У Беларусі ўпершыню будзе ўведзены экалагічны рэйтынг

Кіраўнік Мінпрыроды Андрэй Худык выступаў за ўкараненне рэйтынгу экалагічнага развіцця па рэгіёнах краіны, мэта якога — адлюстроўваць высілкі мясцовых улад у забеспячэнні спрыяльнага навакольнага асяроддзя і высокай якасці жыцця для насельніцтва. У наш час РУП «ЦНДІКВВР» распрацавана, а Мінпрыроды зацверджана метадычная база для ўкаранення такога рэйтынгу. Асноўным дакументам з’яўляецца Тэхнічны кодэкс устаноўленай практыкі ТКП 17.02-19-2021 «Ахова навакольнага асяроддзя і прыродакарыстанне. Рэйтынг экалагічнага развіцця рэгіёнаў Рэспублікі Беларусь. Тэхнічныя патрабаванні», які ўведзены ў дзеянне з 1 ліпеня 2021 года.

Што такое экалагічны рэйтынг?

Рэйтынг экалагічнага развіцця рэгіёнаў вызначаецца метадам колькаснай ацэнкі і параўнальнага аналізу паказчыкаў экалагічнага развіцця асобных адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак нашай краіны. Ён будзе разлічвацца і складацца на падставе выходных даных, сфармаваных у адпаведнасці з нацыянальным заканадаўствам у вобласці выкарыстання прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя з улікам міжнародных падыходаў па ацэнцы экалагічнага стану навакольнага асяроддзя і асобных яе кампанентаў, падыходаў да абмену такой інфармацыяй у рамках рэалізуемых дамоў і пагадненняў у вобласці аховы навакольнага асяроддзя і ўстойлівага развіцця.

Мэтай правядзення работ па складанні рэйтынгу з’яўляецца стымуляванне экалагічна арыентаванага кіравання развіццём рэгіёнаў.

Чаму гэта важна?

У нашай краіне экалагічны рэйтынг уводзіцца ўпершыню. На міжнародным узроўні экалагічныя паказчыкі і рэйтынгі як на ўзроўні краін, так і на ўзроўні цэлых рэгіёнаў праводзяцца рознымі міжнароднымі арганізацыямі і падраздзяленнямі Арганізацыі Аб’яднаных Нацый: Арганізацыяй эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця, Еўрапейскім агенцтвам па навакольным асяроддзі, Камітэтам па экалагічнай палітыцы Еўрапейскай эканамічнай камісіі ААН, Праграмай ААН па навакольным асяроддзі і інш.

Экалагічны рэйтынг важны для таго, каб ведаць аб’ектыўную і поўную карціну становішча навакольнага асяроддзя і, грунтуючыся на гэтым, прымаць дасведчаныя кіраўніцкія рашэнні.

Для чаго ён праводзіцца?

Найбольш важнымі заданнямі ажыццяўлення работ па складанні рэйтынгу з’яўляюцца: правядзенне ацэнкі экалагічнага стану рэгіёнаў і іх наступнага рангавання па комплексе паказчыкаў, што закранаюць пытанні аховы навакольнага асяроддзя і рацыянальнага выкарыстання прыродных рэсурсаў; паляпшэнне якасці прыроднага асяроддзя і павышэнне экалагічнай бяспекі за кошт выяўлення і вызначэння значнасці асобных экалагічных праблем на разглядаемай тэрыторыі для наступнага планавання, распрацоўкі і рэалізацыі імпрэз па паляпшэнні экалагічнага стану тэрыторыі і яе ўстойлівым функцыяванні. Таксама правядзенне рэйтынгавай ацэнкі спрыяе павышэнню якасці экалагічнай інфармацыі і паляпшэнню інфармавання насельніцтва пра стан навакольнага асяроддзя ў пэўным рэгіёне. Дзякуючы экалагічнаму рэйтынгу будзе ажыццяўляцца каардынацыя на рэгіянальным узроўні дзейнасці суб’ектаў, уцягнутых у кіраванне навакольным асяроддзем, і развівацца сістэма экалагічных паказчыкаў на тэрытарыяльным узроўні.

Дзе і хто будзе збіраць даныя?

Адзінкамі абагульнення пры вядзенні рэйтынгу выступаюць раёны, абласныя цэнтры і горад Мінск. Выходнымі данымі для разліку паказчыкаў правядзення рэйтынгу з’яўляюцца:

• агрэгаваныя пярвічныя статыстычныя даныя па формах дзяржаўнай статыстычнай справаздачнасці;
• агрэгаваныя першыя статыстычныя даныя па формах ведамаснай (нецэнтралізаванай) статыстычнай справаздачнасці і адміністрацыйныя даныя Мінжылкамгаса, Мінпрыроды, Мінсельгасхарча, Дзяржкамітэта па стандартызацыі, Мінздрава, МУС, Дзяржкамітэта па маёмасці, НАН Беларусі і іншых рэспубліканскіх органаў дзяржаўнага кіравання;
• даныя рэестраў і кадастраў;
• даныя, што фарміруюцца ў складзе Нацыянальнай сістэмы маніторынгу навакольнага асяроддзя ў Рэспубліцы Беларусь (НСМАА);
• нарматывы якасці навакольнага асяроддзя.

Паказчыкі, катэгорыі і балы

Метадалогія экалагічнага рэйтынгу дазваляе рангаваць раёны Беларусі па 37 паказчыках у трох катэгорыях, кожная з якіх мае свой адносны ўнёсак у выніковы рэйтынг раёна. Гэта:

• бягучы стан і выкарыстанне кампанентаў навакольнага асяроддзя (унёсак — 30 %);
• уплыў асноўных відаў эканамічнай дзейнасці на навакольнае асяроддзе (унёсак — 30 %);
• кіраванне ўплывам на навакольнае асяроддзе і эфектыўнасць экалагічнай палітыкі (унёсак — 40 %). У гэтых катэгорыях вылучаны ад 4 да 6 груп паказчыкаў, і кожная група ўключае ад 1 да 4 параметраў.

Па ўсіх паказчыках раён атрымлівае балы, колькасць якіх залежыць ад яго пазіцыі ў адносінах да іншых рэгіёнаў у межах дыяпазону, які задаецца горшым па гэтым паказчыку раёнам (0 балаў) і пажаданай мэтай (100 балаў).

Аналагічны падыход скарыстаны і пры фарміраванні паказчыкаў для экалагічнага рэйтынгу абласных цэнтраў і Мінска, што аб’яднаў 31 паказчык у тых жа трох катэгорыях.

Актуалізацыя і даступнасць

Актуалізацыя рэйтынгу за справаздачны год будзе праводзіцца Мінпрыроды не пазней 1 чэрвеня года, што ідзе за справаздачным.

Распаўсюджанне даных рэйтынгу экалагічнага развіцця рэгіёнаў будзе ажыццяўляцца шляхам размяшчэння яго вынікаў на афіцыйным інфармацыйным сайце Мінпрыроды. Таксама прадугледжана публікацыя гэтых вынікаў у рамках штогадовага інфармацыйна-аналітычнага агляду «Стан прыроднага асяроддзя Беларусі».

Даныя рэйтынгу будуць даступныя і для размяшчэння ў сродках масавай інфармацыі.

Аксана ЯНОЎСКАЯ

Друкуецца ў часопісе «Родная прырода»