Сталае пакаленне гродзенцаў ведала гэты будынак як гарадскі архіў. А два з паловай стагоддзі таму знакаміты італьянскі архітэктар спраектаваў яго для старасты горада Антонія Тызенгаўза. Пасля маштабнай рэканструкцыі тут будуць сустракаць турыстаў, а таксама прымаць замежныя дэлегацыі і праводзіць прэзентацыі для інвестараў і бізнесменаў. А пакуль мы разам з гідам пройдземся па ім і даведаемся аб яго мінулым: як-ніяк, будаваўся ён у эпоху каралёў і магнатаў. Тады ў Гродне з'явілася нямала знакавых архітэктурных збудаванняў, якія дайшлі да нашых часоў.
Наш гід — намеснік старшыні Гродзенскага абласнога аддзялення Рэспубліканскага турысцка-спартыўнага саюза Сяргей Каляда. Грамадскае аб'яднанне сумесна з гарадскім аддзелам спорту і турызму стала партнёрам міжнароднага праекта, у рамках якога праходзіла рэканструкцыя будынка.
Вось яго кароткая гісторыя. Двухпавярховы асабняк будаваўся як дом віцэ-адміністратара Гродна Антонія Тызенгаўза. У розныя часы тут знаходзіліся падатковае ведамства, паштовая кантора, а з 1921 года — цэнтральны дзяржаўны гістарычны архіў.
Новы імідж гістарычны аб'ект пачаў набываць два гады таму. І вось нарэшце з аварыйнага ператварыўся ў раскошны, варты самых высокіх гасцей. Праўда, перад тым як надаць яму новы выгляд, давялося вельмі карпатліва папрацаваць.
— Было складана, — успамінае Сяргей Каляда. — Падвал «плаваў», вада даходзіла да другога паверха. Скарысталіся сучаснай нямецкай тэхналогіяй, якая дазволіла замацаваць спецыяльным растворам канструкцыі. У падвале знайшлі вокны, аказалася, што будынак амаль на метр прасеў. Магчыма, сваю ролю ў гэтым адыграла цяжкая вапнавая плітка на другім паверсе. Усё гэта знімалі і аднаўлялі.
Сучасныя тэхналогіі якраз і дазволілі захаваць аўтэнтычнасць будынка. Звяртаюць на сябе ўвагу нішы для скульптур. «Яны тут былі раней, — заўважае мой гід. — Мабыць, рабіліся пад нейкія скульптуры. Нішы мы пакінулі, а вось скульптур пакуль няма. Магчыма, з'явяцца з цягам часу».
У двухпавярховым будынку некалькі залаў для прыёмаў. Адзін з іх — сенатарскі, з масіўнымі калонамі да самога даху. З-за таго, што пакой займае адразу два паверхі, ён выглядае асабліва велічным. Мяркуецца, што тут будуць праходзіць сустрэчы, канферэнцыі, весціся перагаворы. Вядома, сюды запросяць і турыстычныя групы.
У ходзе гутаркі з маім гідам высвятляем і сітуацыю з гарадской ратушай. Сапраўды, некалі на цэнтральнай плошчы быў магістрат. Але ў ХVІІ стагоддзі яго будынак быў разбураны, застаўся толькі вежавы гадзіннік, які дайшоў да нашых часоў і цяпер знаходзіцца на Фарным касцёле. Дарэчы, ён лічыцца адным з самых старых вежавых гадзіннікаў Еўропы, спраўна ходзіць у нашы дні — і нават з боем.
Па прыгожай мармуравай лесвіцы падымаемся на другі паверх. Увагу прыцягвае карцінная галерэя. Яна стваралася беларускімі мастакамі падчас пленэру. Перад імі стаяла задача — паказаць на палотнах тыя старажытныя будынкі, якія датычаць эпохі Тызенгаўза. Аказалася, што такіх аб'ектаў дайшло да нашых часоў нямала. Таму і карцін атрымалася каля двух дзясяткаў.
На іх можна ўбачыць былую каралеўскую рэзідэнцыю, першую ў Беларусі медыцынскую акадэмію (пакуль на стадыі продажу), будынак пад назвай «крывая афіцына», дом Валовічаў (сёння праваслаўная епархія), сучасны тэатр лялек, будынкі на плошчы Тызенгаўза, у тым ліку былы лямус (цяпер тут месціцца рэстаран), дом рамеснікаў (цяпер музей гісторыі Гарадніцы), былы Дом масонаў (будынак належыць ГрДУ). Усе аб'екты адлюстроўваюць архітэктуру другой паловы XVІІІ стагоддзя.
Многія дамы будаваліся па праектах вядомых архітэктараў. Напрыклад, праект адноўленай ратушы выканаў знакаміты італьянскі архітэктар Джузэпэ Сака. Яго вобраз у бронзе прадстаўлены якраз побач з будынкам. Па словах Сяргея Каляды, старажытны дойлід абмяркоўвае план гарадской забудовы з самім каралём. Абедзве фігуры зроблены ў рост чалавека.
Беларускі скульптар Вадзім Мацкевіч неяк расказаў, што для скульптурнай кампазіцыі бронза адлівалася ў самай лепшай сталічнай ліцейні. Уся работа заняла паўгода. Праўда, былі і пэўныя складанасці. Напрыклад, не адразу ўдалося зрабіць фігуру патрэбных памераў — на вуліцы пасля майстэрні выявіліся некаторыя агрэхі, якія прыходзілася карэкціраваць. Між тым, кампазіцыя за кароткі час займела папулярнасць у якасці фотазоны. Спрыяе гэтаму і лаўка, на якую можна прысесці побач са шляхетнымі асобамі.
Адзін з пакояў новага аб'екта прысвечаны гродзенскім мануфактурам. І тое таксама невыпадкова. У свой час віцэ-адміністратар, ці, проста кажучы, стараста Антоній Тызенгаўз надаваў вялікае значэнне развіццю прамысловасці. Ён заснаваў у Гродне 15 мануфактур. Адна з іх спецыялізавалася на ткацтве шаўковых вырабаў, у тым ліку гродзенскіх паясоў.
Гэта былі высокамастацкія творы, якія не саступалі знакамітым слуцкім паясам. Ткалі іх залатымі і срэбнымі ніткамі толькі мужчыны, прычым майстроў прывозілі ажно з французскага Ліона. Паясы былі дарагія, таму заказаць іх маглі толькі вяльможныя асобы, у тым ліку і каралеўскія.
— Гэтае майстэрства, як і самі паясы, незаслужана забытае, — заўважыў падчас экскурсіі Сяргей Каляда. — Таму мы вырашылі нагадаць пра яго і аформіць сцены адной залы менавіта ўзорамі знакамітых гродзенскіх паясоў. Вядомы мастак Аляксандр Сільвановіч падарыў ім, можна сказаць, другое жыццё, праўда, праз сваю мастацкую тэхніку. І фарбы падабраныя адпаведныя тым ніткам, якія браліся для вырабу пояса — яны не яркія, а спакойных, пастэльных тонаў.
Што датычыць інтэр'ера, ён таксама адпавядае агульнаму стылю аб'екта. Праўда, ніякіх эскізаў, якія б пралілі святло на былое ўбранне, не знайшлося. Таму арыентаваліся на аналагі каралеўскіх залаў. Тое самае і з дызайнам саміх пакояў. Барэльефы, балконы, калоны, лесвіцы, столь, сцены — усё гэта сабрана з розных эдементаў шляхетных асабнякоў. Будынак будзе прыдатны як для афіцыйных сустрэч, так і для культурных падзей. У прыватнасці, будзе працаваць музычны салон. Дарэчы, сваё майстэрства падчас адкрыцця аб'екта прадэманстраваў ансамбль скрыпачоў дзіцячай музычнай школы.
Аб'ект пасля рэканструкцыі будзе перададзены гарадскому аддзелу спорту і турызму. Менавіта гарадскія ўлады будуць займацца арганізацыяй турыстычнага руху і ўсіх мерапрыемстваў. Праграма распрацоўваецца ў Гродзенскім гарвыканкаме. Вядома, усё падпарадкавана ідэі захаваць элементы гарадской ратушы і турыстычнага аб'екта. Дарэчы, з цягам часу ёсць намер адкрыць у падвальных памяшканнях рэстаран.
Між тым, навіны на гэты конт ёсць і ў Сяргея Каляды. Ён паведаміў, што рыхтуецца працяг праекта адносна згаданай гістарычнай эпохі. Яго назва — «Мелодыі Тызенгаўза». Мяркуецца, што праект дасць пачатак сістэматычным штотыднёвым вечарынам, якія калісьці ладзіліся з удзелам вядомых музыкантаў, артыстаў, архітэктараў, мастакоў.
— Галоўная мэта нашых праектаў — развіццё турызму. Ідэю мы перанялі ў Чэхіі. У міжсезонне там працуе даволі папулярны праект «Турызм пад дахам». Калі чэхі ўбачылі, што паток турыстаў у «мёртвы» сезон падае, яны актыўна заняліся рэканструкцыяй аб'ектаў для прыёму гасцей. Групу сустракаюць, вязуць у былы асабняк ці палац, праводзяць экскурсію, частуюць, ладзяць музычнае прадстаўленне. Мы таксама можам так зрабіць, — лічыць Сяргей Каляда.
Пакуль гэта новы кірунак у турыстычнай дзейнасці Гродна. Але, здаецца, даволі перспектыўны. Як бачым, і адзін асобна ўзяты будынак можа даць нямала ўражанняў нават самым патрабавальным турыстам.
Маргарыта УШКЕВІЧ
Фота аўтара
Як мы бярозавік куплялі на гандлёвай пляцоўцы лясгаса і ў лясніцтве
Творчая вечарына народнага артыста Беларусі прайшла ў адной з мінскіх гімназій.