Вы тут

Ежа па-іншаму: што б такога з'есці, калі сам не ведаеш, чаго хочаш?


Чалавек актыўна змяняе навакольны свет, і харчаванне — не выключэнне. У дадзенай сферы, дарэчы, таксама ёсць мода. Што б такога з'есці, калі сам не ведаеш, чаго хочаш? Расказваем.


«Корм чалавечы, адзін літр»

Калі вы гарталі старадаўнія кулінарныя кнігі, вы не маглі не заўважыць, наколькі доўга гатуюцца аўтэнтычныя стравы. Але жыццё паскараецца, і часу на гатаванне ежы ў сучаснага чалавека застаецца ўсё менш. Прызнайцеся, купляючы корм кату, вы не лавілі часам сябе на думцы: вось бы ў краме можна было купіць і «корм чалавечы, 0,5 кг»? Уласна, з недахопу часу і нарадзілася ідэя «заменнікаў ежы». Першую версію прыдумаў у 2013 годзе праграміст Роб Райнхарт (работа ў праекце займала ў маладога чалавека практычна ўвесь час, так што нават проста паесці стала праблемай — пры гэтым харчавацца булачкамі з колай ён не хацеў). Падышоўшы да пытання сістэмна, Райнхарт набыў 35 інгрэдыентаў, неабходных арганізму штодня: глюканат калію, карбанат кальцыю, монанатрыйфасфат, розныя вугляводы, аліўкавы алей, поліненасычаныя тлустыя кіслоты і г. д. і ўзбіў усё гэта ў блэндары. Так ён атрымаў кактэйль, які не надта ўдала назваў «Сойлент» (ад англ. soybean — соя і lentіl — сачавіца). Назву гэтую прыдумаў фантаст Гары Гарысан — яна сустракаецца ў яго кнізе пра свет будучыні, напісанай яшчэ ў 1960-х. Дзеянне ў рамане адбываецца ў нашы дні (дакладней, у 2022 годзе). Па сюжэце, перанасяленне, глабальнае пацяпленне і экалагічныя катастрофы прывялі да таго, што прадуктаў харчавання не хапае, і вялікая частка чалавецтва сілкуецца заменнікам ежы з назвай «Сойлент». У канцы кнігі высвятляецца, што робяць яго з... памерлых людзей, так што — назва сапраўды няўдалая. А вось сама «ежа будучыні» многім спадабалася: зусім новая «кулінарная вынаходка» хутка стала папулярная ў прыхільнікаў ЗСЖ, у тых, хто худзее, у мэтанакіраванай моладзі і проста ў аматараў усяго новага. Блогеры, аўтары кулінарных часопісаў і сайтаў сталі пісаць і здымаць рэпартажы пра тое, колькі яны змаглі пратрымацца на заменніку ежы і што пры гэтым адчувалі.

«Сойлент» — гэта парашок, які раствараюць у вадзе, атрымліваючы кактэйль, што змяшчае ўсе неабходныя для падтрымання жыццядзейнасці чалавека рэчывы. Сам Райнхарт пражыў на «Сойленце» (без усялякай іншай ежы) больш за два месяцы, паступова ўдасканальваючы яго састаў: у прыватнасці, дадаў жалеза і клятчатку. Ён адзначаў, што працэс гатавання ежы стаў займаць у яго хвіліну, ён адчуў прыліў сіл, а выдаткі на харчаванне знізіліся больш чым у тры разы. Праўда, у рэшце рэшт стваральнік «смарт-ежы» вярнуўся да нармальных прадуктаў. Сёння «Сойлент» прадаецца з першапачатковым нейтральным смакам, са смакам шакаладу і ванілі.

Назва стала зборнай — цяпер «сойлентамі» называюць усе падобныя парашкі. Услед за першым з'явіліся і іншыя варыянты «ежы будучыні». Фінскі варыянт сойлента — Ambronіte — змяшчае ўжо больш інгрэдыентаў, прычым стваральнікі пішуць, што ў складзе — натуральныя прадукты: арганічныя яблыкі, арганічная аўсянка, арганічны какос і г. д. У краінах Заходняй Еўропы распрацавана Mana: соевы пратэін, аўсянка, кукуруза, сланечнікавы алей, алей з водарасцяў і г. д. А стваральнікі парашку Joylent зрабілі акцэнт на смаках: у іх кактэйляў досыць шмат напаўняльнікаў (манга, суніцы, банан і г. д.). Ёсць і расійскі варыянт — парашок Smart Food (Russіan Soylent). Парашкі для гатавання кактэйляў-заменнікаў ежы выпускае сёння досыць шмат кампаній. Некаторыя пазіцыянуюцца як здольныя цалкам замяніць харчаванне, іншыя прызначаныя для замены аднаго прыёму ежы (напрыклад, вячэры) і выкарыстоўваюцца для пахудзення.

— Асабіста я супраць падобных эксперыментаў з харчаваннем, — падкрэслівае намеснік генеральнага дырэктара РУП «НПЦ НАН Беларусі па харчаванні» Алена Маргунова.

Перш за ўсё, кажа спецыяліст, цэлае далёка не заўсёды можна замяніць сумай частак. І штучна пабудаваць настолькі шматузроўневую сістэму, як паўнавартасны рацыён, проста змяшаўшы інгрэдыенты, наўрад ці магчыма.

— Так, існуе ўсярэдненае ўяўленне пра тое, які набор вітамінаў і мінералаў неабходны чалавеку для здароўя — зыходзячы з гэтага ўяўлення, распрацоўваецца састаў падобных сумесяў. Але сёння дыетолагі кажуць аб неабходнасці персаніфікаванага падыходу да рацыёну кожнага канкрэтнага чалавека.

Сэнсорыку (арганалептычныя ўласцівасці прадукту, якія ўключаюць смак, колер, кансінстэнцыю, водар і інш.) таксама ніхто не адмяняў.

— Ежа павінна быць прывабная знешне, падабацца чалавеку па смаку, мець свае, адметныя колер і водар. Мы прывыклі, што клубніцы чырвоныя, а смажаная курачка — залацістая з непаўторным пахам. Для правільнага засваення ежы вельмі важныя правільная падача страў і сервіроўка стала. А калі намяшаць каламутнай бурды, знікае задавальненне ад ежы і гэта парушае баланс усіх сістэм арганізма. Чалавечая псіхіка і ферментныя сістэмы не прыстасаваныя — пакуль, сама меней — да падобнага спосабу атрымання пажыўных рэчываў на працягу колькі-небудзь доўгага часу.

І самае галоўнае, падкрэслівае спецыяліст: заменнікі ежы цалкам выключаюць жаванне. Наш арганізм і стрававальная сістэма, у прыватнасці, уладкаваныя такім чынам, што адмова ад цвёрдай ежы можа аказаць негатыўны ўплыў. Жаванне ачышчае зубы і абараняе іх ад зубнога налёту і карыесу. Дзясны ўшчыльняюцца і лепш утрымліваюць зубы. Прадукты, якія маюць патрэбу ў ператраўліванні, стымулююць маторную актыўнасць страўніка і кішэчніка. Адбываецца працэс выпрацоўкі ферментаў і страўнікавага соку. Калі ўжываць толькі вадкую ежу, то ўсе гэтыя працэсы арганізма паступова знікнуць. Пры адмове ад цвёрдай ежы парушаецца работа рэцэптараў поласці рота, пачынаюцца працэсы дыстрафіі зубоў і слізістай ротавай поласці. Маторыка СКТ знізіцца да мінімальнай, што прывядзе да росту патагенаў у арганізме, а таксама парушэння сінтэзу шэрага вітамінаў.

Вадкую ежу наш арганізм успрымае як дадатак, а не асноўны сродак насычэння, таму для правільнага функцыянавання арганізма цвёрдую і вадкую ежу неабходна спалучаць.

І яшчэ адзін аргумент: у нашых умовах «заменнікі ежы» абыходзяцца дорага — не танней за звыклы рацыён. Так што пры ўсіх мінусах з плюсоў застаецца толькі эканомія часу. Ну і магчымасць адчуць сябе «біяхакерам».

«Новы твар» ежы

Калі мэта стварэння «заменнікаў ежы» была чыста ўтылітарная, то малекулярная кухня стваралася з мэтай процілеглай — сібарыцкай: надаць звыклым прадуктам нязвыклы выгляд, папесціць едака і «здзівіць» яго смакавыя рэцэптары.

Малекулярная кухня — таксама плён навукоўцаў. Адзін час вядомыя кухары, у тым ліку ў Беларусі, спрабавалі сумясціць нацыянальныя традыцыі з новым тады кірункам кулінарыі. А модныя дзяўчаты нават спрабавалі паўтарыць найбольш простыя стравы малекулярнай кухні на кухні ўласнай. Пачынальнікі кулінарнага напрамку — фізік Нікалас Курт і хімік Эрве Ціс — яшчэ ў 1990-х прапанавалі паглядзець на звыклыя рэцэпты праз прызму фізічных і хімічных працэсаў. Такім чынам кухня ператвараецца ў лабараторыю, дзе выкарыстоўваюцца тэхнічныя інавацыі. Кухару варта ўмець эмульсіраваць, ферменціраваць, прымяняць сферыфікацыю і тэхналогію дэгідрацыі, гатаваць з дапамогай вакууму і высокага ціску. У выніку атрымліваем «іншапланетны» выгляд страў: вадкі хлеб, цвёрды боршч або, напрыклад, селядзец «пад футрам» у выглядзе мусу.

Малекулярная кухня — гэта не пра «паесці»: як правіла, порцыя не перавышае некалькіх лыжак, а каштуюць стравы вельмі нятанна. Кухары сцвярджаюць, што сучасныя тэхналогіі дазваляюць захаваць усе карысныя ўласцівасці зыходных прадуктаў. Дыетолагі кажуць, што малекулярная кухня выключае традыцыйныя для кулінарыі «шкоднасці» накшталт смажання ў алеі. Гэта, безумоўна, добра. Але ў цэлым, на карыснасць ці шкоднасць страў уплываюць дабаўкі, якія выкарыстоўваюцца для дасягнення патрэбнай кансістэнцыі дабаўкі (эмульгатары і гідракалоіды). Калі яны натуральныя — усе акей. Калі больш танныя, можна атрымаць нястраўнасць.

 

Космас і жыццё

Ежа для касманаўтаў — аказваецца, самы новы трэнд у харчаванні. Да нас мода пакуль не дакацілася, але ў Маскве, распавядаюць дыетолагі, такая тэндэнцыя набірае папулярнасць.

Памятаеце, яшчэ ў савецкім дзяцінстве нам расказвалі пра стравы для касманаўтаў у цюбіках? Сёння кожны жадаючы можа набыць сабе такі цюбік або цэлы набор — яны прадаюцца, як правіла, у інтэрнэт-крамах, распавяла Алена Маргунова. Гэта натуральны, здаровы прадукт (хоць пра шкоду адсутнасці жавання — глядзі вышэй), цалкам бяспечны, кажа суразмоўніца. Супам (боршч, грыбны, гарохавы і г. д.), другім стравам (каша з мясам, бекон, катлеты, адбіўныя і нават піца), дэсертам (тварог з ягадамі, сокі, фруктовыя пюрэ і нават пірожныя) надаецца пюрэпадобная кансістэнцыя, пасля чаго іх пакуюць у цюбікі па 165 грамаў. Першыя цюбікі былі алюмініевыя, цяпер — з шматслойнага ламінату, таксама выкарыстоўваюцца пакеты з адмысловага поліэтылену і пластыку. Сапраўды, «касмічнае харчаванне» вельмі збалансаванае па мікра- і макранутрыентам, прызнае спецыяліст. У камплекце, як правіла, ідзе прыстасаванне для разагрэву пюрэ да 60 градусаў. Праўда, гэтыя цюбікі — досыць дарагое задавальненне. Часцей іх купляюць як сувеніры або ў падарунак, але калі сродкі дазваляюць, то і ў якасці дапаўнення да ўласнага рацыёну.

— Усе вышэйапісаныя «вынаходкі» — не больш чым мода. Тое ж касмічнае харчаванне (вернемся да яго) — наўрад ці спосаб пазбавіцца ад лішніх кілаграмаў або аздаравіць арганізм, — падкрэслівае спецыяліст. — Яно сапраўды можа быць карыснае і на Зямлі — у экстрэмальных умовах, калі ты здзяйсняеш узыходжанне на гару ці сплаўляешся на байдарцы ўдалечыні ад цывілізацыі. Але седзячы на дачы — навошта замяняць, напрыклад, ягады пюрэпадобнай сумессю, калі вось яны, на кусце.

І нарэшце...

Спартыўнае харчаванне наўрад ці можна назваць чымсьці новым (як і малекулярную кухню, але яна менш вядомая звычайным едакам). Яно атрымала папулярнасць яшчэ на заранку моды на здаровы спосаб жыцця, і сёння ўжо стала часткай нашай паўсядзённасцім. Гэта натуральныя дабаўкі, якія вырабляюць са звычайных прадуктаў харчавання, і прызначаны яны апрыёры для людзей з актыўным спосабам жыцця. Штодзённасцю спартыўнае харчаванне стала, а вось разумення, каму і навошта яго ўводзіць, у многіх так і не з'явілася, кажуць дыетолагі. Пагадзіцеся, у першае або другое наведванне фітнес-клуба не-не ды і закрадаецца думка: а ці не паспрабаваць спартыўнае харчаванне? А калі на першым паверсе шматпавярховага будынка размешчана спартзала з фітнес-барам, а наверсе — офісы, нярэдка офісныя работнікі спускаюцца ў абедзенны перапынак, каб купіць да гарбаты «карысны» пратэінавы батончык. Між тым, у выпадку няправільнага прымянення такога харчавання можна нанесці сур'ёзную шкоду здароўю.

— Індустрыя фітнесу сёння вялікая, напрамкаў у спартыўным харчаванні існуюць дзясяткі, а прадуктаў — сотні. Разабрацца ў гэтым моры пачаткоўцу складана. Як правіла, большасць прадуктаў для спартыўнага харчавання — высокабялковыя. Павышанае паступленне бялку неабходнае арганізму, што пераносіць рэгулярныя фізічныя нагрузкі. Што ж адбываецца, калі ты не атрымліваеш гэтых нагрузак, але атрымліваеш павышанае паступленне бялку? Празмерная колькасць бялку, «памножаная» на павольны метабалізм офіснага работніка, можа стаць прычынай шэрага захворванняў касцёва-мышачнай сістэмы, павышаецца рызыка з'яўлення камянёў у нырках.

І нават калі вы рэгулярна наведваеце спартзалу, для гэтых прадуктаў існуе выразнае дазіраванне. Дзённая колькасць прадукту вар'іруецца ў залежнасці ад інтэнсіўнасці нагрузкі. Я раіла б звярацца з табліцай — як правіла, яна паказаная на ўпакоўцы.

А ў цэлым, адзначае спецыяліст, замест пошукаў прынцыпова новых прадуктаў харчавання і страў лепш разабрацца з традыцыйным рацыёнам. Дадаць у яго больш зялёнай гародніны і свежай сезоннай садавіны, а ў сваё жыццё — фізічную актыўнасць на вольным паветры, каб разагнаць метабалізм і абудзіць здаровы апетыт.

Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ

Выбар рэдакцыі

Рэгіёны

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Як мы бярозавік куплялі на гандлёвай пляцоўцы лясгаса і ў лясніцтве

Культура

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Творчая вечарына народнага артыста Беларусі прайшла ў адной з мінскіх гімназій.