Старшыня БелГПП Уладзімір Улаховіч: У будучыню — з аптымізмам

Нягледзячы на цяжкасці, з якімі сутыкнуліся апошнім часам прадпрыемствы-экспарцёры, некаторыя з іх за год змаглі перабудаваць вытворчасць і нават адкрыць для сябе новыя кірункі паставак. Каб дапамагчы кампаніям у перыяд пандэміі, у Беларускай гандлёва-прамысловай палаце распрацавалі некалькі новых фарматаў: ад правядзення бізнес-форумаў у рэжыме анлайн да віртуальнага ўдзелу ў міжнародных выставах. Аб выніках няпростага 2020 года і аптымістычных планах на 2021 год распавёў старшыня БелГПП Уладзімір Улаховіч.

— Пагадзіцеся, што задачы па павелічэнню экспарту беларускай прадукцыі, развіццю знешнеэканамічнай дзейнасці суб’ектаў гаспадарання ніхто не адмяняў, нягледзячы на пандэмію. Яны па-ранейшаму актуальныя. Якая роля БелГПП у вырашэнні гэтых задач?

— Беларуская гандлёва-прамысловая палата з’яўляецца найважнейшым сувязным звяном у многіх бізнес-ланцужках. Яна не толькі аб’ядноўвае прадстаўнікоў бізнесу Беларусі, але і дапамагае ім наладзіць трывалыя дзелавыя сувязі з замежнымі партнёрамі. Гэта своеасаблівы «голас» прадпрымальнікаў у дыялогу з дзяржаўнымі органамі ўлады, міністэрствамі і ведамствамі. Акрамя таго, Палата -арганізатар і ўдзельнік нацыянальных экспазіцый на найбуйнейшых міжнародных выставах, дзелавых візітаў і форумаў, B2B сустрэч і перамоў.

Калі коратка сфармуляваць місію БелГПП, якая вызначана Законам «Аб гандлёва—прамысловай палаце», — гэта дапамога прадпрыемствам у развіцці знешнеэканамічных сувязяў і прасоўванні экспарту. У чым канкрэтна яна праяўляецца? Перш за ўсё, гэта дзелавыя візіты і прыёмы дэлегацый замежных бізнесменаў, кантактна-кааперацыйныя біржы, бізнес-форумы, дзелавыя мерапрыемствы ў рамках міжурадавых камісій, выставы.

Для прасоўвання тавараў і паслуг беларускіх вытворцаў мы актыўна выкарыстоўваем магчымасці нашай саліднай міжнароднай сеткі партнёраў. У нас падпісана больш за 280 пагадненняў і мемарандумаў аб супрацоўніцтве з нацыянальнымі і рэгіянальнымі гандлёва-прамысловымі палатамі, асацыяцыямі з 102 краін свету. Гэта тыя арганізацыі, на якія можна абаперціся, бо мы працуем на прынцыпах узаемнай падтрымкі і дапамогі. Напрыклад, у лютым сумесна з нашымі партнёрамі з Пакістана мы правялі афлайн-сустрэчу з пакістанскім бізнесам. Для яе арганізацыі мы запрасілі зацікаўленыя беларускія кампаніі, зрабілі адпаведную прэзентацыю, падрыхтавалі ўсё неабходнае. І мы абсалютна ўпэўненыя, што нашы калегі з Пакістана зробяць для нас тое ж самае, калі мы арганізуем візіт у Ісламабад. А для прадпрыемстваў, якія вядуць міжнародны бізнес і забяспечваюць экспарт, найбольш каштоўным з’яўляецца менавіта падбор патэнцыйных партнёраў. І тое, што сярод такіх арганізацый, як наша, ёсць сур’ёзная партнёрская супольнасць, гэта вялікая карысць і магчымасці, якімі мы працягваем карыстацца як у рэжыме анлайн, так і афлайн. Дарэчы, не так даўно мы падпісалі пагадненні з Гандлёвай палатай Гватэмалы і Карэйскай асацыяцыяй міжнароднага гандлю. Прыемна, што партнёры Палаты ў любых умовах гатовыя да супрацоўніцтва. Гэта вельмі добры знак і для прадпрыемстваў, у прыватнасці, і для захавання дзелавых адносін, прасоўвання нашых інтарэсаў і развіцця экспарту ў цэлым.

Сёння ў нашай краіне існуюць розныя інструменты падтрымкі экспарту — фінансавыя, інфраструктурныя ў выглядзе тавараправодных сетак і гандлёвых дамоў, адміністрацыйныя. Але можна мець усе гэтыя інструменты падтрымкі і не атрымаць выніку. Таму што ўсё замыкаецца на чалавеку, на яго кампетэнцыях, матывацыі, магчымасцях і зацікаўленасці. У сувязі з гэтым мы трэці год рэалізуем праект, які першапачаткова называўся «Школа экспарту», а цяпер гэта ўжо «Акадэмія экспарту». Гэта своеасаблівы экспрэс-курс для экспарцёраў у галіне кіравання фінансавымі рэсурсамі, маркетынгавай дзейнасці, прававога і падаткавага рэгулявання экспартных паставак, мытнага суправаджэння і лагістыкі, крос-культурных асаблівасцяў бізнес-камунікацый з замежнымі партнёрамі, дзелавога этыкету. Такая модульная практыка добра сябе зарэкамендавала, праект карыстаецца вялікім поспехам. У мінулым годзе мы выдалі сертыфікаты 164 слухачам з 62 айчынных кампаній. Больш за палову з гэтых прадпрыемстваў — прадстаўнікі недзяржаўнага сектара эканомікі, які сёння становіцца сур’ёзным драйверам развіцця краіны. Для членаў БелГПП навучанне ў «Акадэміі экспарту» бясплатнае, таму што для нас гэта свайго роду інвестыцыі ў чалавечы капітал, у здольных прадпрымальнікаў і менеджараў, якія імкнуцца да развіцця. Гэта, вядома, інструмент не зусім прамой падтрымкі, але таксама вельмі важны, так што мы і надалей будзем развіваць праект.

Таксама мы аказваем такія паслугі як пераклад і апастыль дзелавых дакументаў, моўныя курсы, ацэнка, экспертыза, сертыфікацыя, мытнае дэклараванне, выдача карнетов АТА, абарона таварных брэндаў, у тым ліку на знешніх рынках.

Тры нашы выданні — штоквартальны часопіс «Меркурый», каталог «Беларускія экспарцёры», даведачна-інфармацыйнае выданне «Беларусь. Бізнес-партнёр» — таксама нацэлены на прасоўванне айчыннага экспарту.

— Ці мяняецца тактыка паводзінаў Палаты ў сённяшніх рэаліях?

— Натуральна, пандэмія і звязаныя з ёй абмежаванні абавязалі нас перагледзець падыходы ў працы, каб працягнуць аказваць дапамогу бізнесу ў вырашэнні праблем і пашырэнні міжнародных сувязяў. Мы практычна цалкам перайшлі ў рэжым анлайн, каб захаваць дзелавыя кантакты. Летась сумесна з замежнымі партнёрамі і пры падтрымцы МЗС было праведзена 249 такіх мерапрыемстваў. Гэта анлайн-перамовы з дзелавымі коламі Аргенціны, Індыі, Ірана, Казахстана, Кітая, Расіі, Турцыі, Украіны, Узбекістана, Эстоніі; анлайн краінавыя семінары з В’етнамам, Італіяй, Літвой, Малдовай, Польшчай, Туркменістанам, Турцыяй, Украінай; анлайн-пасяджэнні беларуска-расійскага і беларуска-казахстанскага дзелавых саветаў, беларуска-ўкраінскага Кансультатыўнага савета дзелавога супрацоўніцтва; дзве анлайн-сустрэчы з 26 прадстаўнікамі БелГПП за мяжой для інфармавання аб бягучай эканамічнай абстаноўцы ў Беларусі і пошуку партнёраў сярод беларускіх кампаній; анлайн-семінар для беларускіх прадпрыемстваў «Беларусь-Афрыка: шматвектарная эканамічная палітыка на міжнароднай арэне» з удзелам прадстаўнікоў беларускіх дыппрадстаўніцтваў, акрэдытаваных у краінах Афрыкі, а таксама відэаканферэнцыя «Афрыка — Беларусь: бягучая сітуацыя і новыя арыенціры для сумесных бізнес-праектаў» з удзелам кіраўнікоў і прадстаўнікоў 19 дыппрадстаўніцтваў афрыканскіх краін, акрэдытаваных у Расійскай Федэрацыі і Рэспубліцы Беларусь. Безумоўна, гэтым немагчыма замяніць прамыя, жывыя кантакты, таму рэальныя сустрэчы мы таксама праводзім, але з улікам усіх неабходных мер засцярогі.

Вясной 2020 года на відэахостынгу YouTube намі запушчана серыя бясплатных анлайн-стрымаў па розных аспектах вядзення бізнесу і паслугах БелГПП. Коратка, дынамічна, у прыкладным ключы бізнесу растлумачваюцца праблемныя пытанні, прапануецца дапамога з нашага боку па традыцыйных для ўсіх гандлёва-прамысловых палат напрамках у кантэксце тых складанасцяў, якія зараз адчувае дзелавы свет.

На жаль, пандэмія пацягнула за сабой пэўныя складанасці. Айчынныя прадпрыемствы-імпарцёры, у асноўным пакупнікі камплектуючых дэталяў, якія выкарыстоўваюцца ва ўласнай вытворчасці для наступнай рэалізацыі на ўнутраным рынку, сутыкнуліся з немагчымасцю выканання ўзятых абавязацельстваў па знешнеэканамічных дагаворах. Таму, перш за ўсё, мы працягнулі руку дапамогі ў выдачы сведчанняў аб абставінах непераадольнай сілы, адпаведныя заключэнні прадстаўляем для членаў БелГПП бясплатна, а для іншых прадпрыемстваў — з 50-працэнтнай зніжкай. Летась да нас паступіла больш за 110 пісьмовых зваротаў. Пры гэтым у штодзённым рэжыме ў нас адкрыта гарачая лінія для аператыўнай кансультацыі і дапамогі ў вырашэнні праблем, якія ўзнікаюць. Мы правялі шэраг анлайн-семінараў па гэтым пытанні, забяспечылі магчымасць падачы дакументаў у электронным фармаце, максімальна скарацілі тэрміны разгляду заяў.

— Што выходзіць на першы план, становіцца прыярытэтным у дзеяннях Палаты?

— Урок, паднесены пандэміяй, вельмі просты: уважліва расходаваць свае сродкі і дамагацца максімальнага выніку. Так што на першы план сёння выходзіць выніковасць. У мінулым годзе трыццаць нашых філіялаў у прамысловых гарадах краіны, шэсць абласных аддзяленняў, тры спецыялізаваныя прадпрыемствы — «Белпатэнтсэрвіс», «Белінтэрэкспа», Цэнтр дзелавой адукацыі — правялі больш за 470 мерапрыемстваў знешнеэканамічнага характару. Назваўшы гэтую значную лічбу, хачу падкрэсліць: мы не ацэньваем эфектыўнасць сваёй працы толькі колькасцю. Галоўнае — якасны складнік, выніковасць. Нашы намаганні накіраваны на тое, каб мерапрыемствы, якія праводзяцца Палатай, з’яўляліся практычнымі пляцоўкамі для заключэння бізнес-кантрактаў і наладжвання карысных дзелавых сувязяў.

Напрыклад, сёння мы пераходзім да больш эфектыўнага спосабу выкарыстання анлайн-фармату — галіновых анлайн-сустрэч. Калі раней мы праводзілі бізнес-форумы з замежнымі партнёрамі, куды запрашалі максімальна шырокае кола бізнесменаў, і з нашага боку на мерапрыемства рэгістраваліся да 100 прадпрыемстваў, то сёння размова ідзе аб канкрэтнай галіновай кааперацыі. У нашых планах, напрыклад, абмеркаваць з казахстанскім бокам пытанні супрацоўніцтва ў сферы будаўніцтва і дрэваапрацоўкі, а з прадстаўнікамі бізнесу Туркменістана — узаемадзеянне ў галіне тэкстыльнай прамысловасці. Гэтыя мерапрыемствы будуць насіць больш прыкладны характар, дзе можна абмеркаваць дэталі і канкрэтныя кааперацыйныя або інвестыцыйныя праекты.

Любы крызіс або выклік патрабуе адэкватнага адказу і адкрывае новыя магчымасці. Возьмем тыя ж выставы. У мінулым годзе ў нас было запланавана 45 выстаў у 25 краінах. Фактычна кожныя два тыдні меркаваўася ўдзел у выставах за мяжой. Але ў сакавіку пандэмія паставіла ўсю выставачную галіну на паўзу. Каб не губляць час у чаканні поўнага аднаўлення выстаў у традыцыйным фармаце, мы перайшлі ў анлайн. У чэрвені-жніўні выставачнае прадпрыемства «Белінтэрэкспа» БелГПП першым у Беларусі правяло віртуальную выставу беларускіх вытворцаў Made in Belarus # AgroFood, удзел у якой прынялі больш за 30 кампаній. У кастрычніку на інтэрактыўнай выставачнай платформе ў фармаце анлайн адкрылася Міжнародная прамысловая выстава TeMEx з удзелам больш за 70 прадпрыемстваў з 7 краін свету. І гэта не проста анлайн-каталогі прадпрыемстваў, а паўнавартасныя інтэрактыўныя пляцоўкі, дзе можна паглядзець прэзентацыйныя ролікі і віртуальныя ўзоры прадукцыі, пагутарыць у чаце з прадстаўнікамі кампаній на кожным стэндзе. Нашым партнёрам па рэалізацыі гэтых праектаў новага пакалення стала кампанія «Гейм Стрым» — Мінскі цэнтр распрацоўкі World of Tanks.

У лютым пачалося паступовае аднаўленне выставачнай дзейнасці. 25 беларускіх прадпрыемстваў прынялі ўдзел у найбуйнейшай харчовай выставе Gulfood 2021 у Дубаі. Агульная сума кантрактаў перавысіла 7 млн долараў. У цяперашніх умовах гэта добрая прыбаўка да нашага экспартнага партфеля. Беларуская экспазіцыя ўпершыню суправаджалася віртуальным «люстэркам». Гэтая анлайн-пляцоўка пачала працу яшчэ да пачатку выставы і працягнула функцыянаваць на працягу двух тыдняў пасля заканчэння афлайн-мерапрыемства. «Люстэрка» дазволіла спрасціць пошук прадукцыі і павысіла эфектыўнасць працы экспанентаў. Працуючы праз qr-код, карыстальнік мог папярэдне паглядзець прадукцыю і атрымаць адрас беларускай кампаніі. Прамы абмен візітоўкамі ў гэтым выпадку неабавязковы. У далейшым кожнае наша выставачнае мерапрыемства мы плануем суправаджаць такім віртуальным «люстэркам».

— Наколькі ўдзел у міжнародных выставах дазваляе беларускім прадпрыемствам пашыраць рынкі збыту сваёй прадукцыі, знаходзіць партнёраў для магчымай рэалізацыі сумесных праектаў?

— Выставачная дзейнасць была і застаецца эфектыўным інструментам прасоўвання тавараў і паслуг. Гэта велізарная сусветная індустрыя: да пандэміі штогод праводзілася прыкладна 30 тысяч выставачных мерапрыемстваў, у якіх удзельнічала каля 5 млн прадпрыемстваў, а наведвала іх прыкладна 300 млн чалавек. Адзначу, што выставы, якія арганізуюцца БелГПП, заўсёды прыносілі вынік. Напрыклад, у 2019 годзе ў рамках нацыянальных выстаў, а таксама больш за 30 экспазіцый Made in Belarus, якія праходзілі па нашай ініцыятыве, былі заключаны кантракты на суму $ 217 млн. Для ўдзелу ў выставах з выкарыстаннем бюджэтных сродкаў (іх было 8) у 2019 годзе выдаткавана каля $300 тыс. Гэтыя сродкі ў першую чаргу былі накіраваны на аплату выставачных плошчаў. У выніку $1 затрат у сярэднім прыводзіў да $10 кантракту, а калі адняць выдаткі прадпрыемстваў, тады $1 выдаткаў роўны $7-8 у заключаных кантрактах. Гэта вельмі высокая эфектыўнасць. Таму шкада, што падзеі 2020 года прыпынілі гэты від нашай дзейнасці.

У планах на 2021 год — правесці каля 50 рэальных выстаў у Расіі, Узбекістане, Украіне, Казахстане, у краінах Еўропы, а таксама ў Зімбабвэ. Гэта маштабны план, але ўсе мерапрыемствы прайшлі сур’ёзны фільтр, каб кіраўнік любога прадпрыемства, прымаючы рашэнне аб удзеле ў выставе, выразна разумеў, які будзе вынік. Проста так марнаваць грошы на выставы — недазваляльная раскоша. Падбор выстаў пачынаецца з дэталёвай ацэнкі тэндэнцый і ёмістасці таго ці іншага рынку, аналізу канкурэнтнага асяроддзя, асноўных пастаўшчыкоў і ўзроўню нашых паставак. Так што ў нашых выставачных планах толькі тыя мерапрыемствы, дзе для беларускай прадукцыі ёсць свабодная ніша. Наша мэта — арганізаваць не проста ўдзел айчынных прадпрыемстваў на розных выставах, а падрыхтаваць і ажыццявіць сапраўдную экспартную місію.

— Што Вы маглі б сказаць аб здабытках мінулага года? Калі дакладней, што магла б БелГПП залічыць сабе ў актыў па дасягненню менавіта станоўчых вынікаў?

— Важным дасягненнем стала пашырэнне магчымасцяў бізнесу, якія адкрываюцца з дапамогай БелГПП. Летась мы запусцілі некалькі новых праектаў для ўмацавання дзелавой рэпутацыі прадпрыемстваў-экспарцёраў з ліку членаў Палаты, прасоўвання іх брэндаў і прадукцыі на замежныя рынкі.

Ужо больш года БелГПП вядзе Рэестр добрасумленных партнёраў. Гэтая агульнасусветная практыка, калі Палата або іншы інстытут бярэ на сябе пэўную адказнасць за добрасумленнасць дзейнасці той ці іншай кампаніі.190 беларускіх прадпрыемстваў ужо прайшлі пэўную праверку і атрымалі «знак якасці БелГПП», які сведчыць аб добрасумленнасці прадпрыемства як партнёра для прадпрымальніцкай дзейнасці не толькі ў Беларусі, але і за мяжой. Для членаў Палаты гэта бясплатная паслуга, хоць у некаторых краінах яна платная. Дарэчы, многія прадпрыемствы, атрымаўшы гэты сертыфікат, нават размяшчаюць на ўпакоўцы лагатып «Рэестр добрасумленнага партнёра».

Мы запусцілі е-Платформу бізнес-кантактаў. Гэта новы механізм інфармацыйнай падтрымкі, прасоўвання тавараў і паслуг, прапанаваны БелГПП у якасці дадатковага канала абмену дзелавой інфармацыяй. Дадзеная пляцоўка дазваляе прадпрыемствам прадэманстраваць канкурэнтныя перавагі сваёй прадукцыі і паслуг патэнцыйным кліентам. Прасоўванне платформы ажыццяўляецца пры падтрымцы партнёрскай сеткі замежных гандлёва-прамысловых палат і прадстаўнікоў БелГПП. Сёння на гэтай электроннай платформе прэзентаваныя 196 прадпрыемстваў.

У 2020 годзе БелГПП стала нацыянальным каардынатарам праекта Міжнароднага гандлёвага цэнтра (сумесная структура СГА і Канферэнцыі ААН па гандлі і развіцці) па пашырэнні эканамічных сувязяў паміж ЕС і краінамі Усходняга партнёрства. Мяркуецца, што рэалізацыя праекта забяспечыць беларускаму бізнесу дадатковы канал доступу да актуальнай маркетынгавай інфармацыі і базы кантактаў патэнцыйных партнёраў у краінах Усходняга партнёрства і ЕС, будзе спрыяць нарошчванню і дыверсіфікацыі экспарту, а таксама вываду беларускай прадукцыі на адзіны еўрапейскі рынак.

Вялікая праца праведзена па ўдасканаленні механізмаў і інструментаў падтрымкі экспарту. У жніўні мінулага года створаны новы камітэт БелГПП па развіцці экспарту і знешнеэканамічнай інтэграцыі, асноўнымі задачамі якога з’яўляюцца фарміраванне прапаноў па нарошчванні і дыверсіфікацыі экспарту, разгляд пытанняў, звязаных з выяўленнем і здыманнем бар’ераў на ўнутраным рынку ЕАЭС.

Па ініцыятыве БелГПП і пры падтрымцы Еўразійскай эканамічнай камісіі атрымалі развіццё новыя фарматы ўзаемадзеяння з гандлёва — прамысловымі палатамі дзяржаў — членаў ЕАЭС. У красавіку 2020 года ў рэжыме відэаканферэнцыі адбылося пасяджэнне Кансультатыўнага савета палат дзяржаў — членаў ЕАЭС з удзелам Старшыні Калегіі ЕЭК Міхаіла Мясніковіча. Па выніках пасяджэння на адрас кіраўніка Калегіі ЕЭК накіраваны сумесны зварот гандлёва — прамысловых палат дзяржаў — членаў ЕАЭС аб магчымых шляхах укаранення наддзяржаўных механізмаў падтрымкі прамысловых прадпрыемстваў, стварэння эфектыўных кааперацыйных ланцужкоў і прасоўвання сумесна вырабленай прадукцыі на рынкі трэціх краін. На пасяджэнні гэтага ж Кансультатыўнага савета ўжо ў ліпені былі разгледжаны пытанні маркетынгавай падтрымкі і стварэння адзінай базы тавараў ЕАЭС ва ўмовах таварнага крызісу і штучнага дэфіцыту.

Адзначу, што ў сакавіку гэтага года пастановай Савета Міністраў БелГПП вызначана ўпаўнаважанай арганізацыяй Рэспублікі Беларусь па ўзаемадзеянні з Еўразійскай эканамічнай камісіяй па пытаннях фарміравання і вядзення Еўразійскага рэестра прамысловых тавараў дзяржаў — членаў ЕАЭС.

У 2020 годзе мы таксама атрымалі статус структуры, якая рэгіструе экспарцёраў у сістэме REX. Гэта сістэма для тых экспартнаарыентаваных прадпрыемстваў, хто плануе пастаўкі сваёй прадукцыі на рынкі Нарвегіі і Швейцарыі, якія не ўваходзяць у Еўрапейскі саюз, але з’яўляюцца членамі Арганізацыі эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця.

— Ці ёсць падставы з аптымізмам глядзець у заўтрашні дзень міжнароднага гандлю, спадзеючыся ўсё ж такі на яго развіццё, ад якога будзе выгада і Беларусі?

— Ёсць такі важны прынцып жыццёвага ўспрымання: любую падзею звяртаць у пазітыўны вынік. Я думаю, ён працуе і ў бізнесе. Таму мы не толькі глядзім у будучыню з аптымізмам, але і ўкараняем новыя падыходы. У пачатку вясны мы запусцілі праект «Экспарт Online». Яго галоўная задача — садзейнічанне выхаду беларускіх вытворцаў на буйныя электронныя гандлёвыя пляцоўкі Кітая, Расіі, ЗША і ЕС — ключавыя пункты росту экспартнага гандлю ў сучасных умовах.

Нягледзячы на складаную сітуацыю ў свеце, у Беларусі ёсць пазіцыі, па якіх мы прыраслі, у прыватнасці, па экспарту харчавання. Шмат разоў казалі, што Беларусь — краіна, якая фактычна забяспечвае нацыянальную харчовую бяспеку, але многія гэтаму не надавалі значэння. Між тым, сёння гэта найважнейшае пытанне. Паводле ацэнкі Харчовай і сельскагаспадарчай арганізацыі ААН, пандэмія аказала істотны ўплыў на вытворчасць сельгаспрадукцыі. Расія, напрыклад, ўвяла экспартную пошліну ў 25 еўра за тону пшаніцы, і тыя дзяржавы, якія раней куплялі гэтую пшаніцу, сёння заяўляюць, што ў бюджэтах няма на гэта сродкаў. У сваю чаргу Беларусь не толькі забяспечвае сябе харчаваннем, але і павялічвае экспартныя пастаўкі. Калі ў 2019 годзе мы экспартавалі харчаванне ў 92 краіны, то па выніках 2020 года ўжо ў 105. Пяць гадоў таму мы не маглі пераадолець планку ў $3 млрд, а сёння наш экспарт прадуктаў харчавання- $5,77 млрд.

Беларусь вырабляе якасную інавацыйную прадукцыю, якой трэба ганарыцца. Напрыклад, усе ведаюць нашы электробусы і бачаць, што Мінск — адна з нешматлікіх сталіц у свеце, дзе шырока выкарыстоўваецца электратранспарт новага пакалення. Нашы электробусы праходзяць выпрабаванні ў Будапешце, Бялградзе, Лондане — і ўсюды атрымліваюць пазітыўныя водгукі. Зараз у Вялікабрытаніі прынятая праграма, згодна з якой да 2045 года ўвесь грамадскі транспарт Лондана плануюць замяніць на экалагічна чысты. Мы вельмі спадзяемся, што зможам заняць гэтую нішу і адкрыць зборачную вытворчасць беларускіх электробусаў у Вялікабрытаніі.

У нас ёсць чым ганарыцца і гэта, вядома, усяляе аптымізм. Нам трэба толькі навучыцца сябе смялей прасоўваць. На адным бізнес-форуме амерыканскі бізнесмен, які мае ў Беларусі бізнес, сказаў: «Here is my advice: be aggressive». Гэта значыць, у прасоўванні прадукцыі, свайго патэнцыялу трэба быць больш агрэсіўнымі і актыўнымі. У нас ёсць выдатныя напрацоўкі, добрая інфраструктура, унікальныя спецыялісты. Але трэба навучыцца быць больш настойлівымі ў прасоўванні і адстойванні сваіх эканамічных інтарэсаў. І тады ніякія складанасці не будуць страшныя.

Размову вёў Віктар ХАРКОЎ