Янкам Купалам. З 1923 года жыла ў Маскве, была хатняй гаспадыняй. Памерла ў 1986 годзе. Як быццам, нічога звышардынарнага. Калі б не паэзія, якая — лёс яе, жыццё яе, бяда і радасць яе. Жыць у Маскве — і не забыцца на роднае слова... Мусіць, адны лекі даюць падставы на такую трываласць — любоў да роднага краю. Вось і верш яе з той першай кнігі:
Люблю наш край, старонку гэту,
Дзе я радзілася, расла,
Дзе першы раз пазнала шчасце,
Слязу нядолі праліла.
Радкі гэтыя вядомы ўсім. У вершы тым, што даў нараджэнне песні, ёсць і такія словы:
Усё ў краю тым сэрцу міла,
Бо я люблю край родны мой,
Дзе з шчасцем першым я спазнала
І з гора першаю слязой.
У жыцці, характары, творчасці Канстанцыі Буйло заўжды выразна выяўлялася суперажыванне з людзьмі, з народам. Таму, мажліва, гэтак цёпла і ставілася Канстанцыя Антонаўна да кожнага са сваіх знаёмых.
У першым томе біябібліяграфічнага даведніка «Беларускія пісьменнікі» ў артыкуле пра К. Буйло чытаем: «Сябравала з У. Луцэвіч, перапісвалася з ёю». Факт вядомы. Увогуле, дзякуючы руплівай даследчыцкай працы Дзіяны Цімафееўны Чаркасавай, многія акалічнасці жыцця К. Буйло, яе повязяў з Беларуссю добра вядомыя сёння. Адно шкада, што ўсяго адну кніжку маем мы пра славутую паэтку, якая ў іншай літаратуры была б нацыянальнай легендай. І зноў жа — кніга гэтая належыць пяру Дзіяны Цімафееўны Чаркасавай («Люблю», Мінск, 1978).
Але нідзе не згадваецца імя Анастасіі Пятроўны Дзятлоўскай. Вось і давайце зробім невялікі экскурс па старонках лістоў і паштовак, што былі адрасаваны Канстанцыі Буйло сваёй мінскай карэспандэнтцы, сяброўцы. Доўгі час гэтая карэспандэнцыя захоўвалася ў сыноў Анастасіі Пятроўны — вучоных-фізікаў Леаніда і Уладзіміра Пікулікаў.
Відавочна, што з Канстанцыяй Антонаўнай Дзятлоўская пазнаёмілася ў час вайны, калі знаходзілася ў Маскве ў эвакуацыі як работнік беларускага ўрада. Пазнаёмілася, дзякуючы Уладзіславе Францаўне. А як вярнуліся на вызваленую Беларусь, у Мінск, пачалося актыўнае ліставанне.
Пра што сведчаць многія і многія лісты? Безумоўна, калі б можна было прачытаць пісьмы ад Анастасіі Пятроўны, карціна атрымалася б больш поўная. І ўсё ж... У меншай ступені Канстанцыя Антонаўна вядзе размову пра мову, пра творчыя клопаты. Піша ў асноўным пра маскоўскае жыццё, маскоўскі побыт. Часта Канстанцыя Буйло пісала пра адносіны з дзецьмі, нявесткамі. І ў яе — паэткі вялікага гарту — усё як у звычайных смяротных: «Сейчас у меня часто бывает мой чудесный, красивый, умный внук. Он проходит практику в ин-те Курчатова, а теперь оставлен здесь на год для работы над темой, заданной И-том на предмет защиты диплома. С отцом — да и со мной он встречается как приветливый гость. Конечно — он не привык к нам и это понятно. Он уже получил предложение после защиты диплома — остаться в аспирантуре при том же и-те. Это огромный успех. С ним на практику приезжала и девушка, которая является его невестой. Но ее не оставили — она уехала обратно. А невестки наши еще, ко всему прочему, и ревнуют наших сыновей к нам. В этом тоже причина всяких осложнений…» (гэта з ліста ад 20 красавіка 1964 года). Ёсць і яшчэ больш горкія, больш балючыя старонкі-прызнанні. Ды такое, відаць, няпростае і нялёгкае жыццё. І ў Канстанцыі Антонаўны, і ў Анастасіі Пятроўны. Мабыць, цяжкасці, здольнасці суперажываць, адгукацца на больш, здавалася б, чужога чалавека, — якраз гэта аб'яднала паэтку з Анастасіяй Пятроўнай Дзятлоўскай.
Трымаю ў руках лісты, пазначаныя 1945 годам. Толькі закончылася вайна. Дзятлоўская ўжо ў Мінску, працуе ў беларускім урадзе. Канстанцыя Буйло піша сваёй сяброўцы: «Родненькая мая Настачка! Вось давялося звярнуцца да цябе як да афіцыйнага ліца. Пасылаю табе вось лісты, адрасаваныя розным установам, ад якіх маёр Безін, узяўшы да сябе беларускага хлапчука, не раз звяртаўся, і ні разу не атрымаў адказу. Было б добра — каб яны пашлі з Вашымі даручэннямі даць патрэбныя пасведчанні — без чаго хлапчук не можа ні атрымаць прадуктовыя карткі, ні паступіць у школу. Маёр Безін быў у мяне з гэтым хлапчуком. Разумны, скромны, але з цвёрдым характарам узрослага чалавека — і ўсё ж такі з выдатнымі праявамі нашага беларускага адбітнага зусім характару — трохі сумнага, трохі лагоднага — гэты хлапчук зрабіў вялікае ўражанне. Таму і прашу цябе, Настачка, зрабіць так, каб ён найхутчэй атрымаў патрэбныя яму дакументы, а то і весці, дзе яго маці. Думаю, што ты зробіш што трэба. Прашу цябе напісаць мне найхутчэй. Ён будзе прыходзіць да мяне наведвацца, які будзе адказ...»
Канстанцыі Антонаўне баліць за ўсіх. Душа прымушае яе трывожыцца, непакоіцца і за незнаёмага хлопчыка. У тым жа лісце Буйло цікавіцца, як там маецца Уладзіслава Францаўна. І пісьмо заканчвае наступным чынам: «Як вы там жывяце? Даўно ад вас няма нічога. Не зусім добра памятаю адрас Алесі (Александровіч. — А.К.). Толькі абавязкова напішы мне найхутчэй усё аб сабе, Алесі, Владцы. Сумна мне тут без вас...»
Анастасія Пятроўна адгукалася на ўсе просьбы, запыты Канстанцыі Буйло. Хадзіла па яе пытаннях у Саюз пісьменнікаў, у Літфонд. Ёсць нават заявы Канстанцыі Антонаўны з просьбай перадаць ці то пуцёўку, ці то членскі білет праз Анастасію Пятроўну.
Дзятлоўская садзейнічала і атрыманню Канстанцыяй Антонаўнай пенсіі. Пра гэта можна меркаваць з ліста паэткі ад 10 ліпеня 1961 года: «Дорогая моя Настенька! Сегодня получила от Н. Г. Ткачева следующее письмо: „Для оформления пенсионного дела вам необходимо выслать в наш адрес следующие документы:
1. Личный листок отдела кадров.
2. Автобиографию.
3. Справку о получении гонорара за последний год, по месяцам.
4. Медицинское заключение…“
Я помню, что ты говорила мне, что ни справки о заработке, ни мед. свидетельства не надо. Так ли это...» і далей — з таго ж ліста: «Уточни, родная, что мне надо ему выслать».
А пасля, як атрымала пенсію, горача дзякавала Дзятлоўскай за падтрымку.
Адчуваецца, што свайго роду злучальным звяном у гэтых зносінах выступала Уладзіслава Францаўна, удава Янкі Купалы. Вось вытрымка з ліста ад 20 красавіка 1959 года: «Два дня тому назад получила письмо от Владки… Собирается Владка в Москву после того, как ты вернешься домой из Крыма. Может быть, это и хорошо, ей следует переменить обстановку, немножко встряхнуться. Я помню, как съезд писателей взбодрил ее. Она чувствовала себя лучше. Вчера мы с Борей ездили в Крематорий на могилу Янки. Поставили цветы, от Владки, чтобы могила к 1 мая была нарядной. Сегодня подробно описала все Владке. Написала, что жду ее к себе, что пусть привезет все анализы, и мы обратимся к самым высоким медицинским светилам — Лурье, Виноградову…»
І з аднаго ліста ў другі — самая высокая павага, любоў да Уладзіславы Францаўны. Жанчын гэтых — Буйло і цётку Уладзю — яднала, збліжала многае. І, канешне ж, даўняе знаёмства. Таму і зразумелымі падаюцца наступныя словы ў лісце Канстанцыі Буйло да Дзятлоўскай у красавіку 1959 года (нагадаем: незадоўга перад смерцю Уладкі, памерла ж жонка Купалы ў 1960 годзе): «Очень хочу ее видеть и сердце болит за нее ужасно. Но что надо сделать, чтобы все было хорошо? Настулька моя хорошая, я ей не пишу, что получила от тебя письмо — и о чем оно. Боюсь ревности. Думаю, что лучше не говорить ей, что я тебе пишу, а то скажет: „Ты всем пишешь одинаково“ — как это было однажды. Я принадлежу ей одной — так это быть должно. Слишком много вместе пережито, слишком тесно переплелись наши судьбы. Ее я люблю как мать, как сестру, как самого близкого мне человека. А теперь люблю в тысячу раз больше — такую слабенькую, беспомощную, и такую близкую мне, мою родную Владку… Совсем не знаю, как и что делать, чтобы ей помочь. Уж там ты и Мария Борисовна самые близкие ей люди, любите ее, навещайте и берегите за меня».
Балюча ўспрыняла Канстанцыя Антонаўна смерць цёткі Уладкі. І пра гэта ёсць у пісьмах да Дзятлоўскай.
З цікавасцю чытаюцца тыя старонкі, дзе Канстанцыя Антонаўна піша пра свайго сына — Яўгена. Піша з высокім пачуццём матчынай радасці. З ліста ад 13 красавіка 1962 года: «С Женей очень дружим. Он читает мне свой труд по логике. Я собираюсь послать этот труд, когда он будет закончен, в одном экземпляре и Кириллу Трофимовичу. Пусть познакомится, до чего додумался сын Констанции Буйло. А нового там много и важного также. Так говорят авторитетные лица...Один из этих томов лежит у меня на столе с заглавием: „Об основах материалистической теории познания. Путь от незнания к знанию“. Посмотрим, что выйдет из этого. Женя говорит, что этим трудом хочет выполнить завет отца. Отец говорил сыну: „Человек, не знающий логики, не может быть культурным человеком“. Так говорил отец мальчику, а теперь сын-мужчина пишет большой труд до логике. И пишет уже давно. Работает он над ним уже 20 лет...»
Анастасія Пятроўна Дзятлоўская памерла нашмат раней за сваю старэйшую сяброўку. Канстанцыя Буйло выказала словы глыбокага жалю і спачування дзецям Анастасіі Пятроўны. Браты Пікулікі доўга трымалі ў памяці вобраз вялікай беларускай паэткі, не абыходзілі ўвагай ніводную згадку пра яе ў друку. І ашчадна захоўваюць дзясяткі пісьмаў Канстанцыі Буйло, якая адрасавала свае гарачыя, цёплыя лісты іх высакароднай маці.
Алесь Карлюкевіч
Мерапрыемства праводзілася на добраахвотнай аснове.
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
