Максім Багдановіч. Серыя «Жыццё знакамітых людзей Беларусі». Мінск, «Мастацкая літаратура», 2021.
«Абодва паэты нападалі на беззмястоўнасць вершаў М. Багдановіча, а асабліва А. Паўловіч, які злосна выкпіваў, перафразоўваючы паасобныя звароты вершаў М. Багдановіча, каторага стала называў не па прозвішчу, а «ваш Лесавік»... Вуснамі супраціўнікаў Багдановіча гаварыла іх абражаная аўтарская амбіцыя, што ў нашай мініяцюрнай часопісі замест іх твораў займаецца месца пад вершы Багдановіча».
Праўда, нечакана гучыць урывак з успамінаў Вацлава Ластоўскага, колішняга сакратара «Нашай Нівы»? Падобных фрагментаў — сотні ў гэтай унікальнай кнізе. Жыццяпіс самага рамантычнага беларускага паэта выкананы ў жанры «дакументальнай мазаікі» — сотні сведчанняў, якія датычацца яго жыцця ад нараджэння да заўчаснай смерці, узятыя з сотні крыніц. Цытаты з лістоў, успамінаў, мемуараў, навуковых даследаванняў і архіўных дакументаў выбудаваны складальнікам, загадчыкам Літаратурнага музея Максіма Багдановіча Міхалам Бараноўскім так, што ствараецца яркая і максімальна праўдападобная карціна. Тым больш што сведкі, як і належыць, супярэчаць адзін аднаму, блытаюцца — і гэта вельмі цікава знаходзіць і параўноўваць... Брат паэта неяк заявіў іх бацьку, Адаму Ягоравічу, што Максіма ніхто не разумеў, нават блізкія, і ўспаміны пра яго будуць няпэўнымі. А вось такі мазаічны падыход робіць постаць паэта аб'ёмнай... Можна рэканструяваць, як даводзілася Максіму цярпець нападкі і за тое, што «займае месца ў адзінай часопісі», і за тое, што піша на «мужыцкім дыялекце». І нават за паэтычнае майстэрства. Напрыклад, нейкі Мікалай Агурцоў (вельмі не хапае ў зборніку пераліку аўтараў цытат з біяграфічнымі звесткамі!), атрымаўшы ад Максіма ў падарунак «очень плохо изданную книжечку... стихов на белорусском языке («Вянок»)», папытаўся, чаму той, «народны паэт», напоўніў кніжачку «сонетами, рондо, триолетами и прочими чуждыми народу формами» ды яшчэ эпіграфамі на еўрапейскіх мовах. Адказ Максіма Багдановіча заслугоўвае цытавання цалкам:
«За белорусским языком не хотят признать самостоятельности и самобытности. Не хотят допустить и мысли, что на этом языке можно выразить все движения человеческой души и дать любую литературную форму. Я своей книжечкой хотел показать, что всё это возможно. А для этого нужно было белорусский язык поставить рядом с европейскими языками».
Эрых Марыя Рэмарк. «Цені ў раі». «АСТ», Масква, 2021.
Сёння ў любым топе самых прадаваных кніг — Эрых Марыя Рэмарк. Нямецкі пісьменнік, які праўдзіва і шчымліва апісаў лёс пакалення эпохі вайны і грамадскага пералому. Яго кнігі палілі нацысты... Раман «Цені ў раі» быў надрукаваны пасля смерці пісьменніка. Ён працягвае ягоныя папярэднія творы, нават сустракаюцца тыя самыя героі, накшталт доктара Равіка з «Трыумфальнай аркі». Дзеянне адбываецца ў Амерыцы, куды з пачаткам Другой сусветнай эмігравала шмат еўрапейцаў. Рэмарк, зыходзячы з уласнага досведу, апісвае гэты стракаты, драматычны свет — людзі, якія цудам пазбеглі смерці ў гітлераўскіх канцлагерах, героі, што змагаліся супраць нацызму, для мясцовых з'яўляюцца падазронымі чужынцамі. Тым больш былы журналіст, па паходжанні немец, які жыве з чужым пашпартам. Роберту Росу давялося прайсці канцлагер і падполле, два гады хавацца ад фашыстаў у сутарэннях бельгійскага музея. Ён мог толькі па начах выходзіць са сховаў, разглядаць карціны. Там і атрымаў выдатныя веды ў мастацтве, якія ў Амерыцы дапамагаюць выжыць.
Дзесьці за акіянам яшчэ ідзе вайна. З горкай іроніяй апісваецца эпізод, як Рос выпадкова трапляе на пасаду кансультанта галівудскага фільма пра ваенныя падзеі... Ніякія тлумачэнні не могуць змусіць кіношнікаў паверыць, што ў фашысцкай Германіі адбываюцца такія жахі, што людзі могуць тварыць падобнае адно з адным, прыкрываючыся загадамі, і фільм нагадвае звыклы вестэрн. Зразумела, Рэмарк пасылае героям і каханне — тужлівае, асуджанае, але магутнае... У аснове — рэальная гісторыя кахання Рэмарка і французскай манекеншчыцы Наталі Палей.
Жыццё наладжваецца. Але спакою няма. «І раптам я зразумеў: дабраўшыся да чужых берагоў, я зусім не пазбегнуў небяспекі, — наадварот: менавіта цяпер яна пагражала мне з асаблівай сілай. Пагражала не звонку, а знутры. Вельмі доўга я думаў толькі пра тое, каб захаваць сабе жыццё. У гэтым і быў мой ратунак». Герой выразна ўсведамляе: мінулае забівае, калі не зможаш яго забыць ці закрэсліць.
Аднак Рос не збіраецца нічога забываць. Ён вяртаецца на Радзіму, у пераможаную Германію — хоць уяўляе, якое яго чакае пекла... «Гэта было вяртанне ў чужы свет, да абыякавасці, да прыхаванай нянавісці і баязлівасці»... Але герой ведае: трэба аднаўляць справядлівасць, і зрабіць так, каб жах фашызму больш не паўтарыўся.
Людміла РУБЛЕЎСКАЯ
Выданні для агляду прадстаўлены кніжнай крамай «Акадэмічная кніга», Мінск, пр. Незалежнасці, 72
З усіх куточкаў Беларусі.
Яе песні займаюць першыя радкі ў музычных чартах краіны, пастаянна гучаць на радыё і тэлебачанні.
