Днямі ў Кабуле прайшла цырымонія, якая сімвалізуе завяршэнне 20-гадовай вайсковай прысутнасці ЗША ў Афганістане. Камандуючы амерыканскім кантынгентам у гэтай краіне генерал Осцін Мілер афіцыйна пакінуў сваю пасаду. Мірныя перагаворы аб сітуацыі ў Афганістане поспеху не прыносяць. Пакуль амерыканскія ваенныя ўдарнымі тэмпамі пакідаюць краіну, рух «Талібан» захоплівае ўсё новыя гарады, паступова сціскаючы кола вакол Кабула. Суседнія дзяржавы чакаюць новую хвалю бежанцаў. Што адбываецца ў Афганістане, чаго чакаць надалей?
Падзеі развіваюцца імкліва і зусім не на карысць афганскіх уладаў. Увечары ў аўторак баевікі «Талібана» заявілі, што ўзялі пад кантроль горад Фарах, цэнтр аднайменнай правінцыі, а таксама Пулі-Хумры — цэнтр паўночнай правінцыі Баглан. Раніцай у сераду яны паведамілі аб захопе горада Файзабад, цэнтра правінцыі Бадахшан. Такім чынам, пад кантролем баевікоў знаходзяцца ўжо дзевяць з 34 адміністрацыйных цэнтраў Афганістана. Паводле дадзенай напярэдадні ацэнкі Еўрасаюза, талібы кантралююць 65 працэнтаў тэрыторыі краіны, пад пагрозай нападу яшчэ больш за дзесяць гарадоў, паведаміла Бі-бі-сі. Як заўважыў прадстаўнік ЕС, задачу супрацьстаяць талібам выконваюць афганскія сілы спецыяльнага прызначэння колькасцю каля 75 тысяч чалавек. Па ацэнцы эксперта, гэта найбольш баяздольныя часткі, на падрыхтоўцы якіх інструктары НАТА рабілі ўпор. Колькасць усёй афганскай арміі перавышае 180 тыс. чалавек.
«Талібан» актывізаваў наступленне пасля таго, як Афганістан пачалі пакідаць амерыканскія войскі. Па словах экспертаў, гэта амаль паралізавала дзейнасць ваенна-паветраных сіл краіны — да 80 працэнтаў іх персаналу, уключаючы тэхнічны, складалі замежныя вайскоўцы. Вывад сіл ЗША і НАТА значна падарваў маральны дух Афганскіх нацыянальных сіл абароны і бяспекі (АНСАБ) і сістэму іх забеспячэння, інфармаваў прадстаўнік. Паводле яго слоў, ВПС краіны нярэдка не падтрымліваюць аперацыі спецназа з-за лагістычных праблем. Талібы сталі часцей атакаваць ваенныя часткі і кантрольна-прапускныя пункты, перастаўшы апасацца кааліцыйных сіл Захаду. Байцам АНСАБ часцяком не хапае падрыхтоўкі і баявога вопыту для эфектыўнага супрацьстаяння нападам.
Пулі-Хумры, які «Талібан» напярэдадні назваў адной са сваіх мэт, здаўся пасля доўгіх баёў. «Днём талібы прарваліся скрозь лінію фронту ў некалькіх кірунках. Пасля цяжкіх баёў чыноўнікі і сілы бяспекі адступілі з будынка ўрада, офіса спецслужбаў і галоўнага паліцэйскага ўчастка. Баі працягваюцца. Мы вырашаем, куды адступіць», — так адзін з гарадскіх чыноўнікаў апісаў раніцай у сераду сітуацыю журналісту газеты Guardіan.
У Бадахшане армія таксама адступіла пасля баёў, сказаў у гутарцы з агенцтвам Reuters прадстаўнік урада правінцыі Джавад Муджадыдзі. З падзеннем яе сталіцы, Файзабада, талібы «атрымалі кантроль над усім паўночным усходам», дадаў ён. Варта заўважыць, што правінцыя Бадахшан мяжуе з Таджыкістанам, Пакістанам і Кітаем.
Пасля з'явілася інфармацыя аб тым, што сотні супрацоўнікаў сіл бяспекі Афганістана з усім сваім рыштункам здаліся талібам у аэрапорце правінцыі Кундуз. Пра гэта паведаміла агенцтва AFP са спасылкай на мясцовага чыноўніка.
У сераду міністр фінансаў Афганістана Халід Паенда падаў у адстаўку і пакінуў краіну, перадала агенцтва Bloomberg. Прычынай адстаўкі ў міністэрстве назвалі захоп «Талібанам» важных мытных пунктаў на граніцах краіны і страты бюджэту. У гэты ж дзень прэзідэнт краіны Ашраф Гані вылецеў у Мазары-Шарыф, які экстрэмісты называлі адной са сваіх наступных мэт. Ён сустрэўся з былымі палявымі камандзірамі — лідарам таджыкскай дыяспары Ато Мухамадзі Нурам і Абдулам-Рашыдам Дустумам.
«Я лічу, што адна з прычын таго, чаму «Талібан» прасоўваецца ў Афганістане, не сустракаючы супраціўлення, — тое, што людзі, і асабліва старэйшае пакаленне ў аддаленых вёсках, страцілі рэшткі даверу да цэнтральнага ўрада, ведаюць, што амерыканцы сыходзяць, і лічаць, што без іх дапамогі ўлады ў Кабуле ўсё роўна доўга не пратрымаюцца», — распавёў ТАСС афганскі журналіст і палітолаг Абдул Валі Сідзікі. Бяздзейнасць цэнтральнага ўрада, паводле яго слоў, толькі падмацоўвае гэтае ўражанне: «У сталіцы чакалі значна больш спакойнага лета, якое можна было б, напрыклад, правесці за мірнымі перагаворамі, але нічога з таго не выйшла. Затое выявілася іншае: улады не ў стане аказаць падтрымку ўласным салдатам. Постсавецкія краіны цяпер на адлегласці стрэлу ад талібаў, і з гэтай пары можна чакаць росту экстрэмісцкай актыўнасці яшчэ і ў іх».
Былы кіраўнік аб'яднанага камандавання брытанскіх узброеных сіл генерал Рычард Бэранс раскрытыкаваў рашэнне вывесці з Афганістана групоўку заходніх войскаў, назваўшы яго стратэгічнай памылкай. У эфіры Бі-бі-сі ён дапусціў тры сцэнарыі развіцця канфлікту. «Я думаю, што варыянтаў развіцця можа быць тры, хоць, вядома, ніякіх сцэнарыяў ніхто не піша. Першы — Афганістан распадаецца. Ён ператвараецца ў іншыя краіны. Другі — жудасная грамадзянская вайна, вечная патавая сітуацыя, у якой ніводны з бакоў не можа перамагчы і не жадае спыняць барацьбу. Гэта дзесяцігоддзі смерці. Трэці варыянт — той, за які мы павінны змагацца ўсім светам. Пасля кульмінацыі баявых дзеянняў, гэта значыць калі «Талібан» зразумее, што гвалтам больш нічога не даб'ецца, а ўрад — што не верне сабе страчанае сілай, павінен пачацца чарговы раўнд палітычных перагавораў», — заўважыў Бэранс.
У гэтых перагаворах будуць актыўна ўдзельнічаць іншыя бакі — ЗША, Еўропа, Пакістан, Расія і Іран. Ніводнай з гэтых краін не патрэбныя суседнія дзяржавы, якія раздзіраюцца вайной. Новае слова ў перагаворах можа сказаць Кітай, які быў цалкам іншай краінай дваццаць гадоў таму, калі заходнія войскі прыйшлі ў Афганістан. «Мы сутыкнёмся з небяспекай вяртання ў Афганістан тэрарыстычных арганізацый, якія будуць шкодзіць Еўропе і іншым краінам. Думаю, гэта вельмі дрэнны вынік са стратэгічнага пункту гледжання», — лічыць Рычард Бэранс.
Па словах спецпасланніка ААН па Афганістане Дэборы Лаенс, вайна ўступіла ў «больш смяротную і больш разбуральную фазу», у выніку чаго толькі за апошні месяц у ходзе наступлення талібаў было забіта звыш тысячы мірных жыхароў, прычым амаль палова забітых і параненых — жанчыны і дзеці. Пастаянны прадстаўнік Афганістана пры ААН Гулам Ісакзай абвінаваціў талібаў у выкарыстанні больш за 10 тыс. замежных баевікоў з 20 груповак, у тым ліку «Аль-Каіды». Паводле яго даных, з сярэдзіны красавіка талібы арганізавалі звыш 5,5 тысячы нападаў у 31 з 34 правінцый Афганістана. Пры гэтым яны працягваюць карыстацца падтрымкай Пакістана.
«Афганістан так і застаўся краінай, якая больш за ўсё пакутуе ад тэрарызму. У 2019 годзе ў краіне ад рук тэрарыстаў загінулі 5725 чалавек (41 % ад усіх загінулых у свеце), прычым талібы ўзялі на сябе адказнасць за 87 % гэтых смерцяў. У 2020 годзе сітуацыя не змянілася: у Афганістане было зафіксавана звыш 25 тысяч актаў гвалту — на 10 % больш, чым у 2019-м, — заўважыў у сваім артыкуле для «Жэньмінь жыбаа» доктар палітычных навук, ганаровы прафесар Інстытута Тайхэ, колішні генеральны сакратар ШАС Рашыд Алімаў. — Беспрэцэдэнтны гвалт перайшоў і на 2021 год: сёлета ў першым квартале ў Афганістане, па ацэнцы ААН, было зарэгістравана 7177 інцыдэнтаў у галіне бяспекі, што на 61 % больш, чым за той жа перыяд 2020 года. З пачатку лета з-за ваеннай актыўнасці талібаў становішча пагоршылася яшчэ больш.
Акрамя таго, за два дзесяцігоддзі знаходжання амерыканскіх ваенных і сіл НАТА на афганскай зямлі, Афганістан ператварыўся ў аднаго з галоўных вытворцаў і пастаўшчыкоў наркотыкаў: на долю Афганістана ў апошнія пяць гадоў прыходзілася каля 84 % сусветнай вытворчасці опіуму, тады як да пачатку ваеннай аперацыі — усяго 5 %. Галоўнае — заходняй кааліцыі не ўдалося ачысціць афганскую зямлю ад атрутных каранёў міжнародных тэрарыстычных арганізацый. Наадварот, радыкальны рух «Талібан» за гэтыя гады замацаваў свае пазіцыі ў Афганістане. «Сышлі ў цень», але не з тэрыторыі краіны, ячэйкі «Аль-Каіды». Усё большую актыўнасць на афганскай зямлі праяўляе тэрарыстычная арганізацыя «Ісламская дзяржава». У цэлым, рэзка павялічваецца прысутнасць у Афганістане розных тэрарыстычных, экстрэмісцкіх і сепаратысцкіх груповак.
Такім чынам, шматпланавая ваенна-палітычная і гуманітарная аперацыі ЗША і іх саюзнікаў па НАТА ў Афганістане, нягледзячы на каласальныя выдаткі — па некаторых ацэнках, да 1 трыльёна долараў, — не прынеслі мір, бяспеку і стабільнасць у краіну. Не адбылося галоўнага — палітыка-дыпламатычнага ўрэгулявання ўнутрыафганскага канфлікту і фарміравання на шырокай аснове ўлады, якая мела б масавую падтрымку сярод афганскага насельніцтва. На вачах сусветнай супольнасці Афганістан ізноў ператвараецца ў выбухованебяспечны ачаг напружанасці для ўсяго Еўразійскага рэгіёна».
Дамоўленасці з «Талібанам» аб вывадзе войскаў ЗША дасягнулі яшчэ пры адміністрацыі Трампа, аднак у аўторак вечарам прэзідэнт Джо Байдэн заявіў, што не шкадуе аб вывадзе войскаў. «Мы выдаткавалі больш за трыльён долараў за 20 гадоў, мы трэніравалі і забяспечылі сучасным абсталяваннем 300 тысяч супрацоўнікаў афганскіх сіл бяспекі. Мы страцілі тысячы чалавек, — сказаў Джо Байдэн. — Яны павінны змагацца. Іх больш, чым талібаў».
Тым часам стала вядома, што ЗША накіравалі ў Афганістан бамбардзіроўшчыкі B-52 Stratofortress для барацьбы з талібамі. Іх колькасць не паведамлялася, самалёты наносілі ўдары па пунктах у правінцыях Кандагар, Герат, Лашкаргах і Гільменд. Прадстаўнік Мінабароны Афганістана Фавад Аман заявіў, што група талібаў стала мэтай B-52 у горадзе Шыберган правінцыі Джаўзджан. Паведамляецца, што талібы панеслі цяжкія страты ў выніку авіяўдараў ВПС ЗША.
У сваю чаргу, баевікі перасцераглі ЗША ад умяшальніцтва ў тое, што адбываецца ў Афганістане. Пра гэта заявіў прадстаўнік палітычнага офіса «Талібана» ў эфіры тэлеканала Al Jazeera, паведаміла РІА «Навіны». Талібы заявілі, што яны адказваюць на дзеянні ўрада Ісламскай рэспублікі, які «распачаў вайну ў шэрагу правінцый». Прадстаўнікі руху таксама нагадалі, што пагаднення аб спыненні агню ў краіне не існуе, а дзеянні «Талібана» з'яўляюцца толькі «рэакцыяй на напады» з боку ваенных афіцыйнага Кабула.
«Ключавая задача для талібаў — узяць у аблогу асноўныя магістралі і парты, такім чынам утрымліваць у кольцы цэнтры правінцый, аказваць палітычны, ваенны і эканамічны ціск на Кабул, — распавёў ТАСС заснавальнік і кіраўнік кабульскага Інстытута праблем міру і вайны, палітолаг Энаят Наджафізада. — Недастатковая кампетэнтнасць ваеннага кіраўніцтва і нізкая якасць кіравання на мясцовым узроўні — важная прычына хуткіх поспехаў талібаў». Іх наступленне непрымальнае для ўсіх, заўважыў эксперт. Калі яно адбудзецца, «то радыкальныя ісламісты падымуць галаву на вялікай прасторы ад Пакістана да краін Цэнтральнай Азіі. Ваенная перамога талібаў, калі раптам яна здарыцца, ні ў якім разе не прынясе стабільнасці. Зусім наадварот, яна выльецца ў кровапралітную грамадзянскую вайну, і тая выйдзе за межы Афганістана, далучыць суседнія краіны, прынёсшы ім зацяжную нестабільнасць і хаос», — папярэдзіў Энаят Наджафізада.
Палажэнне абвастрае сітуацыя з бежанцамі. Напрыклад, з захопленага талібамі ў канцы мінулага тыдня Кундуза збеглі тысячы чалавек, яны распавядаюць пра трупы на вуліцах горада. Тым не менш, жыццё тут працягваецца. «Людзі адкрываюць крамы, але ў іх вачах заўважны страх», — заўважыў яшчэ адзін уцякач. «Талібан» адкрыта заяўляе, што яго мэта — узяць пад кантроль эканоміку Афганістана і гандаль нафтай і газам.
Ваенныя эксперты папярэджваюць, што ў выпадку паражэння ўрадавых сіл Афганістан можа стаць новай базай міжнароднага тэрарызму, якая будзе выкарыстоўвацца для нанясення ўдараў у тым ліку і па Еўропе. Асабліва гэта верагодна, калі краіна распадзецца на часткі ў выніку канфлікту.
Вялікія гарады Афганістана рыхтуюцца да аблогі — за іх сценамі сабраліся тысячы бежанцаў. Замежныя пасольствы запасаюцца ежай і вадой, мноства дыпламатаў пакідае гарады. Між тым, па ацэнцы амерыканскіх ваенных крыніц, якія цытуе Washіngton Post, Кабул пры цяперашнім развіцці падзей можа быць захоплены ў тэрмін ад 30 да 90 дзён.
Захар БУРАК
Набор на бюджэтныя месцы павялічыцца.
Колькі ж каштуе гэты важны кампанент здаровага рацыёну зараз?
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
