Лес зімою нібы зачараваны. Зіхацяць елкі, хвоі, іскрацца бярозкі, асінкі... Цішыня і спакой. Здаецца, усё заціхла вакол. Але не, жыццё працягваецца. За ноч звяры, птушкі размалявалі снег уздоўж і ўпоперак, пакінуўшы свае сляды-аўтографы.
Вось з-за ствала дуба выглядае лабатая галава і тырчаць вушы. Гэта воўк шукае здабычу. Цягнецца за ім след простай — у адбітак правай пярэдняй лапы ўстае задняя левая і наадварот. Падобна да меткі сабакі, але больш моцна сціснутыя пальцы, падушачкі даўжэй, цвярдзей, буйней кіпцюры, два сярэднія пальцы даўжэйшыя за крайнія. Звычайна драпежнік бяжыць дробнай рыссю. Па глыбокім снезе правальваецца, і след падобны на чараду ям. Агледзеўшыся, воўк заўважае ланцужок слядоў саперніцы — рысі. У яе, як у сабачых, выступаюць два сярэднія пальцы, але пазнакі, як у каціных, амаль круглыя. Выразна бачныя падушачкі, бо лапы ў «тэпцікі» з футра абуты. Сляды малююць ламаны малюнак — рысь перасоўваецца выгінамі. А кіпцюры аддрукоўваюцца толькі пры хуткім бегу. Аказваецца, яна палявала на зайца.
Зайчыны след кожны ведае. Але ў русака заднія ногі даўжэй і мацней за пярэдія. Скачучы, ён пакідае выразныя сляды-авалы пярэдніх лап, а паралельна — больш выцягнутыя і вострыя меткі задніх лап, дакладней, пальцаў. Заяц быццам на дыбачках бяжыць. Хоць русак і буйней беляка, але сляды ў яго драбней, затое скача па 2,4-2,8 м. Ён карміўся ўначы тут — грыз лазіную кару. З’еўшы, пабегаў-пагуляў, потым ізноў пакарміўся і досвіткам паскакаў на адпачынак.
А вось і малік беляка на снезе — шлях ад лежні да месца, дзе карміўся, і назад. Перасоўваючыся карацейшымі скокамі, ён пакідае круглявыя сляды. Лапы ў яго шырэй — знізу з лямцам валасоў. Звярок хоць і спрытны лыжнік, але і яму няпроста скакаць па рыхлым снезе. Карміцца любіць у адзіночку, толькі ў паваленых дрэваў збіраюцца кампаніі. Да сярэдзіны зімы ўтвараецца сетка сцежак — імі карыстаюцца і рысі, і лісы. Таму пільнасці бяляк не губляе, хоць яго і складана разглядзець на снезе. А якія лабірынты малюе, скачучы на стары след, каб ворагаў ашукаць! Мастак набіваць сцежкі, забягаць на сляды іншых зайцоў, круціць... Але русак разумны: прарабляе петлі, перасякаючы свой след, праходзіць назад па ім, робіць шырокія скокі па баках... На лежні ўладкоўваецца да следу галавой, каб учас пачуць набліжэнне ворага і паспець схавацца.
Па снезе цягнецца радок адбіткаў, падобных на сабачыя. Гэта бегла ліса па цаліне ў два правільныя сляды, магла і пачацвярціць, потым згарнула на сцяжынку. Сама сцежак не рабіла, нават калі праходзіла не раз — ішла старым следам, а вярталася іншым шляхам. Часта, як заяц, віхляла ці хавала сляды ў яго маліцы. Гэтым разам яе цікавілі грызуны. А вось і след палёўкі — глыбокія адбіткі ад задніх лапак і ледзь заўважныя — ад перадпакояў. Мыш, вонкі выбраўшыся, відаць, шукала дробкі насення. Тут лісіны нарыск абрываецца — ямка ў снезе. Падскочыўшы, драпежніца далезла да гнязда, растрапала, схапіла адну палёўку і пабегла напрасткі да лесу. Можа, спалохалася?
Перад ельнікам важна пляскае па снезе буйная птушка: бровы гараць агнём, ногі ў касматых портачках. Гэта лясны франт — глушэц. Сляды яго — простая лінія, як у курыных, толькі буйнейшыя, і сярэдні палец даўжэйшы за бакавыя. Яшчэ для яго радні характэрныя невялікія лункі — месцы начлегаў. У маразы птушкі закопваюцца, ратуючыся ад халадоў, у снег. Але выдатна чуюць усё, што на паверхні адбываецца, і пры небяспецы «свечкай» вылятаюць. А вось сляды курапаткі, падобныя на галубіныя, не гэтак бачны.
Воўк імкнецца ў глыб лесу: увагу яго прыцягваюць глыбокія траншэі — быццам статак капытных пранеслася. Дый шум чуецца. Гэтак і ёсць, на паляне кабаны капаюць снег у пошуках ежы. Застаюцца адбіткі капытоў і рыхлыя палоскі — знакі лыча. Хоць і хаатычна яны раскіданы, але да месца лежні прывядуць. Сляды ў кабаноў больш рэзкія, чым у свойскіх свінняў, шырэй і падтупленыя злёгку, а ззаду «шпоры» ёсць. Абрысамі паходзяць, асабліва ў старых секачоў, на аленевыя.
Вось тут прайшоў сахаты. Сляды яго ў выглядзе сэрца з-за размашыстага кроку паўтараюцца праз 0,5 м. Адбіткі вострых капытоў бачны добра і летам, і зімой. Яны буйнейшыя за аленевых, і крок іх падоўжаны. Да таго ж разыходзяцца больш. Лось, ставячы ногі проста, снег не барозніць. Сцежак не прызнаючы, ідзе волат туды, дзе пахне ссечанай асінай, а адпачывае звычайна ў густых хвойніках.
А гэта меткі чые? Дзікія козачкі — меншаная копія аленевых, але яны яшчэ тыя майстры заблытваць сляды! Па сцяжынцы ідуць казулі не спяшаючыся і раптам скокнуць убок, прамчаць кола і зноў вяртаюцца. А адпачываюць у снезе, прыслухоўваючыся да кожнага шоргату.
Ці ведаюць звяры, што кожны іх крок «запісваецца», і па метках гэтых можна іх адшукаць? Ведаюць. Таму і баяцца ступіць на свежы снег, імкнуцца схаваць свае адбіткі. Заяц, адпраўляючыся на лежню, заблытвае сляды. Ваўкі ходзяць след услед, выкарыстоўваюць дарогі ці бегаюць па старых метках. Лісы, як могуць, замятаюць адбіткі лап хвастом. Але асабліва асцярожны мядзведзь. Перад тым як залегчы ў спячку, ён доўга круціць, віхляе, скача ўбок. Чакае завеі.
Аднак не заўсёды звяры хаваюць сляды. Бывае, свядома іх пакідаюць. Драпежнікі пазначаюць свае тэрыторыі. Выдра ў перыяд гону бегае па беразе, прынаджваючы жаніха. У баброў ёсць свае пляцоўкі, у барсукоў, вожыкаў і шмат якіх іншых жывёл.
Снег — як чысты ліст паперы, сляды на ім добра бачны. І пра шмат што могуць распавесці, асабліва пасля начной завірухі. Жывёльныя не толькі сляды, але і іншыя меткі пакідаюць. І дасціпнае вока адразу вызначыць, дзе прабег заяц, а дзе патаптаўся лось.
Таццяна МАЙСЕЕВА,
біёлаг, пісьменнік
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
