Вы тут

Не адкладваць радасць на потым. Хто і чаму становяцца шпітальнымі клоўнамі?


Калі Вераніка Фаміна і Алена Емельян стануць бабулямі, ім будзе што расказаць унукам. Не сумняваюся: яны лёгка прыдумаюць для малых казкі. І вельмі нават можа быць, што героямі іх дзіўных гісторый стануць дзве клаўнэсы – Фру-Фру і Муляпуля.


Блазнаванне дорыць сэнс

Вераніцы Фаміной 45 гадоў, яна эканаміст, замужам, у яе двое сыноў: 22-гадовы Ілья і 16-гадовы Аляксей, ёсць сабака Філ. 38-гадовая Алена Емяльян са шматдзетнай сям'і, працуе ў буйной кампаніі, у яе маса захапленняў і вялікае кола камунікавання. Сацыяльна гэта даволі паспяховыя сучасныя кабеты, у якіх хапае клопатаў і цікавасцяў. Але разам са звычайным у іх ёсць і іншае жыццё, зусім не падобнае на будні большасці дарослых. Некалькі разоў на месяц яны надзяваюць чырвоныя насы, змяняюць гардэроб і ператвараюцца ў Фру-Фру і Мулюпулю.

– Нехта атрымлівае фізічную нагрузку і эмацыянальна-псіхалагічнае задавальненне, наведваючы басейн ці трэнажорную залу, а я займаюся шпітальным блазнаваннем, – прызнаецца Вераніка. – Пераўвасабленне ў Фру-Фру дорыць сэнс, робіць жыццё напоўненым, глыбокім, пашырае вугал гледжання на ўсё вакол.

– Клаўнада мяняе якасць жыцця – і нашых пацыентаў, і нас саміх, – далучаецца Алена. – За пяць гадоў валанцёрства мае ўяўленні пра свет і людзей вельмі пашырыліся. Стала болш адважнай, лягчэй пераношу памылкі, уласныя недасканаласці. Калі побач людзі, якія перажываюць сапраўдныя драмы і трагедыі, сорамна аддавацца дэпрэсіі і пакутаваць з-за дробязяў.

Гульня як лепшыя лекі

Вераніка і Алена заўсёды адчувалі ў сабе творчы пачатак. Даведаўшыся пра шпітальную клаўнаду, і адна, і другая адчулі – вось занятак, на які не шкада марнаваць час, грошы і сілы. Прайшлі курс навучання ды пачалі назапашваць досвед. Выбралі сабе імёны. Сёння Фру-Фру і Муляпуля – члены грамадскай ініцыятывы «Шпітальныя клоўны «Доктар Нос», якая складаецца з 20 чалавек. Галоўная аўдыторыя, з якой яны маюць справу, – дзеці, але бацькі і медработнікі таксама трапляюць у поле іх увагі. Тэрыторыя клопату «Доктара Носа» – Гарадскі дзіцячы клінічны шпіталь № 4, ДХЦ, Рэспубліканскі клінічны цэнтр паліятыўнай дапамогі дзецям (хоспіс), Дабрачыннае каталіцкае грамадства «Карытас» (Caritas), «SOS – Дзіцячая вёска Бараўляны».

Фру-Фру і Муляпуля – клоўны-ўніверсалы: яны танчаць, спяваюць, кіруюць лялькамі-марыянеткамі. А Муляпуля яшчэ грае на ўкулеле і піша сцэнарыі спектакляў.

– Калі ты нададзены артыстызмам, голасам, музычна адораны, вядома, гэта плюс, – пераканана Вераніка Фаміна. – Але для шпітальнага блазна самае галоўнае ўсё-такі не акцёрскае майстэрства, а ўменне шчыра ўключыцца ў гульню з пацыентам, эмацыянальна быць тут і цяпер.

– Звычайна, у нас ёсць нейкія нарыхтоўкі, – працягвае Алена Емяльян. – Але мы заўсёды зыходзім з пэўнай сітуацыі і пацыентаў, заўсёды настроены на імправізацыю. Наша ўяўленне часам узнікае з нічога. Можам, заходзячы ў палату, пачаць гуляць з тапкамі, імітаваць рамонт. Самае важнае, каб пасля нашага візіту ў дзіцяці (а часам і ў дарослых) засталося адчуванне чараўніцтва, дабрыні і цеплыні, энергіі, якія зменяць настрой да лепшага.

Шпітальныя клоўны маюць справу з дзецьмі і дарослымі, якія знаходзяцца ў цяжкім фізічным і эмацыянальным стане, яны адчуваюць пакуты і боль. Таму для клоўнаў вельмі важныя асобавая сталасць і ўласны багаж  выпрабаванняў, інакш цяжка знайсці неабходны падыход і патрэбную інтанацыю з пацыентамі.

– Неяк пачала знаёміцца з хлопчыкам і не магла зразумець, у якім ён настроі. Экспромтам сказала: «Уяўляеш, усе людзі як людзі, у іх нармальныя чалавечыя імёны, а мяне вось назвалі Фру-Фру», – успамінае Вераніка. – Нечакана малы ўсміхнуўся, паглядзеў на мяне, і мы сталі з ім рагатаць, проста качацца ад смеху. У адно імгненне зніклі ўсе перашкоды для гульні і даверу.

Бацькі дзяцей з цяжкімі дыягназамі часта думаюць: лепшае лячэнне – ляжаць і выконваць прызначэнні дактароў. Але патрэба дзіцяці ў гульні – адна з самых базавых, яна захоўваецца нават пры вельмі сур'ёзных хваробах, і яе трэба задавальняць. Жыць ад уколу да ўколу, ад адной працэдуры да іншай сярод людзей у белых халатах – гэта ўздзейнічае прыгнятальна на самаадчуванне хлопчыкаў і дзяўчынак.

Фру-Фру і Муляпуля здольныя адцягнуць юных пацыентаў ад сумных думак, нагадаць ім, што яны не адзінокія, што хваробы могуць адступіць пад націскам аптымізму і волі, што пры кожным раскладзе трэба знаходзіць месца марам, жартам і забавам. Клоўны могуць пагуляць і высмеяць сваіх падапечных, што баяцца медыцынскіх працэдур, настроіць на бітву з хваробай, дапамагчы «выдыхнуць» негатыў і «ўдыхнуць» многа радасці.

Дарэчы, за 40 гадоў існавання шпітальнай клаўнады ў свеце напісана ўжо вялікая колькасць навуковых прац, што даказваюць яе пазітыўны ўплыў на самаадчуванне самых розных пацыентаў, на ўзрост паразумення і супрацы з лекарамі.

– Успамінаю хлопчыка з сур'ёзнай хваробай, які ні з кім з урачоў не ішоў на кантакт, адмаўляўся ад усіх працэдур, а пасля нашага візіту пагадзіўся заняцца лячэбнай фізкультурай, – дзеліцца Алена Емяльян. – Нават шпітальны псіхолаг здзівілася: «Нічога сабе – дык вы ж проста чараўнікі!» Ці іншы прыклад. Дзіцё ў стэрыльным боксе разам з бацькам. Цяжка разабраць, ці бачыць, ці чуе ён нас. Праспявалі песню. Тата просіць: «Міця, пакажы пальчык, калі спадабалася». І дзіцё падымае вялікі палец! Уяўляеце? Так, для нас гэта больш, чым гром апладысментаў цэлай залы. Гэта сапраўднае дзіва! І гэта, вядома, натхняе.

Часам Фру-Фру і Муляпуля сутыкаюцца з думкай: цяжкім пацыентам не патрэбныя канцэрты і спектаклі. Але клоўны ўпэўнены, што для кожнага дзіцяці можна знайсці спосаб камунікавання і ўзаемадзеяння. Не адгукаецца на жарты, можна праспяваць; не спадабаецца спеў, можна пагуляць з лялькай-марыянеткай ці проста патрымаць за руку і расказаць казку. Чаму дзеці ў інвалідным вазку, якія дрэнна чуюць ці пасля складанай аперацыі павінны адмаўляцца ад камунікавання і радасці? Ім гэта трэба ані не менш (а часта нават больш), чым звычайным аднагодкам.

– Ёсць такія станы і хваробы, якія не лечацца, з імі давядзецца жыць, – падкрэслівае Вераніка. – Ёсць анкахворыя дзеці, якія могуць у любую гадзіну пайсці. У іх няма ў запасе дзесяцігоддзяў, ім дорага кожнае імгненне. Яны не могуць адкласці радасць на потым, яна ім патрэбна цяпер. І, можа, больш, чым лекі. Часам у шпітальных палатах бачыш прыклады такой велізарнай любові да жыцця, што проста дзівішся. Мы дапамагаем задаволіць іх жаданне выказаць сябе, пасмяяцца, адчуць сябе звычайнымі дзецьмі. Жыццё ёсць паўсюль, да апошняга дыхання, і галоўнае – не колькасць дзён, а іх якасць.

Часам здараецца, што пацыенты супраціўляюцца візітам чужых у палату. Тады Фру-Фру і Муляпуля пачынаюць строіць дурня ў калідоры, і, як правіла, дзіцячая цікаўнасць бярэ верх, і іх упускаюць на «сваю тэрыторыю». Часам у палатах адчуваецца вельмі трывожны настрой, тады клоўны патопчуцца ля ўваходу, праспяваюць, напрыклад, «Ціха лужыны пакрывае лёд…» І калі трывога, як лёд, на вачах тае, то робяць крок наперад.

– У кожнага клоўна ёсць пацыенты, да якіх узнікае своеасаблівыя адносіны, – прызнаецца Алена Емяльян. – Часам мы аказваемся не гатовыя да ступені калецтваў і праяў хваробы. Заходзіш у палату і бачыш дзяўчынку, якая так пацярпела ад апёкаў, што жывога месца не бачна. Патрабуецца час, каб сабрацца, не даць эмоцыям волі, пачаць гаварыць. Мы звычайныя жанчыны і не можам не рэагаваць на сыход дзяцей з анкалогіяй, генетычнымі паталогіямі. Спраўляцца з болем, перажываннямі дапамагае псіхолаг з нашай каманды. А яшчэ перакананне: дзецям патрэбна тое свята, якое мы прыносім.

Фру-Фру і Муляпуля заўсёды заадно

Члены грамадскай ініцыятывы «Шпітальныя клоўны «Доктар Нос» – валанцёры. Мала таго што гэта не прыносіць ім ніякіх грошай, яны яшчэ і ўкладаюць уласныя сродкі ў свой прафесійны ўзрост: павялічваюць кваліфікацыю на розных курсах і трэнінгах, запрашаюць трэнераў з іншых краін. Выступаюць усе клоўны па парах. Гэта супрацоўніцтва, уменне адчуваць, чуць іншага. Для Фру-Фру і Муліпулі важна быць як нітка з іголкай.

– Супасці з партнёрам няпроста, – адзначае Вераніка Фаміна. – Трэба быць цікавымі і зразумелымі адно для аднаго. Мы з Ленай будуем адносіны на даверы і шчырасці. Свае няшчасці, прамахі заўсёды абмяркоўваем. Вось нядаўна ў Муліпулі сукенка задралася, і выявілася: яна забылася надзець панталоны. Фру-Фру гэта абурыла, яна проста выказала Муліпулі, што думае пра такую агіднасць ды легкадумства. Але паміж мной і Ленай нічога не памянялася – у нас ёсць такая глыбокая кропка судакранання, што іншае не гэтак ужо і важна.

Забытыя панталоны – нагода для падколаў: за час нашай гутаркі Вераніка неаднойчы ўспомніла пра тое, які здарыўся канфуз. Па вялікім рахунку няшчасцяў для блазнаў няма. Нават калі яны накасячаць, звычайна не засмучаюцца, а робяць і другую, і трэцюю спробу. Клоўн – дурань, што з яго возьмеш? Зваліўся – аджаўся і зноў прымаецца за сваё.

Кожны выхад да пацыентаў для Веранікі і Лены – па-сапраўднаму значная падзея. Яна запамінаецца, пакідае эмацыянальны след, дазваляе адчуць хвіліны, якія доўжацца вечнасць, і вечнасць, складзеную ў кожнай хвіліне. У шпітальных сценах яны востра адчуваюць неверагодную шматстайнасць жыцця – складанага і невытлумачальнага, поўнага пакут і радасці, роспачы і надзеі. Менавіта там яны могуць стварыць для іншых дзіва і – няхай ненадоўга – самі паверыць у яго.


У тэму

Шпітальная клаўнада ўзнікла ў ЗША ў 1980-х гадах. У Беларусі існуе больш за 10 гадоў. Яе прызначэнне – дапамога дзецям і сталым, якія доўга хварэюць ці знаходзяцца на працяглай рэабілітацыі.

У некаторых краінах у медустановах ёсць штатныя клоўны з адмысловай падрыхтоўкай. Але ёсць і валанцёрскі рух, у які ўваходзяць людзі розных прафесій.

Бацькі дзяцей з цяжкімі дыягназамі часта думаюць: лепшае лячэнне – ляжаць і выконваць прызначэнні лекараў. Але патрэба дзіцяці ў гульні – адна з самых базавых, яна захоўваецца нават пры вельмі сур'ёзных хваробах, і яе трэба задавальняць.

Вольга ПАКЛОНСКАЯ

Фота з архіва гераінь

Друкуецца ў часопісе «Алеся»

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.

Грамадства

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.