Блізкае, таму дарагое

Не ведаю, як каму, а мне крыху не па сабе, калі ў друку чытаю ці па радыё чую сцвярджэнні тыпу: паэт (называецца населены пункт) выдаў новую кнігу. Ці празаік (зноў указваецца адрасная прыналежнасць) сустрэўся з чытачамі. Тыя, хто гэта піша ці паведамляе, забываюць, што паэт ці празаік, як і прадстаўнік іншай творчай прафесіі, можа быць (ці не быць) паэтам, празаікам і г. д. незалежна ад месца пражывання. Іншая справа, што можна ўказаць, дзе ён жыве.

Не прымаю і таго, калі двухмоўны творца ўносіць удакладненні ў сваё імя, у залежнасці ад таго, якой мовай карыстаецца. Грашыць гэтым і паэт Хведар Гурыновіч, які таксама піша і па-беларуску, і па-руску. Чамусьці ў другім выпадку адразу ператвараецца ў Фёдара.

Магчыма, і сам Хведар Хведаравіч, і некаторыя чытачы ўспрымуць гэта звычайнай прыдзіркай… Што ж — вольнаму воля, у кожнага сваё меркаванне. У адным, не сумняваюся, са мной пагодзяцца тыя, хто добра ведае паэзію Хведара Гурыновіча. Ён — не салігорскі паэт, а нарадзіўся ў вёсцы Крывічы цяперашняга Салігорскага раёна, жыве ў горадзе Салігорску. Паэт жа беларускі і адзін з найбольш таленавітых прадстаўнікоў пакалення, да якога належыць.

Пакаленне гэтае ўжо размяняла свой восьмы дзясятак. Выдаў Хведар Хведаравіч 30 кніг прозы і паэзіі, з іх 7 адрасавана юным чытачам. Яшчэ адно нельга не адзначыць, перш чым перайсці да гаворкі пра яго новую кнігу «Самое дорогое». Кіраўніцтва адкрытых акцыянерных таварыстваў «Беларуськалій» і «Трэст “Шахтаспецбуд”» неабыякавае да літаратуры, таму і аказала падтрымку ў яе выданні. Ды як было не аказаць, калі амаль 30 гадоў аўтар працаваў у рэдакцыі газеты «Калійшчык Беларусі», прайшоўшы шлях ад карэспандэнта да галоўнага рэдактара.

Апраўдана, што кніга адкрываецца вершамі шахцёрскай тэматыкі. На шчасце, яны не з’яўляюцца адпрацоўкай спонсарскай падтрымкі, як і творамі «рабочай паэзіі», якой раней надавалася такая вялікая ўвага. Гэта — паўнавартасная мастацкая літаратура. З той розніцай, што ў дадзеным выпадку мае канкрэтную прывязку. Каб упэўніцца ў гэтым, дастаткова верша «Полёт». Ён, палёт гэты, своеасаблівы: «И в шахту спуск — как будто бы полёт, // Не в облака полёт — в земные недра, // и вот уже спускаются в забой // Машин тяжелых славные пилоты».

Вобразная насычанасць радкоў ідзе ад аўтарскай назіральнасці, ад добрага ведання паэтам жыцця тых, пра каго ён піша. І сам неаднойчы спускаўся пад зямлю. Без ведання жыцця шахцёраў наўрад ці з’явіўся б і такі праўдзівы верш, як «В забое». Небяспечная праца пакаральнікаў зямных недраў перадаецца праз мускульную напружанасць радка:

С тяжелым шнеком на стальных плечах,

Чуть-чуть дрожа, вгрызается комбайн

Зубками, словно иклами кабан,

В загадочную в свете фонаря

Породу, что мерцает, как заря.

Беларускае слова «иклы» (у зносцы тлумачыцца, што ў перакладзе гэта «клыки») у моўнай тканіне верша таксама невыпадковае. Хведар Гурыновіч яшчэ і заўзяты паляўнічы. Аднак ён не з тых, хто толькі «забівае», а з тых, хто па-сапраўднаму любіць прыроду. У пэўнай ступені гэта сведчанне той складанасці жыцця, што закладзена ў прыродзе. Не нам уносіць у гэта карэктывы. Наша задача іншая — разумна да ўсяго ставіцца. Гурыновіч-паляўнічы, як і ўсе, хто любіць гэты занятак, азартны. А Гурыновіч-паэт (на тое і паэт) не страчвае пачуцця спачування, жалю. Найлепшае сведчанне гэтаму — верш «Совенок»:

Он сидел под сосной,

                    желторотый глупыш,—

Весь в пуху, словно шар одуванчика,

И была смоляная, тягучая тишь,

Окружавшая птицу, обманчива.

Насельнікі лесу прыглядаюцца да бездапаможнага немаўляці. Не з цікаўнасці, а жадаючы пажывіцца: «Стрекотали сороки, в птенце разглядев // Дармовое и сытное лакомство», «Муравьи были тоже не против того, // Чтоб с беспомощной птицей разделаться». Сонцу ж падалося, што гэта звычайная цацка, «безделица».

Ён і сапраўды нагадваў цацку. «Миловидный, хотя недоверчивый», прыціскаўся «кургузым хвостишком к стволу, // Распустив непослушые крылышки».

Толькі чалавек чэрствы, пазбаўлены спагады пасля ўсяго гэтага застанецца безуважным, пакіне бедалагу на пагібель. Гэта ж страшна, калі наўкола прыгажосць, але праз пэўны час часцінка яе можа загінуць. Хай сабе і маленькая, а з-за гэтага яшчэ больш шкада. Бо з малога вырастае вялікае. Не, ні ў якім разе нельга спыніць гэты «рост». Адбылося тое, што і павінна адбыцца:

Всё вокруг хорошело, светилось, цвело,

И сквозь хвою, на солнце сквозящую,

Я полез на сосну, где чернело дупло,

Чтоб вернуть лесу сердце щемящее.

Вершы «Глухарь», «Лось», «Волчица» і іншыя — таксама своеасаблівая песня прыродзе, у якой праступаюць элегічныя ноткі, але гэта і трывога паэта, які, як і ўсе мы, для каго любоў да ўсяго жывога — не пустыя словы.

А верш «Маленькие тайны» няблага прачытаць многім. Ён — таксама тое, што дапамагае душой не ачарсцвець: «На ветке вербы ремеза кошёлка, // Криница, просветленная до дна»; «И ящерка, загнувшая скобою // Коричневый хвостишко откидной», «И дровосек з длиннющими усами — // Чтоб было вам понятней — жук-усач».

Нямала ў Хведара Гурыновіча і твораў, у якіх роздум нашага сучасніка, яго пачуцці, радасці і сумненні перадаюцца праз сузіранне блізкіх сэрцу пейзажаў, звыклых змен, як на працягу дня, так і розных паравін года. Чытаеш іх і самому чуйней становіцца на сэрцы. Усё гэта да болю знаёмае, неаднойчы прапушчанае праз душу, але разам з тым новае. Знешне някідкія выяўленчыя мазкі, сцішаная танальнасць, але гэтага дастаткова, каб, напрыклад, верш «Вечереет» загучаў:

День ушёл.

Хлебным духом тянет

От созревших уже полей.

Над ручьем комариный танец

Всё настырней и все смелей.

Остывающий воздух чуток.

Робко звезды в воде встают.

Вечереет, и учат утки

Первогодков летать в строю.

Перагортваючы апошнюю старонку кнігі, прыгадаў радкі нашай слыннай паэтэсы Еўдакіі Лось:

У кожным імгненні паэзія ёсць,

У кожным здзяйсненні яе прыгажосць.

У кожнай істоце — яе хада,

У кожнай бядоце — яе бяда.

Што гэта сапраўды так, Хведар Гурыновіч чарговы раз засведчыў сваімі творамі. Яны, на першы погляд, пра добра знаёмае. Ды і пра тое, аб чым паэтамі шмат сказана. Да гэтых матываў неаднойчы звяртаўся і аўтар «Самого дорогого».

А таму і звяртаўся, што ўсё яно яму і блізка, і дорага. Выклікае жаданне зноў брацца за пяро, каб сказаць недаказанае раней. Каб у знаёмым знайсці новае, раней не заўважанае. Што і не дзіўна, бо, як правільна і зазначыла Еўдакія Лось, «у кожным імгненні паэзія ёсць».

Праўда, напрошваецца і невялікае, але важнае ўдакладненне. Яе трэба не толькі адшукаць: адкрыўшы, па-сапраўднаму перадаць. А гэта ўжо залежыць ад майстэрства паэта і яго патрабавальнасці. Калі ж яна адсутнічае, то з’яўляюцца творы «правільныя», але такія, якія нічога новага не даюць. Як верш «Неперспективные деревни». Хто толькі з болем не сузіраў іх. Хто б з паэтаў ні прысвячаў ім твораў. Бяда адна: часцей нічога новага не прамаўляецца.

На шчасце, у кнізе «Самое дорогое» пераважае адборнае, шчодрае паэтычнае зерне.

Глеб КУНІЦКІ