Мёртвы сезон. Чаму Мексіку накрыла хваля гвалту?

У Мексіцы праходзяць выбары. Цяперашнюю кампанію па праве называюць самым маштабным электаральным працэсам у сучаснай гісторыі дзяржавы. Жыхары краіны абяруць больш за 20 тысяч чыноўнікаў на розных узроўнях, у тым ліку 15 губернатараў, 500 федэральных і 1063 рэгіянальныя дэпутаты, а таксама кіраўнікоў 1926 муніцыпалітэтаў у 30 штатах — гэта тры чвэрці мясцовых кіраўнікоў. З восені мінулага года Мексіку накрыла крывавая хваля гвалту супраць палітыкаў. Па меншай меры каля 90 дзеячаў розных узроўняў забітыя, з пагрозамі сутыкнуліся яшчэ звыш 700. На кандыдатаў нападаюць пасярод дня, пагражаюць расправай, у тым ліку падкідваюць адсечаныя свіныя голавы. Аб гэтым паведаміла CNN са спасылкай на даныя мексіканскай кансалтынгавай фірмы Etellekt Consultores. Па словах яе дырэктара Рубэна Салазара, гэтая выбарчая кампанія ў Мексіцы стане рэкорднай па колькасці ахвяр. Чаму так адбываецца, чаго чакаць надалей?

Раскрывальнасць — 10 працэнтаў

Адным з гучных інцыдэнтаў жудаснага «мёртвага сезона» перад выбарамі ў Мексіцы стала забойства экс-пракурора Абеля Мур'еты ў горадзе Кахеме: мужчыну расстралялі з аўтамабіля ў цэнтры горада, проста падчас сустрэчы з выбаршчыкамі, паведаміла La Radіo del Sur. Тое, што адбылося, актыўна абмяркоўвалася ў сацыяльных сетках, асабліва ў прывязцы да праграмы кандыдата, які называў барацьбу са злачыннасцю сваёй галоўнай задачай і абяцаў супрацьстаяць распаўсюджванню наркотыкаў. «Хопіць наркотыкаў, якія крадуць нашых дзяцей і руйнуюць нашы сем'і. Я чалавек закона. Мае рукі не дрыжаць. Я не баюся», — заявіў Мур'ета ў адным з праграмных зваротаў, які быў апублікаваны ўсяго за суткі да забойства палітыка.

Яшчэ адной ахвярай стала Альма Раса Бараган, яна балаціравалася на пасаду мэра Маралеона, горада ў штаце Гуанахуата. Як паведаміла CNN, сітуацыя ў рэгіёне, з пункту гледжання ўзроўню злачыннасці, адна з самых складаных у краіне. Кандыдата на пасаду мэра застрэлілі таксама падчас перадвыбарчага выступлення напрыканцы мая.

Улады Мексікі ўжо займаюцца расследаваннем не толькі гэтых інцыдэнтаў, але і іншых нападаў на кандыдатаў. Аднак пакуль паліцыі не ўдалося затрымаць злачынцаў. Паводле ацэнак мясцовых СМІ, узровень раскрывальнасці злачынстваў у краіне складае ўсяго каля 10 працэнтаў. Як падкрэсліў старшы аналітык Міжнароднай крызіснай групы па Мексіцы Фалька Эрнст, злачынныя групоўкі засвоілі ўрок апошніх некалькіх гадоў — незалежна ад таго, што яны здзяйсняюць, у тым ліку забойствы кандыдатаў ці напады на дзяржаўныя ўстановы — ніякіх наступстваў не будзе. «Калі мы паглядзім на эфектыўнасць мексіканскіх судоў у раскрыцці забойстваў палітыкаў, то яна практычна роўная нулю. Такая сітуацыя дае бандам упэўненасць у тым, што, забіваючы кандыдатаў, яны змогуць пазбегнуць пакарання за гэтыя злачынствы», — цытуе яго The Guardіan.

Вайна картэляў

Як адзначаюць эксперты, цэнтрам наркабізнесу ў Лацінскай Амерыцы і асноўным замежным пастаўшчыком какаіну ў ЗША на працягу дзесяцігоддзяў з'яўляецца Мексіка. Наркабізнес мае разгалінаваную міжнародную сетку, якая выкарыстоўваецца ў тым ліку і для легалізацыі сродкаў, атрыманых злачынным шляхам.

Злачынныя групоўкі ў Мексіцы змагаюцца за сферы ўплыву, вядуць сапраўдную вайну з сілавікамі. І прымяняюць для нападаў найноўшыя тэхналогіі. Так, у красавіку ў мексіканскіх штатах Мічаакан, Халіска і Гуанахуата паліцэйскіх і салдат атакавалі з дапамогай дронаў, якія былі начынены ўзрыўчаткай. У выніку пацярпелі прадстаўнікі сіл бяспекі, заявіў на прэс-канферэнцыі міністр нацыянальнай абароны Луіс Крэсенсіа Сандаваль.

Улады штата Мічаакан мяркуюць, што за атакай стаіць картэль «Новае пакаленне Халіска», адна з нядаўна створаных і найбольш прагрэсіруючых злачынных груповак краіны. Па словах Сандаваля, затрыманы мужчына, які кіраваў дронамі. Праваахоўнікі лічаць, што гэта найноўшая зброя ў барацьбе картэляў з арміяй, паліцыяй і ўзброенымі групамі мясцовых жыхароў.

Сілавікі, на якіх напалі, расчышчалі дарогу да горада Агілілля. Раней картэлі заблакіравалі яе грузавікамі і перакапалі, каб перашкодзіць дабрацца да горада. Злачынныя групоўкі і праваахоўнікі вядуць зацяжную вайну за кантроль над населеным пунктам. Таксама «Новае пакаленне Халіска» змагаецца з бандай, якая называе сябе «Аб'яднаны картэль». Паводле даных газеты El Mіlenіo, з-за крывавага процістаяння адсюль да пачатку мая збеглі каля 1,5 тысячы мясцовых жыхароў. У Агіліллі нарадзіўся лідар картэля «Новае пакаленне Халіска» Нэмэсі Асегуэра Сервантэс па мянушцы Эль Менча. Гэта адзін з самых
адшукваных людзей у Мексіцы. Амерыканскае агенцтва па барацьбе з наркотыкамі прапануе за інфармацыю, якая прывядзе да яго арышту, 10 мільёнаў долараў. Картэль Эль Менча — адзін з самых уплывовых і жорсткіх у краіне. Ён арганізоўвае самыя жорсткія нападзенні на мексіканскіх сілавікоў, у прыватнасці засада ў штаце Халіска, у якой загінулі 15 праваахоўнікаў. Таксама лічыцца, што гэтая групоўка стаіць за дзёрзкай спробай забойства шэфа паліцыі Мехіка Амара Гарсія Арфуча. Лічыцца, што картэль зрабіў больш жорсткімі свае набегі на салдат і паліцыю ў адплату за экстрадыцыю ў ЗША сына Эль Менча, Рубэна Асегуэра Гансалеса, вядомага як Менчыта, або «малы Менча».

Людзі проста ў адчаі. У сярэдзіне мая шматтысячны марш памяці ахвяр арганізаванай злачыннасці прайшоў у Гвадалахары, сталіцы штата Халіска. Пра гэта паведаміла газета Mіlenіo. Удзельнікі шэсця, у тым ліку студэнты і прадстаўнікі грамадскіх арганізацый, заклікалі ўлады расследаваць выкраданне і забойства траіх членаў сям'і Гансалес Марэна, а таксама высветліць лёс больш чым 12 тысяч зніклых без вестак у рэгіёне да цяперашняга часу. «Мы зноў выйшлі на вуліцы, каб запатрабаваць справядлівасць, — заявіў, звяртаючыся да прысутных, рэктар Гвадалахарскага
ўніверсітэта Рыкарда Вільянуэва. — Мы наладзілі шэсце, каб сказаць, што мы не можам змірыцца з гвалтам».

Фактар сілы

Апроч высокага ўзроўню злачыннасці, на агульную сітуацыю ўплывае бяздзейнасць федэральнага ўрада ў вырашэнні рэгіянальных праблем і адсутнасць у яго дастатковых для гэтага рэсурсаў, расказаў РІА «Навіны» эксперт Цэнтра аналізу бяспекі і дэмакратыі, кансультант па пытаннях нацыянальнай бяспекі і разведкі Карлас Радрыгес Уёа. «У Мексіцы адзначаны розныя формы гвалту, якія шырока распаўсюджваюцца з-за беспакаранасці. У сітуацыі надыходзячых выбараў праяўляецца палітычны гвалт, а федэральная ўлада сваім бяздзеяннем падае сігнал, што многія з гэтых злачынстваў неабавязкова ўсур'ёз праследаваць — па меры таго як яна пазбягае адказнасці, мясцовыя гульцы атрымліваюць стымул вырашаць рознагалоссі пры дапамозе гвалту», — заявіў Радрыгес Уёа.

Апроч фізічнай ліквідацыі палітычных канкурэнтаў, усё большае распаўсюджванне, па словах эксперта, атрымліваюць іншыя формы гвалту — выкраданні, вымагальніцтвы і нападзенні на маёмасць. У асноўным яны выкліканы проціборствам мясцовых канкурыруючых палітыка-эканамічных груп, але ў кантэксце выбараў у барацьбу ўключаюцца і злачынныя арганізацыі.

Крымінальныя структуры Мексікі імкнуцца завязаць адносіны з мясцовай уладай, якая адыгрывае важную ролю ў арганізацыі незаконнага абароту наркотыкаў або іншых формаў арганізаванай злачыннасці, — з муніцыпальнай паліцыяй і членамі адміністрацый. «Без сумненняў, на мясцовым узроўні арганізаваныя злачынныя групы з'яўляюцца суб'ектам улады. Любы выбарчы працэс — гэта кан'юнктура для перагрупоўкі сіл на месцах, і адно з тлумачэнняў палітычнага гвалту заключаецца ў тым, што арганізаваныя злачынныя групы становяцца больш актыўным гульцом і фактарам сілы на мясцовым узроўні. У залежнасці ад рэгіёна дамінуе тая ці іншая група», — лічыць Радрыгес.

Генеральная пракуратура Мексікі ў 2018 годзе пачала працэс поўнай рэарганізацыі з мэтай набыцця аўтаноміі і незалежнасці ад дзяржавы, і гэты працэс дагэтуль не завершаны. «Працэс стварэння гэтага інстытута працягваецца. Я маю на ўвазе, што ў іх усё яшчэ няма ўсіх належных рэсурсаў, неабходнага ахопу і неабходных кадраў, і насамрэч яны робяць усё, што могуць, выкарыстоўваючы наяўныя бедныя рэсурсы. Мы маем вельмі абмежаванае дзяржабвінавачванне», — падкрэсліў эксперт.

Важны фактар, які, на думку Радрыгеса, перашкаджае эфектыўнаму расследаванню злачынстваў, — моцная раз'яднанасць улад на федэральным, рэгіянальным і муніцыпальным узроўнях — у такіх умовах удзел дзяржавы як дзейснага боку практычна не адчуваецца, што дазваляе мясцовым гульцам атрымліваць адабрэнне і накіроўваць дзеянні ў сваіх інтарэсах. «Федэральны ўрад у такіх умовах не імкнецца адыграваць больш істотную ролю (на мясцовым узроўні. — Рэд.), і мы маем такія наступствы. Дзяржава — гэта рэферы, і калі яна вырашае не выконваць гэтую функцыю, бяздзейнічае, відавочна, што ўдзельнікі канфліктаў павышаюць узровень гвалту», — упэўнены Радрыгес Уёа.

Цяжкі час

Мексіканскія выбары часта суправаджаюцца расправамі з палітыкамі. Напрыклад, напярэдадні галасавання 2015 года больш за 60 кандыдатаў розных узроўняў былі забіты па ўсёй краіне. Часта за такімі злачынствамі стаяць прадстаўнікі злачынных груповак, звязаных з наркакартэлямі.

Як заявіў кіраўнік Etellekt Consultores Рубэн Салазар, у гэтым годзе большасць ахвяр былі кандыдатамі на пасады мэра ад партый, якія супрацьстаяць дзеючым уладам у гэтых штатах. На яго думку, іх смерць сведчыць аб глыбокіх сувязях паміж арганізаванай злачыннасцю і рэгіянальнымі ўрадамі, якія яе абараняюць. «Калі вы сутыкняцеся з імі, вас запалохаюць або заб'юць. Гэта мексіканская дэмакратыя на мясцовым узроўні. Ніхто не можа балаціравацца без дазволу мэра і мясцовага крымінальнага аўтарытэту», — заўважыў Салазар, дадаўшы, што прэзідэнт краіны Андрэс Мануэль Лопес Абрадор не жадае змагацца з наркакартэлямі.

Запалохванне кандыдатаў — адзін з заўважных фактараў ва ўмовах цяперашняй кампаніі. Паводле папярэдніх даных, як мінімум 16 чалавек адмовіліся ад удзелу ў выбарах з-за пераследу або пагроз. Напрыклад, апазіцыйны палітык Крысціна Дэльгада не стала балаціравацца на пасаду мэра горада Оахака пасля таго, як невядомы адправіў ёй адсечаную галаву свінні і ліст з пагрозамі.

Пры гэтым прэзідэнт Абрадор тры гады таму прыйшоў да ўлады з абяцаннем змяніць Мексіку да лепшага, лічачы дзейсным спосабам барацьбы са злачыннасцю вырашэнне асноўных праблем краіны, у прыватнасці беднасці, каб даць людзям магчымасць не ісці наймацца ў картэлі. Аднак пакуль гэтая стратэгія не прынесла станоўчага выніку, улады сцвярджаюць, што неабходна больш часу для яе рэалізацыі.

На адной з прэс-канферэнцый напрыканцы мая мексіканскі прэзідэнт прызнаў, што на дадзены момант у краіне «цяжкі час» для перадвыбарчых кампаній, але паабяцаў, што будзе рабіць усё для абароны кандыдатаў і дамагацца справядлівасці для ахвяр. Бягучую сітуацыю прэзідэнт спісаў на разбуральнае
ўздзеянне карупцыі ў мінулых урадах дзяржавы, што з'яўляецца прычынай для распальвання гвалту ў краіне. Ён таксама заўважыў, што ўлады аказалі абарону амаль 150 кандыдатам у розных штатах і разглядаюць каля 400 скаргаў на пераследы.

Аднак, як піша The Guardіan, з-за выбухаў гвалту перадвыбарчую кампанію прыйшлося прыпыніць у дзясятках муніцыпалітэтаў па ўсёй краіне. У прыватнасці, так паступіла кіруючая партыя «Рух нацыянальнага адраджэння» ў паўднёвай частцы штата Мехіка — самым густанаселеным рэгіёне краіны. Як заявіў gazeta.ru кіраўнік Цэнтра палітычных даследаванняў Інстытута Лацінскай Амерыкі РАН Збігнеў Іваноўскі, у Мексіцы традыцыйна вельмі высокі ўзровень гвалту, ён звязаны з наркатрафікам. Так, у 2020 годзе па колькасці наўмысных забойстваў (40,5 тысячы) гэтая краіна саступала толькі Бразіліі, а па колькасці забойстваў на 100 тысяч насельніцтва — Венесуэле і Гандурасу. Прычым з 2015 да 2020 года адпаведны паказчык вырас з 13 да 27 — больш чым удвая. Летась у Мексіцы, паводле афіцыйных даных, было здзейснена 34,5 тысячы наўмысных забойстваў — фактычна на тым жа ўзроўні (толькі на 0,4 працэнта менш), што і ў рэкордным па смерцях 2019-м.

«Цяперашняму прэзідэнту гэта дасталося ў спадчыну ад мінулай улады, сітуацыя працягвае заставацца досыць складанай. На жаль, з ёй пакуль ніхто не здолеў справіцца. Змагацца з наркамафіяй спрабавалі па-рознаму, у тым ліку сілавымі метадамі або з дапамогай тайных дамоў. Дзейнаму прэзідэнту, які таксама спрабуе прыняць нейкія меры, не ўдаецца змяніць сітуацыю», — падкрэсліў эксперт. У выніку можна прагназаваць некаторае пагаршэнне пазіцый кіруючага «Руху нацыянальнага адраджэння», рэзюмаваў Іваноўскі. Паводле звестак сацыялагічных апытанняў, прыхільнікі прэзідэнта атрымаюць адносную, але не абсалютную большасць месцаў — у межах 40 працэнтаў.

Захар БУРАК