Слова натхняе...

Кожная з сталіц Дня беларускага пісьменства – гэта гарады, у якіх нарадзіліся або працавалі вядомыя дзеячы беларускай культуры, дзяржаўныя дзеячы. Сёлета свята ладзілі ў Капылі – на радзіме звыш 50 пісьменнікаў і літаратуразнаўцаў, вучоных. Сярод іх Цішка Гартны (сапр.: Зміцер Жылуновіч), Кузьма Чорны (сапр.: Мікалай Раманоўскі), Алесь Адамовіч, Адам Русак і многія іншыя. У Год народнага адзінства Дзень беларускага пісьменства прайшоў пад дэвізам "Слова нас аб'ядноўвае".

Кожны дзень мы маем зносіны адзін з адным. Часам, калі няма побач суразмоўцы, можам нават услых што-небудзь сказаць самому сабе, альбо нашым братам меншым, калі такія ёсць побач. Мы чытаем і пішам, гаворым  часам, не спыняючыся. Але на гэтым падарунку прыроды – што ні дзень валодаць словам  – звычайна не засяроджваемся. У рытме будняў, у спешцы скарачаем словы, перакручваем іх, лепім з іх нешта новае, выкарыстоўваем у мове жарганізмы, саромеемся слова ўзнёслага. Не ўслухоўваемся ў яго музыку, танальнасць, з якой слова вымаўляецца, забываем і пра тое, што гэта ж тая аснова, на якой будуецца ўся наша гаворка. Як і пра тое забываемся, што без слоў не было б словазлучэнняў, без словазлучэнняў не нарадзіліся б сказы, без сказаў не было б тэкстаў. Літаратурных у тым ліку. І тых, аўтары якіх становяцца пераможцамі ў дні такіх святаў, як ХХVІІІ Дзень беларускага пісьменства.

Нялішне ўспомніць, што першапрычынай для правядзення ў 1994 годзе Дня беларускага пісьменства з'явілася глыбокае разуменне значнасці Слова тымі людзьмі, хто ініцыяваў зараджэнне гэтай выдатнай традыцыі. Яна паспяхова працягваецца. Канцэпцыя свята прадугледжвае паказ паяднанасці беларускага друкаванага слова з гісторыяй і культурай беларускага народа, а таксама адлюстраванне гістарычнага шляху пісьменства і друку ў Беларусі.

Прыгадаем і пра тое, як у 1994-м 28 жніўня ў Полацку ўпершыню прайшлі ўрачыстасці ў гонар Дня беларускага пісьменства і друку. А 26 сакавіка 1998 года быў прыняты Указ Прэзідэнта №157 "Аб дзяржаўных святах, святочных днях і памятных датах у Рэспубліцы Беларусь", які ўстанавіў, што Дзень беларускага пісьменства будзе штогод адзначацца ў першую нядзелю верасня. З таго моманту форум атрымаў асабліва шырокі размах і падтрымку на самым высокім узроўні.

Як і ў папярэднія гады, Прэзідэнт вітаў удзельнікаў свята і гасцей. Тэкст прывітання зачытаў намеснік прэм'ер-міністра Ігар Петрышэнка ў час урачыстага адкрыцця Дня пісьменства.

Ужо напярэдадні журналісты ведалі, як будзе праходзіць свята. На прэс-канферэнцыі, прымеркаванай да падзеі, апроч шматлікіх падрабязнасцяў, як усё пройдзе, гаварылася і пра тое, як змяніўся Капыль да знамянальнага дня. І мы гэта ўбачылі. Горад стаў больш прыгожым, сучасным, камфортным. Прыведзены ў парадак вуліцы і дамы, аб'екты сацыяльнай інфраструктуры. Акрамя таго, у горадзе з'явілася скейт-пляцоўка, кінатэатр. Капыль цяпер не пазнаць. І што галоўнае: новаўвядзенні – гэта не дэкарацыі толькі для свята, а інфраструктура для лепшага жыцця капыльчан і ў далейшым. Бо Капыль – адзін з самых старажытных гарадоў Беларусі. Ён размешчаны сярод курганоў на пагорыстай мясцовасці ў паўднёвых межах Мінскай вобласці. Сёлета горад святкуе 1015-годдзе, да таго ж горад яшчэ і сталіца абласных "Дажынак-2021".

Адна з фішак у Капылі – тэматычныя 3D муралы з выявай беларускіх пісьменнікаў, таленавітых ураджэнцаў Капыля, размешчаныя на будынку пошты. А побач з раённым краязнаўчым музеем усталявалі помнік Цішку Гартнаму. Літаратар стаў правобразам помніка "Майстар-гарбар", бо пачынаў ён сваю дзейнасць на радзіме менавіта з выраба скуры і ў такім выглядзе творцу ніхто не ляпіў, таму што з тых часоў захаваўся толькі адзін фотаздымак.

У скверы ўладкавалі Алею пісьменнікаў. Там з'явілася 17 інтэрактыўных лавак з інфармацыяй пра ўсіх майстроў слова, якія нарадзіліся ў Капыльскім рэгіёне. Для кожнага аб'екта зрабілі ўнікальны QR-код, Адсканаваўшы які можна было ўжо ў Капылі атрымаць доступ да біяграфіі творцы і пазнаёміцца з творамі, якія ён напісаў. Дзень беларускага пісьменства-2021 быў поўны актуальнасці, тэхналагічных прарываў. 

Яшчэ адно QR-падарожжа – першы пешаходны квэст "Капыльскі рог". Пяць кіламетраў па Капылі праз народныя загадкі, малавядомыя факты пра пісьменнікаў і гісторыю горада – тое быў новы інтэрактыў свята. Зацікавіў ён больш за паўсотні ўдзельнікаў. Самым начытаным для пераадолення васьмі лакацый з заданнямі спатрэбілася амаль гадзіна. Знайсці свайго гераічнага продка можна было ў некалькі клікаў. У віртуальнай кнізе памяці на партале partizany.by ўвекавечаны імёны амаль 173 тысяч партызан і падпольшчыкаў часоў Вялікай Айчынная вайны, і кожны дзень база папаўняецца.

Асаблівую ўвагу надалі цэнтральнай плошчы, дзе падчас свята разгарнуліся асноўныя гулянні. Цэнтральную пляцоўку "Адзінства" аформілі ў адпаведнасці з зададзенай тэмай – на ёй былі прадстаўлены газеты і часопісы 1921-1939 гадоў пад назвай – "17 верасня – Дзень народнага адзінства". Адзін са значных праектаў, які прыцягнуў увагу наведнікаў экспазіцыі, новая кніга Уладзіміра Ліхадзедава – «17 верасня – Дзень народнага адзінства». Аўтар, лаўрэат прэміі Прэзідэнта Беларусі "За духоўнае адраджэнне», прэзентаваў плён сваёй працы аўдыторыі.

Цэнтральнай падзеяй у Дзень беларускага пісьменства стала, вядома ж, уручэнне Нацыянальнай літаратурнай прэміі. Урачыстасць праходзіла на сцэнічнай пляцоўцы галоўнай гарадской плошчы. На адкрыцці фестывалю роднага слова віншаванні ляцелі нават з космасу. Алег Навіцкі, ураджэнец Беларусі, Герой Расіі, які ў гэты дзень знаходзіўся на касмічнай станцыі, звярнуўся да нас з віншаваннем. Таксама прагучалі прывітанні ад старшыні Мінскага аблвыканкама Аляксандра Турчына, які, дарэчы, сказаў і пра тое, што Дзень пісьменства павінен стаць адпраўным пунктам для развіцця турыстычнага патэнцыялу Капыля. Віталі грамаду, міністр інфармацыі Беларусі Уладзімір Пярцоў, Мітрапаліт Мінскі і Заслаўскі Веньямін. Каля сцэны былі ўсталяваныя ВК-экраны, на якія трансляваліся праекцыі Млечнага шляху і раскідзістых дубоў, якімі так багатая Беларусь. І гэта было ўражлівае відовішча.

Узнагароды лаўрэатам прэміі перадалі Уладзімір Пярцоў і член Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу, старшыня Саюза пісьменнікаў Беларусі Мікалай Чаргінец. Прэмія ўручалася ў шасці намінацыях. Пераможцам у намінацыі "Лепшы твор (зборнік твораў) паэзіі" стаў аўтар зборніка "Белае, чорнае і залатое" Віктар Шніп, а ўзнагароду ў намінацыі "Лепшы твор прозы" за кнігу "Парыж, Эйфелева вежа і ..." атрымаў Віктар Праўдзін.

У намінацыі літаратурнай крытыкі і літаратуразнаўства перамагла кніга Аляксандра Карлюкевіча "Пухавіччына. Літаратурнае гняздо Беларусі", а лепшымі публіцыстычнымі творамі названыя кнігі "Дыскрэтны падыход да назірання жыцця", "Мой фізмат" (серыя "Люстэрка лёсу") Аляксандра Радзькова.

У намінацыі "Лепшы твор для дзяцей і юнацтва" перамагла кніга "Усіх мацней дабрыня" паэткі Валянціны Паліканінай. Дарэчы, у свой час Валянціна Паліканіна была супрацоўніцай нашага часопіса і рыхтавала годныя журналісцкія матэрыялы. У намінацыі "Лепшы дэбют" з кнігай "Насустрач Любові" прэмію атрымала Кацярына Стройлава.

"Штогод у Беларусі з'яўляюцца новыя таленавітыя пісьменнікі, займальныя творы, што з'яўляецца лепшым паказчыкам таго, што беларуская літаратура жыве. Сённяшняе свята – своеасаблівыя літаратурныя "Дажынкі", падчас якіх успамінаюць і ўшаноўваюць аўтараў і іх лепшыя творы. Нам ёсць кім ганарыцца", – сказаў Мікалай Чаргінец. У яго, дарэчы, на свяце яшчэ быў і бенефіс, творчая сустрэча з чытачамі, у часе якой прысутныя даведаліся, што творы пісьменніка перакладзены на 20 моваў свету, выдадзены агульным тыражом у 7 мільёнаў асобнікаў.

А вось што казаў Віктар Шніп: "Першыя творы я напісаў у 17 гадоў, у наступным годзе будзе сорак пяць як аўтару. Той і цяперашні я – абсалютна розныя людзі, але любоў да роднай краіны, радасць за яе і боль з-за падзей, якія адбываюцца ў ёй, заўсёды заставаліся цэнтральнымі тэмамі. Бо паэт заўсёды жыве тымі думкамі і мэтамі, якія хвалююць іншых жыхароў краіны, таму, напэўна, мае творы і адклікаюцца ў аўдыторыі. Рады, што атрымаў такую ўзнагароду, гэта вельмі высокая ацэнка майго майстэрства, прызнанне мяне як аўтара на ўзроўні краіны".

Дарэчы, Нацыянальная літаратурная прэмія заснавана была ў 2015 годзе. Арганізатары конкурсу – міністэрствы інфармацыі, культуры, адукацыі і Саюз пісьменнікаў Беларусі.

Дзень пісьменства стартаваў у 8.30 са святочнай службы, запальвання свяшчэннага агню ў храме Узнясення Гасподняга і яго перадачы на лампадкі і свечкі прыхаджан, пасля чаго адбыўся хрэсны ход удзельнікаў рэспубліканскай Навукова-асветніцкай экспедыцыі "Дарога да святыняў" з Благадатным агнём ад Гроба Гасподняга.

Вядома ж, усюды, дзе праходзіла свята, нам не выпала пабыць. Бо размах фэсту быў велізарны. Здавалася, пляцоўкі расцягнуліся па ўсім горадзе. На кожнай з іх віравалі, рухаліся гараджане і госці Капыля (падрабязна з тэматычнымі пляцоўкамі можна азнаёміцца на сайце www.belta.by). Да прыкладу, у паркавай зоне ля Капыльскай школы мастацтваў была адкрыта пляцоўка "Літаратурная кавярня", дзе можна было пачуць і песні, і вершы ўсіх ахвочых творча праявіць сябе.

На Рынкавай плошчы разгарнулася сцэнічная пляцоўка "Народныя таленты Міншчыны", дзе сваімі выступленнямі гасцей парадавалі аматарскія калектывы мастацкай творчасці. Там прайшла  і прэзентацыя брэндаў Капыльскага раёна, сярод іх традыцыя ткацтва ручнікоў, якая мае статус элемента Нематэрыяльнай культурнай спадчыны Беларусі. А ў парку паміж ЗАГСам і музеем праходзіла выстава вырабаў майстроў народных мастацкіх рамёстваў "Рамесніцкі гасцінец".

У зоне адпачынку абсталявалі пляцоўку "З гульнёй праз стагоддзі" з прыцягненнем гледачоў у беларускія народныя гульні, а таксама павільён з інтэрактыўнымі экспазіцыямі дзіцячых бібліятэк Мінскай вобласці. На вуліцы Жылуновіча гасцей свята чакала тэматычная пляцоўка, прысвечаная 80-годдзю з пачатку Вялікай Айчыннай вайны. Тут жа была добраўпарадкавана літаратурна-гістарычная галерэя – размешчаны крэатыўныя фотазоны і інсталяцыі, прэзентаваліся арт-праекты, арганізоўваліся экспромты і майстар-класы, віктарыны.

Паважаныя сябры!

Шчыра вітаю гасцей і ўдзельнікаў Дня беларускага пісьменства.

Сёлета, у Год народнага адзінства, свята праводзіцца на прыгожай Капыльшчыне, дзе нарадзіліся многія знакамітыя дзеячы Беларусі.

У жыцці народа літаратура заўсёды была важнейшым сродкам пазнання свету і выхавання асобы. Творчасць Максіма Багдановіча, Івана Шамякіна, Кандрата Крапівы, Івана Мележа і іншых айчынных празаікаў і паэтаў, юбілеі якіх будуць адзначаны падчас форуму, з'яўляецца невычэрпнай крыніцай нацыянальнага гонару.

Дзякуючы нашым славутым класікам і новаму пакаленню таленавітай і патрыятычнай моладзі мы зберагаем гістарычную памяць беларускага народа, усталёўваем у грамадстве яго галоўныя каштоўнасці – сумленнасць, справядлівасць, талерантнасць, павагу да чалавека працы і вялікую  любоў да роднай зямлі.

Праўдзівае, адказнае і сумленнае роднае слова – залог кансалідацыі грамадства, на падмурку якога мы зможам і надалей паспяхова будаваць незалежную, моцную і квітнеючую краіну.

Жадаю ўсім удзельнікам і гасцям свята добрага здароўя, творчага натхнення, жыццёвай мудрасці і аптымізму.

Аляксандр Лукашэнка

Пасля абеда ў зоне адпачынку рэканструявалі Лаўскі бой. Ён адбыўся ў снежні 1942 года, калі нямецкія войскі пачалі наступ на брыгаду імя Клімента Варашылава. Адзін з партызанскіх атрадаў пад камандаваннем Вікенція Драздовіча вырашана было перакінуць на абарончыя пазіцыі. У няроўным баі загінула ўся група. Цаной сваіх жыццяў маладыя партызаны далі магчымасць эвакуяваць шпіталь і адбіць раптоўны напад карнікаў на мірных жыхароў.

Там жа непадалёку на працягу ўсяго дня праходзіў рэгіянальны фестываль гульні і гумару "Капыльскія пацехі", працавала тэматычная выстава твораў дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва гумарыстычнага характару народных майстроў Мінскай вобласці.

Абсталявалі у святочным горадзе і спартыўныя пляцоўкі, дзе праходзілі спаборніцтвы па міні-футболе, футболе і спаборніцтвы па кулявой стральбе і дартсе, а на пляцоўцы на вуліцы Максіма Горкага прайшоў фестываль маладзёжных каманд па варкаўце і турнір па стрытболе.

На свяце «працаваў» фестываль кнігі і прэсы. Ён уключаў у сябе тэматычныя экспазіцыі, прэзентацыі ды інтэрактыўныя пляцоўкі. Так, у павільёне "Памяць" праводзілася выстава гістарычнай кнігі, прайшлі сустрэчы з аўтарамі і навукоўцамі, прэзентаваўся праект "Партызаны Беларусі" Выдавецкага дома "Беларусь сегодня". Экспазіцыя літаратуры для дзяцей і падлеткаў, сустрэчы з аўтарамі, майстар-класы, віктарыны і гульні былі арганізаваны на пляцоўцы пад назвай - "Разам з кнігай мы расцём".

Кнігі пра традыцыі і звычаі Беларусі ды экспазіцыю традыцыйнага народнага касцюма раёнаў сталічнага рэгіёну можна было знайсці ў павільёне "Традыцыі і сучаснасць", прыняць удзел у аўтэнтычным вясельным рытуале і паглядзець на абрад "Цары", які ўключаны ў Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. Выстава кніг пра беларускую кухню і ежу, сустрэчы і майстар-класы з аўтарамі кулінарных кніг, дэгустацыя страў, прыгатаваных па рэцэптах з кніг беларускіх аўтараў, праходзіла на пляцоўцы "Гісторыя Беларусі на смак".

Урачыстае закрыццё XXVIІІ Дня беларускага пісьменства адбылося на галоўнай сцэне. Гэта быў не зусім звычайны канцэрт у нашым звычным уяўленні, а крэатыўнае дзеянне ў выглядзе падачы саўндтрэкаў па беларускіх кнігах. Нам прадставілі не проста песеннае выкананне, а сумяшчэнне літаратурных твораў і канцэртных нумароў.

Эстафету Дня пісьменства Капыль перадаў Добрушу. І ў 2022-м свята паедзе ў Гомельскі рэгіён. І хоць гэты фэст запомніцца сваёй цыфравізацыяй, тэхналагічнасцю, сучаснасцю, на працягу свята падчас літаратурнага марафону было рэалізавана шмат традыцыйных кніжных выданняў. Кніга па-ранешаму застаецца ў пашане. Бо новенькі пераплёт і пах друкарскай фарбы на яе старонках інтэрнэтам не замяніць. Да таго ж, у перагортванні старонак кнігі ёсць своеасаблівая магія.

Інга Ліхтаровіч

Па матэрыялам БелТА

Фота БелТА