«Якая ў мяне будзе пенсія?» — гэтае пытанне пачынае востра турбаваць людзей бліжэй да 50 гадоў. Многія фактары ўплываюць на памер пенсіі — па вялікім рахунку, у кожнага чалавека складваецца свая ўласная сітуацыяй. Сёння ўся інфармацыя аб пенсійным забеспячэнні ёсць у адкрытым доступе, але людзям не заўсёды зразумелыя складаныя фармулёўкі афіцыйных дакументаў. Вольга ВАСІЛЕЎСКАЯ, намеснік старшыні Мінгарвыканкама па працы, занятасці і сацыяльнай абароне, адказала на самыя папулярныя пытанні нашых чытачоў.
— У чым розніца паміж працоўным і страхавым стажам, як яны ўплываюць на памер пенсіі?
— Як правіла, стаж працы ўмоўна падзелены на агульны і страхавы. Агульны стаж уплывае на памер пенсіі, сюды ўваходзяць не толькі перыяды з выплатай страхавых узносаў, але і дзейнасць, калі грамадзянін не падпадае пад абавязковае сацыяльнае страхаванне. Напрыклад, перыяды навучання на дзённай форме, водпуск па доглядзе за дзіцем да дасягнення ім 3 гадоў, догляд за непрацаздольнымі, служба ў войску.
Страхавы стаж вызначае права на пенсію і фарміруецца з перыядаў дзейнасці, на працягу іх былі выплачаны абавязковыя страхавыя.
— Ці мае сёння значэнне бесперапыннасць стажу працы?
— Не, не мае.
— Праўда, што калі чалавек працаваў няпоўны каляндарны год, то гэта не ўлічваецца ў стаж?
— Не зусім так. Усе перыяды працы (іншыя віды дзейнасці) залічваюцца ў стаж, пацверджаны ў адпаведным парадку. У той жа час, разлік сумы пенсіі робіцца на аснове поўных гадоў стажу. Напрыклад, пацверджаны стаж працы — 36 гадоў 5 месяцаў і 2 дні. Для вызначэння памеру пенсіі будуць улічвацца толькі поўныя 36 гадоў.
— Выходжу на пенсію ў 2022 годзе. Ці будзе «савецкі» стаж работы прыняты пад увагу, акрамя таго, што ў той час меўся добры заробак?
— Так, перыяд работы ў савецкія часы таксама ўключаны ў адпаведны стаж пры прызначэнні пенсіі.
Аднак, улічваючы, што ў 2022 годзе заробак для вылічэння пенсіі будзе брацца за апошнія 28 гадоў работы, магчымы перыяд пачынаецца з 1994 года. У выпадку, калі ў гэты час паміж месцамі работы былі перапынкі, перыяд для разліку пенсіі ссунуты, гэта значыць, можа быць улічаны заробак і да 1994 года.
— З 1992 да 1996 года чалавек працаваў у прыватнай арганізацыі. Запіс у працоўнай кніжцы ёсць. Заробак атрымліваў па ведамасці. Як даведацца, ці плацілі за той час узносы ў Пенсійны фонд?
— Выплата страхавых узносаў з'яўляецца неабходнай пенсійнай умовай для стажу работы, які праходзіў пасля 1 ліпеня 1998 года. Да гэтай даты перыяды работы залічваюцца ў працоўны стаж незалежна ад факту выплаты і памеру страхавых узносаў.
— Прыватная фірма была ліквідавана ў той час, калі без пасведчання аб адсутнасці доўгу ў Пенсійны фонд было немагчыма яе закрыць. Гэта значыць, я разумею, што ўзносы былі аплачаныя. Людзі тады не думалі аб тым, каб браць нейкія даведкі пра заробак. Як пацвердзіць, што ўзносы за нас заплацілі, калі няма кантактаў з былымі калегамі?
— Інфармацыю аб выплаце абавязковых страхавых узносаў вы можаце атрымаць у органах Фонду сацыяльнай абароны насельніцтва на месцы рэгістрацыі кампаніі, пры сабе неабходна мець пашпарт і картку страхавання. Звесткі аб заработнай плаце ў выпадку немагчымасці атрымання даведкі аб заробку могуць быць устаноўлены ў судовым парадку.
— Як даведацца, ці плаціць работадавец узносы ў ФСАН? Што рабіць у сітуацыі, калі работадавец не плаціць, а людзям прыспеў час выходзіць на пенсію?
— На сайце Фонду сацыяльнай абароны насельніцтва, www.ssf.gov.by у раздзеле «Збор і выплаты страхавых узносаў» існуе (і штоквартальна абнаўляецца) падраздзел «Даўжнікі». Кожны чалавек можа паглядзець, ці ёсць у гэтым спісе арганізацыя, у якой ён працуе. Калі ўзносы не выплачваюцца, я рэкамендую звярнуцца ў органы сацыяльнай абароны насельніцтва на месцы рэгістрацыі кампаніі і атрымаць афіцыйнае пацвярджэнне гэтага факта.
Важна разумець, што ў выпадку нявыплаты страхавых узносаў перыяд работы і, адпаведна, заробак не будуць прынятыя пад увагу пры разліку пенсіі. Таму, атрымаўшы дакумент па запазычанасці па ўзносах, вы можаце пайсці ў суд, напісаць скаргу ў інспекцыю па працы.
— У некаторых краінах ёсць магчымасць «купіць» страхавы стаж, калі яго не хапае. Чалавеку ж шкада страціць прыстойную пенсію, калі не хапае, напрыклад, шасці месяцаў або года такога стажу. Ці разглядаецца падобная магчымасць ў нашай краіне?
— У цяперашні час «купля» страхавога стажу заканадаўствам нашай краіны не прадугледжана.
— Страхавы стаж зрабіў рэзкі скачок. Яшчэ ў 2013 годзе ён быў 10 гадоў, а да таго увогуле ўсяго пяць. Якая перспектыва пенсійнага забеспячэння ў тых людзей, якія не паспеюць зарабіць неабходны стаж да моманту дасягнення пенсійнага ўзросту?
— Ім будуць налічваць сацыяльную пенсію, пры гэтым жанчыны яе змогуць атрымліваць у 60 гадоў, мужчыны ў 65, гэта значыць на два гады пазней, чым тыя пенсіянеры, у якіх дастаткова страхавога стажу. У такім жа ўзросце налічваецца працоўная пенсія пры няпоўным страхавым стажы, якога павінна быць не менш за 10 гадоў.
— Ці можа чалавек выбраць гады, паводле якіх памер заработнай платы прымаецца пад увагу пры налічэнні пенсіі?
— Не, пенсійнае права ўстанаўлівае пэўны перыяд для вызначэння заробку. У гэтым годзе ім з'яўляюцца апошнія 27 гадоў стажу, у 2022 годзе — 28 гадоў і гэтак далей, перыяд штогод павялічваецца на 1 год — да 30 гадоў.
— Па працоўнай кніжцы працавала з 1982 года да 2005-га, затым — па дагаворах падраду, з 2012 да 2014-га была ІП з выплатай мінімальнага ўзносу ў Пенсійны фонд, цяпер працягваю працаваць па дагаворах падраду. Наколькі я ведаю, для ўстанаўлення памеру пенсіі ў маім выпадку будуць разглядацца гады з 1994 да 2023-га. Такі вось казус: стаж ёсць, а як ўлічыць заробак па дагаворах падраду?
— У заробак для вылічэння пенсіі ўключаюцца выплаты ўсіх відаў у грашовым і (або) натуральным выражэнні, налічаныя на карысць грамадзяніна, які працуе па ўсіх падставах незалежна ад крыніц фінансавання, уключаючы ўзнагароджанні па грамадзянска-прававых дагаворах. Таксама ўключаюцца выплаты застрахаванай асобе, якая падлягае абавязковаму страхаванню ад няшчасных выпадкаў на вытворчасці і прафесійных захворванняў, даходы фізічнай асобы, якая самастойна выплачвае абавязковыя страхавыя ўзносы ў бюджэт фонду, на якія згодна з заканадаўствам аб дзяржаўным сацыяльным страхаванні налічваліся і з якіх выплачваліся абавязковыя страхавыя ўзносы ў названы бюджэт.
— Па прыкідцы, мая пенсія будзе каля 480 рублёў. Калі я не буду афармляць яе два гады, на колькі яна павялічыцца? А калі на працягу года зменяцца абставіны і я не змагу працаваць, ці можна адклікаць заяву аб працягу работы?
— У першы год за кожныя 2 месяцы пенсія павялічваецца на 1 %, на другі поўны год — на 8 %, затым яшчэ больш. Заяву аб працягу работы можна адклікаць. Калі чалавек працаваў, напрыклад, паўгода, то пенсія павялічыцца прапарцыянальна адпрацаванаму часу, гэта значыць на 3 %.
— Да выхаду на пенсію — два гады. Працоўны стаж 30 гадоў, страхавы — 25. Цяпер бацька афармляе дакументы па інваліднасці і будзе мець патрэбу ў пастаянным доглядзе. Ці магу я пры такіх абставінах датэрмінова выйсці на пенсію. Што для гэтага патрабуецца?
— Датэрміновы выхад на пенсію ў дадзеным выпадку заканадаўствам не прадугледжаны. Аднак у выпадку ўстанаўлення бацьку інваліднасці І групы і ажыццяўлення пастаяннага догляду за ім можна аформіць дапамогу па доглядзе інваліда І групы пры ўмове незанятасці, то-бок давядзецца звольніцца з работы. Гэты перыяд будзе ўключацца ў агульны стаж і ўлічвацца пры вызначэнні памеру пенсіі. У страхавы стаж для вызначэння права на пенсію такі перыяд не ўключаецца.
— За колькі часу да наступлення пенсійнага ўзросту трэба пачынаць збіраць і афармляць дакументы? Ці вызначана законам, хто гэта павінен рабіць? На прыкладзе сваякоў бачу, што ў аднаго гэтым займаецца аддзел кадраў, другі — сам збірае дакументы...
— Грамадзяне, якія працуюць, звяртаюцца па прызначэнне пенсіі праз свайго работадаўца, які, у сваю чаргу, займаецца афармленнем ўсіх неабходных дакументаў. Непрацуючыя грамадзяне робяць гэта самастойна, звярнуўшыся ва ўпраўленне сацыяльнай абароны па месцы пастаяннай рэгістрацыі: пры сабе неабходна мець працоўную кніжку, пашпарт і картку сацстраху. Тут жа можна атрымаць неабходную кансультацыю.
Аксана ЯНОЎСКАЯ
Інтэрв'ю з алімпійскім чэмпіёнам па фехтаванні.
Прафесійна, аператыўна, па-добраму.
