Гармонія і светлы май

Калі ехаць у Крупкі па трасе M1, то ў пэўны момант можна заўважыць указальнік, які паведамляе пра існаванне ў горадзе галерэі імя Барыса Аракчэева, мастака і педагога, заслужанага дзеяча мастацтваў Беларусі. Як стваралася раённая галерэя, хто займаецца выстаўкамі і што можна ўбачыць, наведаўшы музей сёння, — чытайце ў матэрыяле.

Кропка маршруту

Крупская мастацкая галерэя працуе ўжо 16 гадоў — далёка не кожны горад можа пахваліцца такой установай. А пачалося ўсё ў 2005-м, калі стараннямі раённых улад, мясцовых мастакоў, работнікаў культуры і мастацтвазнаўцы Галіі Фатыхавай у Крупках адбылося адкрыццё гэтага філіяла — аддзялення Крупскага гісторыка-краязнаўчага музея.

Урачыстаць была прысвечана вялікай даце — 60-годдзю з Дня Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне. Меркавалася, што ў самай вялікай зале будуць размешчаны палотны Барыса Аракчэева, а ў астатніх залах — карціны мясцовых мастакоў. Гэта была адна з найпершых падобных устаноў культуры для райцэнтраў Мінскай вобласці.

Адкрыццё галерэі прызначылі на 6 мая, запрасілі шмат гасцей… Барыс Аракчэеў і яго жонка прыехалі загадзя і прывезлі падарункі — батальнае палатно «Генерал Кульнёў і гродзенскія гусары ў бітве пад Клясціцамі. 1812» (1992), а таксама «Нацюрморт з бэзам» (1984) і «Нацюрморт з лубінам» (1984). Напярэдадні Барыс Уладзіміравіч дапазна сам нацягваў батальнае палатно на падрамнік, прыбіваў яго, устаўляў у рамку, размяшчаў-мацаваў на сцяне ў зале галерэі. Жонка ва ўсім дапамагала. Дарэчы, работа над гэтай карцінай доўжылася 36 месяцаў. Два гады мастак рабіў замалёўкі, эскізы, складаў кампазіцыі і год пісаў. Памеры карціны не дазваляюць выстаўляць яе непасрэдна на галерэйных плошчах, таму маштабныя работы Барыса Аракчэева дэманструюць у адной з залаў краязнаўчага музея.

Надвор’е ў Крупках 6 мая 2005 года выдалася сырым, халодным, з дажджом і моцным ветрам. Але адчуваўся святочны настрой, вялікая значнасць падзеі, усхваляванасць. Было вельмі шматлюдна. Сярод першых наведвальнікаў галерэі — шаноўныя ветэраны Вялікай Айчыннай вайны. На ўрачыстым мітынгу слова атрымаў і сам Барыс Уладзіміравіч, удзельнік вайны.

Мастак часта прыязджаў на Крупшчыну: рабіў замалёўкі, пазней шмат выстаўляўся ў галерэі… Непадалёк ад Крупак знаходзяцца родныя мясціны яго жонкі Галіны Ягораўны, туды ж на лецішча з сям’ёй прыязджаў майстар.

— Тое, што шлях Барыса Уладзіміравіча з Мінска на летнія пленэры штогод пралягаў менавіта праз горад Крупкі, сапраўды было прадугледжана звыш, — адзначае Хрысціна Жукава, навуковы супрацоўнік Крупскай мастацкай галерэі імя Барыса Аракчэева. — Мастаку самім лёсам было наканавана наведаць гэтыя цудоўныя мясціны, пазнаёміцца з тутэйшымі людзьмі. Ён павінен быў убачыць гэты маляўнічы, як працяг яго пейзажаў, край, каб потым вяртацца сюды зноў і зноў…

Галерэя, што пачала насіць імя Барыса Аракчэева ў 2015 годзе, і зараз філіял Крупскага гісторыка-краязнаўчага музея, якім кіруе Тамара Бальбот. Памяшканне знаходзіцца на трэцім паверсе будынка. Працуюць дзве залы. Асноўная экспазіцыя прысвечана жыццю і творчасці Барыса Уладзіміравіча. Другая зала — выставачная: тут штомесяц змяняюцца экспазіцыі. З кожным годам калекцыя жывапісу папаўняецца творамі таленавітых беларускіх мастакоў. Сёння ў яе фондах захоўваецца больш як 100 работ, 16 з іх — аўтарства Барыса Аракчэева. Сярод апошніх — «Праязджаючы Таржок. А. С. Пушкін» (1997—1999), «Від з сельскага двара» (2010), «Па вадзе пайшоў туман» (2009), «Венера і бэз» (1995) і іншыя. Знаходзяцца ў пастаяннай экспазіцыі і некаторыя асабістыя рэчы творцы, напрыклад, эцюднік і кісці, якія мастак вырабляў з лыжных палак: пры дапамозе такіх было зручней ствараць буйныя па памеры карціны.

Спрычыніцца  да лёсу спадчыны

— Мець уласную галерэю з работамі такога высокага ўзроўню — вялікі гонар, гэтага жадаў бы любы музей, — падкрэслівае Хрысціна Жукава, якая фактычна штодня займаецца папулярызацыяй творчасці Барыса Аракчэева.

Увогуле ж арганізатарам выставак, імпрэз, прэзентацый, прысвечаных Барысу Уладзіміравічу, з’яўляецца малодшая дачка мастака Аксана Аракчэева. Яскравая, таленавітая мастачка, ілюстратар дзіцячых кніг, Аксана Барысаўна частая госця галерэі ў Крупках. У фондзе знаходзіцца 7 работ творцы, якая штогод ладзіць у галерэі тэматычныя выставачныя праекты.

Сёння галерэя вядзе актыўную выставачную дзейнасць. Вельмі папулярны святочныя і літаратурна-музычныя праграмы, конкурсы, майстар-класы. Знайшла сваіх аматараў і дзіцячая мастацка-адукацыйная праграма «У госці да Маляванкі». І ўсё гэта толькі малая частка розных імпрэз, якія праходзяць у крупскай галерэі. Перад установай стаяць зразумелыя, але часам няпростыя задачы: знаёміць наведвальнікаў з творамі выяўленчага мастацтва, захоўваць наяўную ў фондах калекцыю карцін і папаўняць яе, прадстаўляць гледачам работы як іншагародніх, так і мясцовых мастакоў.

Напрыклад, мінулым летам супрацоўнікамі быў запушчаны новы маштабны культурны праект ART-Krupki. У межах ініцыятывы ў цэнтры горада, каля культурнай рэзідэнцыі паноў Свяцкіх, была арганізавана летняя арт-пляцоўка. Яе стваральнікі імкнуліся ператварыць звычайны шпацыр па горадзе ў культурны паход па цікавых выстаўках ды імпрэзах, якія на паркавых пляцоўках прапаноўвала Крупская мастацкая галерэя.

— Для сям’і гэта адзін з варыянтаў добрага баўлення часу — і карысна, і прыемна, — падкрэслівае Хрысціна Жукава і дадае: горад павінен зразумець, як моцна мастацтва яго ўзбагачае.

Тады дапамагалі і музейныя работнікі: сумесна праводзіліся цікавыя экскурсіі, музейныя і мастацка-адукацыйныя заняткі, квэсты. Арганізоўваліся творчыя сустрэчы, перформансы, прэзентацыі, майстар-класы. Гэтым летам праект працягне сваю працу, але будзе пашыраны. Зменіцца і назва: цяпер гэта Krupki (Art & History). Так, на вуліцы можна будзе пазнаёміцца не толькі з мастацтвам, але і з багатай гісторыяй Крупшчыны.

— Будуем вялікія планы, будзем цешыць і дзівіць крупчан новымі праектамі. Верым у будучыню! Мастацкая галерэя імя Барыса Аракчэева будзе і далей рабіць усё магчымае для папулярызацыі беларускага мастацтва, культуры і гісторыі, — упэўнена Хрысціна Жукава. — Вельмі люблю сваю працу за тое, што заўсёды знаходзішся сярод прыгажосці, якая натхняе. Прафесія ў мяне творчая: падабаецца прыдумляць нешта новае, незвычайнае… Хочацца, каб у наведвальніка з’явілася цікавасць да мастацтва, каб запомнілася наша галерэя.

Для Хрысціны Жукавай Крупская мастацкая галерэя імя Барыса Аракчэева — першае працоўнае месца, якому дзяўчына аддала амаль 5 гадоў. Скончыла гістарычны факультэт БДПУ імя Максіма Танка, займаецца краязнаўствам, але вельмі цікавіцца мастацтвам і ўвесь час імкнецца ўдасканальваць веды ў гэтай сферы.

— Калі я прыйшла працаваць у Крупскую мастацкую галерэю, на мяне вялікае ўражанне аказала творчасць Барыса Аракчэева, — дзеліцца Хрысціна. — Былыя супрацоўнікі галерэі распавялі, чым запомніўся ім Барыс Аракчэеў: на рэдкасць вельмі сціплы чалавек, вабіў усіх дабрынёй, ласкавасцю і ветлівасцю. Мяне ўсё больш і больш захоплівае творчасць майстра. У сваіх шматлікіх карцінах мастак апеў чароўную беларускую прыроду, паказаў гераічнае мінулае краіны, стварыў галерэю выдатных партрэтаў. Работы Барыса Аракчэева перадаюць гармонію светабудовы.

Бэз — значыць Аракчэеў…

Кожны раз, плануючы чарговую экспазіцыю твораў Барыса Аракчэева, дачка Аксана рыхтуе для паказу новыя і новыя работы бацькі, каб упершыню прадставіць іх публіцы. На выстаўках, што праходзілі апошнім часам ці праходзяць зараз у Купалаўскім і Багдановічаўскім музеях, а таксама ў галерэі ў Крупках, можна ўбачыць сапраўдныя рарытэты — не толькі мастацкія, але і гістарычныя.

— У нашай майстэрні — вялікая скарбніца татавых работ, — адзначае Аксана Аракчэева. — Да таго ж яго карціны захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі, Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва, Музеі гісторыі Мінска і многіх іншых. Ён шмат працаваў і пакінуў сапраўды вялікую спадчыну.

Фарміраванне асобы мастака пачалося з чарцяжа. Падчас службы ў войску ён маляваў плакаты і чарціў карты. Вернісаж «Быў месяц май», прысвечаны 95-годдзю з дня нараджэння майстра, раскрывае бачанне аўтарам некаторых старонак барацьбы савецкага народа супраць фашыстаў, а таксама Перамогі. Як згадвае Аксана Аракчэева, будучы мастак не ўдзельнічаў у баях, а рыхтаваў байцоў. У маі 1945-га служыў у Бабруйскай крэпасці.

— Май — гэта Перамога, май — квітнеючы бэз. Барыс Акракчэеў — значыць бэз, падкрэсліваюць аматары мастацтва, — згадвае Аксана Барысаўна. — З творамі, сабранымі ў праекце «Быў месяц май», крупскі глядач яшчэ не знаёмы. Многія карціны экспануюцца ўпершыню — іх не бачылі нават у Мінску.

Якраз сярод такіх — «Сад, які квітнее» (1979), «Майскае цвіценне» (2008), «Пейзаж са сцежкай у квітнеючым садзе» (2009), «Квітнее бэз» (1970-я), «Марыя» (эцюд да карціны «Медсёстры. Брэст. 1941», 1961), эскіз карціны «Партызанскія завеі» (1967), эцюд да карціны «Роднае поле» (1961), які можна лічыць ключавым для выстаўкі. Дарэчы, у свой час мастак праілюстраваў кнігу «Гераічная абарона», дзе сабраны ўспаміны сведкаў пра трагічныя падзеі ў Брэсцкай крэпасці. Адзін з твораў той серыі — «Казематы неўміручасці 22 чэрвеня 1941 года» (1960) — таксама частка выстаўкі.

Дапаўняюць тэматычную экспазіцыю шынель, у якім Барыс Аракчэеў служыў і вярнуўся дадому, зробленая мастаком падстаўка для эцюдніка і іншыя рэчы. На жаль, у самой галерэі пакуль няма абсталявання для дэманстрацыі экспанатаў. Напрыклад, у экспазіцыі маглі б змяшчацца ордэны мастака ці цікавыя дакументы, але месца для іх прадстаўлення пакуль не знайшлося. Між тым маецаа копія знакамітага палатна «Бэз ля студні» (1958), якая знаходзіцца ў фондах Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі. Пазней Барыс Аракчэеў зрабіў шмат «рэміксаў» на гэтую тэму. Суправаджаюць праект кадры са стужкі «Быў месяц май» (1970) Марлена Хуцыева.

Дарэчы, уваходны білет для школьнікаў і студэнтаў каштуе ўсяго 50 капеек, для дарослых — 1 рубель. Квіток болей чым танны, але да якасці твораў ці адметнасці экспазіцый гэта ніякага дачынення не мае.

Яўгенія ШЫЦЬКА

Фота аўтара