Вы тут

Як у маладой рэспубліцы ўвасаблялі амбіцыйны праект універсітэцкага гарадка...


У 1921 годзе спецыяльнай пастановай прэзідыума ЦВК Беларусі ад 18 красавіка быў афіцыйна зацверджаны спіс будынкаў, якія пераходзілі ў карыстанне БДУ. Адначасова ўніверсітэт атрымаў у сваё распараджэнне і землі, прылеглыя да іх. Усе арганізацыі, якія да гэтага часу там размяшчаліся, павінны былі да 1 ліпеня з'ехаць і перадаць універсітэту свае плошчы.


Самы стары будынак, які захаваўся на тэрыторыі ўніверсітэцкага гарадка (цяпер у ім размяшчаецца рэктарат), адкрыў свае дзверы ў 1925 годзе.

Асобнае месца ў спісе займае будынак гімназіі Зубакіна і Фальковіча. У гісторыю ўніверсітэта ён увайшоў як «Першы дом БДУ», або «Дом № 1 БДУ», бо ў ім фактычна жыў на працоўным месцы рэктар Уладзімір Пічэта, дзейнічалі бібліятэка і канцылярыя, праводзіліся заняткі на рабочым факультэце. Будынак знаходзіўся на скрыжаванні вуліц Магазіннай і Кашарнай яшчэ з 1863 года (цяпер гэта скрыжаванне Чырвонаармейскай і Кірава).

Будынак са стагадовай гісторыяй

Першапачаткова факультэты размясціліся ў будынках, якія належалі да рэвалюцыі Камерцыйнаму вучылішчу, мужчынскай гімназіі, духоўнай семінарыі, жаночаму духоўнаму вучылішчу, ваеннаму шпіталю, губернскай земскай бальніцы. Многія з іх знаходзіліся ў раёне сучаснай вуліцы Кірава, да 1934 года яна мела назву Універсітэцкая. На працягу некалькіх гадоў універсітэту перадалі яшчэ шэраг будынкаў, аднак праблему недахопу памяшканняў вырашыць не атрымалася. Тым больш што ўніверсітэт імкліва развіваўся: ствараліся новыя факультэты, навукова-даследчыя інстытуты, медыцынскія клінікі і іншае.

— Будынкі, размешчаныя ва ўнутраным дворыку Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, дазваляюць прасачыць амаль усю яго стагадовую гісторыю, — расказвае загадчыца музея гісторыі БДУ Эма МАЛІНОЎСКАЯ. — Самы стары, які захаваўся, — цяперашні рэктарат БДУ. Новы вучэбна-лабараторны корпус, пабудаваны на праекце ўніверсітэцкага інжынера Ч. І. Радзевіча, расчыніў свае дзверы ў 1925 годзе. Ён быў узведзены ў тым жа архітэктурным стылі, што і Камерцыйнае вучылішча, перададзенае БДУ, якое размяшчалася недалёка ад яго (зараз на гэтым месцы стаіць Галоўны корпус БДУ, гэта плошча Незалежнасці). У будынку Камерцыйнага вучылішча некаторы час знаходзіліся педагагічны факультэт, Праўленне БДУ. Пазней ён быў перададзены Інстытуту народнай гаспадаркі, які выдзеліўся з БДУ.

 

Так выглядаў універсітэцкі дворык ў 1930-я гады

Самы стары будынак на тэрыторыі сучаснага ўніверсітэцкага гарадка дастаткова добра захаваўся ў гады вайны: у 1945 годзе пасля аднаўлення, ён зноў прыняў у свае сцены студэнтаў БДУ. І нават пасля яго рэстаўрацыі, якая завяршылася ў 1998-м, захаваў усе рысы помніка архітэктуры пачатку ХХ стагоддзя.

Няспраўджаныя надзеі

Першы рэктар БДУ Уладзімір Пічэта неаднойчы звяртаў увагу ўлад на неабходнасць узвядзення комплексу будынкаў, дзе размясціліся б усе структурныя падраздзяленні ўніверсітэта.

Нарэшце, у лютым 1926 года быў абвешчаны ўсесаюзны конкурс на архітэктурны праект універсітэцкага гарадка ў цэнтры беларускай сталіцы. Перамог праект маскоўскага архітэктара Івана Запарожца, але яго рэалізацыяй займаўся архітэктар Георгій Лаўроў. У маі 1927 года VІІІ Усебеларускі з'езд Саветаў прыняў рашэнне аб будаўніцтве ўніверсітэцкага гарадка. Пад забудову гарадскія ўлады выдзелілі ўчастак у раёне вуліц Савецкай, Ленінградскай, Бабруйскай і прылеглых да іх завулкаў. На месцы будучага ўніверсітэцкага гарадка знаходзіліся старыя яўрэйскія могілкі, прыватны сектар і невялікая абутковая фабрыка, якія падлягалі зносу.

Так выглядаў універсітэцкі дворык ў 1930-я гады

Усяго прадугледжвалася ўвядзенне 12 будынкаў: галоўнага аўдыторнага, анатамічнага, хімічнага, біялагічнага, прыродазнаўчага карпусоў, інтэрната для студэнтаў універсітэта і рабфакаўцаў, двух дамоў пад кватэры выкладчыкаў і яшчэ двух — для абслуговага персаналу, а таксама аранжарэі для трапічных раслін, лазні, пральні, гаража. У аснову кампазіцыі быў пакладзены павільённы прынцып (факультэты павінны былі размяшчацца ў асобных трохпавярховых будынках). У галоўным корпусе на цокальным паверсе збіраліся размясціць студэнцкі інтэрнат на 250 чалавек, а на даху над актавай залай на тысячу месцаў — сад на 900 квадратных метраў. З заканчэннем работ ва ўнутраным дворыку ўніверсітэта планавалася пасадка саду з тысячы дрэў. Гарадок павінен быў заняць 14 гектараў.

6 лістапада 1927 года далі ўрачысты старт будаўніцтву. Аднак не толькі радасць, але і непрыемныя клопаты прынесла калектыву ўніверсітэта і студэнтам будоўля.

— Не чакаючы яе заканчэння, БДУ сталі высяляць з памяшканняў, якія ён займаў, — расказвае загадчык кафедры гісторыі Расіі гістарычнага факультэта БДУ, кандыдат гістарычных навук, прафесар Алег ЯНОЎСКІ. — Між тым узвядзенне аб'ектаў зацягвалася. Не дапамагалі і перыядычныя суботнікі з удзелам студэнтаў. Першапачатковы архітэктурны праект прыйшлося мяняць, адмаўляючыся ад найбольш затратных рашэнняў. Нягледзячы на ??патанненне кошту будаўніцтва (першапачаткова каштарыс складаў велізарную суму — 6,4 млн рублёў), грошай у рэспубліцы на яго завяршэнне ўсё роўна не хапала. У 1930 годзе выдаткі на будоўлю давялося ўключыць у саюзны бюджэт. Доўгачаканае адкрыццё ўніверсітэцкага гарадка было прымеркавана да 13-й гадавіны Кастрычніцкай рэвалюцыі. Аднак гэта важная для гісторыі ўніверсітэта падзея хутка страціла сваю значнасць.

Па-першае, шэраг будынкаў атрымалі самастойныя ВНУ, якія вылучыліся са складу Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта ў працэсе яго разузбуйнення. Па-другое, БДУ і гэтыя вышэйшыя навучальныя ўстановы занялі толькі частку здадзеных у эксплуатацыю плошчаў. І зусім хутка ўніверсітэт стаў адчуваць недахоп памяшканняў яшчэ больш востры, чым да пачатку будаўніцтва.

Універсітэцкі гарадок , 1951 год.

Пагоршылася становішча іншагародніх студэнтаў, пасля таго як гарадскі савет Мінска забраў у БДУ некалькі інтэрнатаў. Палова студэнтаў жылі ў бараках, размешчаных у раёне прыватнага сектара за чыгуначным вакзалам. У 1939 годзе ўніверсітэт займаў на тэрыторыі гарадка тры карпусы — біялагічны (сучасны геаграфічны факультэт), хімічны (сучасны НДІ ядзерных праблем) і фізіка-матэматычны (сучасны рэктарат). Так, у біялагічным корпусе былі сканцэнтраваныя біялагічны, гістарычны, рабочы факультэты, уся адміністрацыя, бібліятэка і студэнцкія арганізацыі. Студэнты гістфака вымушана займаліся ў хімічных лабараторыях і заалагічным музеі.

У ліпені 1940 года рэктар Парфён Пятровіч Савіцкі звярнуўся да старшыні Савета народных камісараў СССР, каб не дапусціць далейшага скарачэння базы БДУ. Галоўны корпус, дзе займаліся студэнты-гуманітарыі, збіраліся перадаць ваенным. Пральня, душ і медпункт канфіскоўваліся на карысць радыёзавода. Савет народных камісараў БССР меў намер заняць частку хімічнага корпуса. У інтэрнатах універсітэта востра не хапала месцаў для студэнтаў новага набору...

На руінах

Падчас Вялікай Айчыннай вайны Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт аднавіў сваю дзейнасць у 1943 годзе на падмаскоўнай станцыі Сходня. Калі 3 ліпеня 1944 года стала вядома аб вызваленні Мінска, адбыўся ўніверсітэцкі мітынг, падчас якога рэктар павіншаваў прысутных з велізарным святам. У канцы ліпеня ў Мінск выехала група студэнтаў і выкладчыкаў (75 чалавек) для аднаўлення і падрыхтоўкі ўніверсітэцкіх будынкаў да вучэбнага года. Другая група студэнтаў (26 чалавек) адправілася ў сталіцу БССР 11 жніўня. Яны ўбачылі жудасную карціну: горад быў разбураны, адсутнічалі святло і вада. Ад галоўнага корпуса БДУ засталіся адны сцены, на некаторых з іх было напісана «замініравана». На сценах трохпавярховага будынка, дзе размяшчаліся часці СС, студэнты ўбачылі надпісы «Адпомсціце за нас», «Мы паміраем за Радзіму», «Не вынес катаванняў, але не выдаў».

Будаўніцтва галоўнага корпуса БДУ напрыканцы 50-х гадоў ХХ стагоддзя

Да вайны пры ўніверсітэце дзейнічалі тры багатыя музеі, велізарная бібліятэка. Універсітэт меў сем інтэрнатаў. У жніўні 1944 года студэнты ўбачылі разбураныя ўшчэнт вучэбныя карпусы, інтэрнаты і жылыя дамы. Навуковае і вучэбнае абсталяванне, бібліятэка, архіў, музейныя фонды былі вывезены акупантамі або знішчаны. У цэлым шкода склала 37 млн рублёў (без кошту памяшканняў). Прыйшлося ўсё пачынаць спачатку.

Адміністрацыя размясцілася ў двухпавярховым «чырвоным» корпусе фізіка-матэматычнага факультэта, які быў разбураны часткова. Студэнты прыступілі да аднаўлення гэтага будынка, а таксама інтэрната на вуліцы Няміга і дома па вуліцы Віцебскай (тут былі адкапаныя скрыні з посудам, прыборамі, схаваныя ў гады вайны выкладчыкамі). На працягу двух месяцаў студэнты змайстравалі лаўкі для аўдыторый і стэлажы для бібліятэкі. Вучэбны год павінен быў пачацца 15 кастрычніка, але ў гэты дзень да заняткаў прыступілі толькі першакурснікі (420 чалавек). Са спазненнем, 22 кастрычніка, прыбыў эшалон са Сходні, у якім ехалі выкладчыкі, студэнты, у ім было таксама навучальнае і навуковае абсталяванне. Выкладчыкі, якія прыехалі, размясціліся разам з сем'ямі ў доме па вуліцы Клары Цэткін.

У пасляваеннай гісторыі БДУ 1944/1945 вучэбны год стаў самым цяжкім. Адчуваўся востры недахоп навучальных плошчаў. Хімічны, фізіка-матэматычны факультэты, адміністрацыя, рэктарат, гаспадарчая частка, чытальная зала, бібліятэка размясціліся ў адноўленым двухпавярховым корпусе на тэрыторыі ўніверсітэцкага гарадка. Кожная кафедра займала па адным пакоі, дзе выкладчыкі чыталі лекцыі, вялі лабараторныя заняткі. Заняткі на філфаку і гістфаку праходзілі ў школе № 2 па вуліцы Энгельса. Геаграфічны і біялагічны факультэты займаліся ў будынку тэхнікума па вуліцы Віцебскай. Не хапала не толькі памяшканняў, але і мэблі, не працавала ацяпленне, не было асвятлення.

Галоўны корпус БДУ.

Іншагароднія студэнты мелі вострую патрэбу ў жыллі. Адведзеныя пад інтэрнаты два дамы па вуліцы Няміга змясцілі не больш як 180 чалавек. Частку студэнтаў пасялілі ў бараках на тэрыторыі ўніверсітэцкага гарадка. Пад інтэрнаты нават прыйшлося прыстасаваць вучэбныя аўдыторыі: ноччу студэнты там спалі (па 30—80 чалавек), а з раніцы хуценька рыхтавалі снеданне, прыбіраліся, і распачыналіся заняткі. Узімку студэнты рыхтаваліся да заняткаў у ложках пад коўдрамі, для асвятлення выкарыстоўвалі самаробныя свяцільні на газе. Але паступова ўніверсітэцкая база аднаўлялася. Вялікая роля ў гэтым належала самім студэнтам, якія працавалі не толькі на тэрыторыі ўніверсітэта, але і дапамагалі адбудоўваць Мінск, удзельнічалі ў агульнагарадскіх суботніках.

У 1944 годзе Мінскі гарсавет абавязаў кожнага студэнта адпрацаваць на аднаўленні горада штомесяц па 15 гадзін. Студэнты, у сваю чаргу, прынялі павышаныя абавязацельствы — адпрацаваць па 20 гадзін. Кожны з іх лічыў, што сваёй працай, стараннем у вучобе набліжае доўгачаканы дзень Перамогі.

Дарэчы, галоўны корпус БДУ, куды ў чэрвені 1941 года трапіла нямецкая бомба, у некалькі змененым архітэктурным абліччы захаваўся па сёння — ён «схаваны» за сучасным фасадам БДПУ імя М. Танка. Справа ў тым, што, акрамя праўлення БДУ, дэканатаў, актавай залы, інтэрната для студэнтаў і г. д., у ім размяшчаліся аўдыторыі факультэта права і гаспадаркі, а таксама педагагічнага факультэта. Апошняму, калі ён быў ператвораны ў педінстытут, і дастаўся будынак. У 50-я гады ён быў рэканструіраваны, але застаўся без левага крыла — на яго месцы зараз знаходзіцца выезд з плошчы Незалежнасці на мост, які вядзе на вуліцу Маскоўскую.

Крок за крокам

Да пачатку 1948/1949 вучэбнага года пры дапамозе студэнтаў быў адноўлены разбураны біялагічны корпус, у якім размясціліся біялагічны, геаграфічны, філалагічны і гістарычны факультэты. У 1949/1950 вучэбным годзе пачаліся заняткі ў хімічным корпусе. Улетку 1949 года былі адрамантаваны інтэрнаты, размешчаныя на вуліцах Няміга, Маскоўскай, Віцебскай, а таксама дамы для выкладчыкаў па вуліцах Кірава і Клары Цэткін.

У цэнтры ўнутранага дворыку БДУ быў фантан.

У маі 1957 года Савет Міністраў БССР прыняў пастанову аб будаўніцтве ў 1957—1959 гадах галоўнага корпуса ўніверсітэта. Але ўжо неўзабаве, у ліпені 1957 года, у новай сумеснай пастанове ЦК КПБ і Савета Міністраў БССР прадугледжвалася будаўніцтва, акрамя галоўнага корпуса, інтэрната на 800 месцаў, жылога дома для работнікаў БДУ і студэнцкай сталовай. На многія гады рэалізацыя гэтага праекта стала галоўным клопатам рэктара Антона Нікіфаравіча Сеўчанкі, які вельмі сур'ёзна паставіўся да сваіх новых абавязкаў і з галавой паглыбіўся ў працу. «Пытанне аб Беларускім дзяржаўным універсітэце ставіцца як пытанне нацыянальнай палітыкі», — заявіў ён на пасяджэнні рэктарата 12 кастрычніка 1957 года.

Адкрыццё галоўнага корпуса БДУ, якое адбылося, праўда, некалькі пазней за вызначаныя тэрміны, стала важнай падзеяй у развіцці ўніверсітэта. Былі створаны ўмовы для пашырэння старых і стварэння новых факультэтаў, кафедраў і лабараторый.

Менавіта за 1957—1972 гады, калі Беларускім дзяржаўным універсітэтам кіраваў Антон Сеўчанка, былі пабудаваны і абсталяваны вучэбныя карпусы і інтэрнаты, якія застаюцца асноўнай яго вучэбна-навуковай базай да нашых дзён. І тым самым створаны падмуркі для далейшага развіцця галоўнага ўніверсітэта краіны.

Надзея НІКАЛАЕВА

Фота з архіва Музея гісторыі БДУ

Загаловак у газеце: Тут будзе горад-сад

Выбар рэдакцыі

Рэгіёны

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Як мы бярозавік куплялі на гандлёвай пляцоўцы лясгаса і ў лясніцтве

Культура

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Творчая вечарына народнага артыста Беларусі прайшла ў адной з мінскіх гімназій.