Вы тут

Андрэй Савіных: Якасць абраных стратэгій не правяраецца ў ідэальных сітуацыях


Беларускі парадак дня нікому не дае расслабіцца, час не дазваляе. Актыўнае абмеркаванне змяненняў і дапаўненняў у Канстытуцыю, хуткі рэферэндум, умацаванне дзяржаўных і нацыянальных каштоўнасцяў і арыенціраў, захаванне гістарычнай праўды, глабальныя палітычныя і эканамічныя трансфармацыі — гэты перыяд у жыцці Беларусі ў будучым не згубіцца ў падручніках гісторыі. Але сёння кожнаму беларусу варта разабрацца ва ўсім, што адбываецца навокал (заставацца безуважнымі ўжо немагчыма) і зразумець, як жыць у такіх няпростых, але разам з тым цікавых умовах. Пра гэта мы разважалі са старшынёй Пастаяннай камісіі па міжнародных справах Палаты прадстаўнікоў Андрэем Савіных.


— Андрэй Уладзіміравіч, на ваш погляд, якія ўрокі варта вынесці з мінулага 2021 года?

— Як нядзіўна, 2021 год для Беларусі быў дастаткова нядрэнным, нягледзячы на ўсе цяжкасці. За кошт уласных рэсурсаў нам удалося забяспечыць унутраны рост. Наша эканоміка структурна мяняецца. Мы знаходзім пункты апоры і ў сваіх традыцыйных галінах прамысловасці, і таму адчуваем сябе ўпэўнена. Эканамічная палітыка нашай краіны пацвердзіла сваю правільнасць. Наша эканоміка накіраваная на задавальненне галоўных патрэб людзей. І гэта значыць, што крызіс па нас ударыць менш, чым па краінах з іншай эканамічнай палітыкай. Але гэта не адмяняе неабходнасці развівацца далей. У апошнія гады мы рухаліся надта павольна, цяпер прыйдзецца паскарацца.

Тым не менш крызісныя з'явы ў глабальнай эканоміцы ў нечым нават дапамагаюць нам захоўваць устойлівасць. У нас адкрытая эканоміка: 60 працэнтаў таго, што вырабляем, мы павінны прадаваць. Сёння больш за 50 працэнтаў экспарту ідзе ў Расію і ў краіны СНД. Гэта нашы традыцыйныя рынкі. І, што б ні здарылася, мы не можам іх страціць. Яны блізкія нам, там прывыклі да нашай прадукцыі. І нават калі мы страцім пастаўкі ў краіны далёкага замежжа з-за крызісу ці закрыцця гэтых рынкаў, асноўны аб'ём экспарту захаваем. Якасць абраных стратэгій не правяраецца ў ідэальных сітуацыях. Яна праяўляецца менавіта ў крызісных умовах. І крызіс, выкліканы пандэміяй, іншымі негатыўнымі праявамі, паказвае, што мы абралі правільную стратэгію. Яна дапаможа нам прайсці цяжкія часы і стварыць умовы для будучага развіцця.

— Рабіць прагнозы — справа няўдзячная, але... На вашу думку, чаго варта чакаць ад 2022 года, улічваючы ўсё, што адбываецца ў Беларусі і вакол яе?

— З майго пункту гледжання, мы ўбачым пагаршэнне глабальнай сітуацыі. Павялічыцца колькасць лакальных канфліктаў. Гэта азначае, што і далей будуць выкарыстоўвацца такія меры, як санкцыйны ціск як галоўны інструмент у барацьбе за зоны эканамічнага ўплыву. Кожны сур'ёзны эканамічны блок будзе закрываць сваю гандлёвую прастору для паставак канкурэнтаў у інтарэсах сваіх краін-вытворцаў. І мы павінны рабіць тое ж самае. Неаднаразова сказана, што санкцыі прымушаюць мяняць структуру сваёй прамысловасці. Разгортваецца сур'ёзная праграма па імпартазамяшчэнні. Напрыклад, важныя дэталі для машынабудавання мы будзем не купляць, а вырабляць у сябе. Такім чынам, у найбліжэйшыя гады мы ўбачым актыўныя працэсы кластарызацыі: вакол аднаго буйнога прадпрыемства будуць збірацца дзясяткі дробных вытворцаў розных дэталяў. Гэта добрая аснова для павышэння вытворчасці ў цэлым. І — што важна — гэтая кластарызацыя будзе праходзіць з апорай на ўнутраныя рэзервы.

У такіх умовах асаблівае значэнне набывае ўзаемадзеянне ў рамках Саюза Беларусі і Расіі. Планы па гарманізацыі нашага заканадаўства ў межах Саюзнай дзяржавы адкрываюць вялікія магчымасці доступу на расійскі рынак. І за кошт гэтага мы маем дадатковыя рэзервы ў традыцыйных, моцных беларускіх сектарах вытворчасці: угнаенняў, сельскагаспадарчага машынабудавання, станкабудавання, вытворчасць прадуктаў харчавання, ІT-сектары. Я думаю, у 2022 годзе генеральнай лініяй стане стварэнне рэгіянальнага рынку, яго абарона і ўмацаванне пазіцый Беларусі ў жыццёва важных сектарах.

— У многіх інтэрв'ю вы гаворыце, што свет знаходзіцца на этапе сур'ёзнай палітычнай і эканамічнай трансфармацыі. На ваш погляд, чым выкліканыя гэтыя змены?

— Прывяду гістарычную аналогію. У 1913 годзе, напярэдадні Першай сусветнай вайны, свет сутыкнуўся з такой жа праблемай. Глабальная эканамічная сітуацыя падышла да мяжы свайго развіцця. Усе рынкі былі занятыя, развівацца далей проста не было куды. Праблема перавытворчасці ў ХХ стагоддзі вырашалася праз дзве сусветныя вайны. Гэта было страшным узрушэннем, загінулі мільёны людзей. Сёння рашэнне праблем праз вайну немагчымае. Перш за ўсё, з-за ядзернай зброі. Доўгі час лічылася, што дапамогуць фінансавыя інструменты і штучнае павышэнне спажывецкага попыту. Было створана мноства фінансавых інструментаў з разлікам, што рост будзе працягвацца не адзін год. Але такі разлік не апраўдаўся. Пытанне яшчэ і ў тым, што Захад вырашаў падобныя праблемы за кошт эмісіі цвёрдых валют. Сёння мы бачым парадаксальную сітуацыю: эмісія не дае такога эфекту, які быў раней: тры надрукаваныя долары даюць паўдолара эканамічнага росту, і той праз паўгода з'ядаецца інфляцыяй. Эмісія лішніх грошай ужо не з'яўляецца драйверам эканамічнага росту. Але гэтая бясконцая эмісія цвёрдых валют прывяла да змянення прыроды грошай, яны страцілі свае галоўныя функцыі. Сёння грошы ў найлепшым выпадку з'яўляюцца сродкам абмену, гандлю. Астатнія функцыі зберажэнняў, назапашванняў, інвеставання не выконваюцца. Па сутнасці, грошы, якія захоўваюцца ў банках, маюць стратную рэнтабельнасць. Гэта сведчыць аб тым, што мы падышлі да мяжы існавання эканамічнай сістэмы, яе трэба трансфармаваць. Але трансфармацыя сістэмы азначае, што ўсе сфарміраваныя фінансавыя і эканамічныя «бурбалкі» лопнуць.

Возьмем, напрыклад, транснацыянальныя карпарацыі, скажам, Apple. На працэнтаў 50 кошт кампаніі складаецца з фінансавых патокаў, якія праз яе праходзяць, і нематэрыяльных актываў, напрыклад, вядомасці гандлёвай маркі. Пад вялізныя сумы ўзяты вялікія крэдыты. І як толькі пад націскам крызісу значэнне нематэрыяльных актываў істотна панізіцца, а фінансавыя патокі ўпадуць хоць бы на 30 працэнтаў, транснацыянальныя карпарацыі не змогуць выплаціць працэнты па сваіх крэдытах. Пасля наступіць банкруцтва кампаній, пацерпяць банкі, якія далі крэдыты. Запусціцца лагічны ланцужок вялікіх фінансавых страт. Зразумела, што такога сцэнарыя ніхто не хоча. Усе ўрады працуюць, каб змякчыць ці прадухіліць падобны сцэнарый. Але цалкам гэта адхіліць немагчыма. Трэба выходзіць з сітуацыі праз перадзел рынкаў, лакальныя канфлікты, якія таксама будуць накіраваны на знішчэнне лішніх фінансавых і эканамічных «бурбалак». Ад гэтага нікуды не дзецца, глабальная эканоміка будзе вымушана шукаць рашэнне.

— І як Беларусі да гэтага адаптавацца?

— Тут рэцэпты вельмі простыя. Больш за ўсё страцяць багатыя, прасунутыя ў фінансавым плане краіны. Гэта не мы. Менш страцяць эканомікі, заснаваныя на рэальным сектары, якія вырабляюць неабходныя для жыццядзейнасці тавары. Гэта мы. Нам трэба ствараць устойлівую эканоміку, спажываць тое, што мы вырабляем. А тое, што экспартуем, прадаваць не па ўсім свеце, а ў краіны свайго рэгіёна, з якімі заўсёды будзе агульны рынак. Або ў краіны, з якімі наладжана добрая транспартная сувязь і няма палітычных праблем: Кітай, Індыя, Пакістан, Іран, Турцыя, краіны Бліжняга Усходу. Яны не будуць ад нас закрывацца. І Беларусь не настолькі вялікая краіна, каб складаць пагрозу іх эканамічнаму дабрабыту. І тых краін дастаткова, каб забяспечыць Беларусі ўстойлівыя магчымасці прайсці праз гэты крызіс. Ён калі-небудзь скончыцца...

— Важны пункт праекта змяненняў і дапаўненняў Канстытуцыі — замацаванне статусу Усебеларускага народнага сходу як органа народаўладдзя. Вы казалі, што такім чынам можна стварыць інстытут, які будзе эфектыўна вырашаць канфлікты паміж рознымі сацыяльнымі групамі. Андрэй Уладзіміравіч, растлумачце, калі ласка, якім чынам вы гэта ўяўляеце?

— Кожны чалавек жадае мець работу, добры заробак, вучыцца, пазнаваць нешта новае. Але вялікае значэнне мае і пэўнае ядро нематэрыльяных каштоўнасцяў. Калі ў грамадства сфарміравалася ядро каштоўнасцяў, трэба стварыць механізмы, якія будуць дапамагаць іх прытрымлівацца. Гэта сістэма адукацыі, выхавання, працаўладкавання, розныя дзяржаўныя праграмы. У жыцці сучаснага грамадства галоўную ролю адыгрываюць сацыяльныя групы, аб'яднаныя адной прафесіяй, інтарэсамі. Як паказвае практыка, канфлікты паміж рознымі сацыяльнымі групамі непазбежныя падчас сацыяльна-эканамічнага развіцця. І іх цяжка вырашаць у межах звычайнай сістэмы кіравання. Так, гэтым займаецца Прэзідэнт, ён праводзіць нарады з прадстаўнікамі розных сфер, розных рэгіёнаў і галін улады. Гэта спроба знайсці баланс у той ці іншай сферы. Але ці дастаткова гэтага? Здольнасць вырашаць канфлікты можна замацаваць у рабоце Усебеларускага народнага сходу. Мы павінны зрабіць яго грамадскім інстытутам для дапамогі ў вырашэнні сацыяльных канфліктаў.

Нам патрэбны інстытут, у якім можна было б шчыра абмеркаваць, што, напрыклад, крэдытныя стаўкі выгадныя банкам, але тармозяць развіццё буйных прадпрыемстваў і трэба шукаць кампраміс. Ці, напрыклад, заявіць, што трэба перамясціць акцэнт са спажывання і пэўныя грошы накіраваць на развіццё інавацыйных праектаў, каб стварыць больш рабочых месцаў для маладых спецыялістаў ці нават адкрыць новыя галіны. У Беларусі ёсць прыклад стварэння новых галін — Парк высокіх тэхналогій. Калі яго стваралі, было сур'ёзнае супраціўленне традыцыйных структур. Але праз 15 гадоў відаць, што гэта правільнае рашэнне, якое, дарэчы прымаў Прэзідэнт. Сёння мы маем новую галіну, якая генерыруе сур'ёзныя фінансавыя рэсурсы і стварае дадатковыя магчымасці для лічбавізацыі. Але дзе абмяркоўваць падобныя ідэі і рашэнні на пастаяннай аснове? Можна гэта рабіць на ўзроўні палітычных партый, грамадскіх аб'яднанняў, мясцовых улад, дыялогавых пляцовак. Але хтосьці павінен разгледзець усе прапановы, зрабіць высновы, знайсці баланс і выпрацаваць аптымальнае для ўсіх рашэнне, улічваючы інтарэсы ўсіх бакоў.

Гэта мая ідэя, і я буду яе актыўна прасоўваць. Усебеларускі народны сход павінен стаць такім форумам, дзе будуць абмяркоўваць сацыяльныя пытанні, шукаць кампраміс паміж рознымі сацыяльнымі групамі і вырашаць канфлікты паміж імі. Паколькі нам патрэбныя актывізацыя і дынамічны парадак дня, неабходна пазбаўляцца ад скрытых канфліктаў. Я спадзяюся, што УНС возьме на сябе гэтую функцыю, акрамя ўжо прапісаных у праекце змяненняў Канстытуцыі. Такія функцыі, як прыняцце рашэнняў па стратэгічных пытаннях, абмеркаванне сацыяльна-эканамічнай праграмы развіцця беларускага грамадства — ужо апісаны працэс прыняцця рашэнняў. Але ж важны і працэс падрыхтоўкі да іх прыняцця. Работа над гэтым можа зрабіць УНС унікальным інстытутам, які дасць нам вельмі добры вынік.

Зразумела, што гэта няпростая задача і прыйдзецца папрацаваць. Каб дасягнуць кансэнсусу, трэба прыцягнуць да такой работы таленавітых, сур'ёзных людзей.
У сучаснай філасофіі іх называюць «людзьмі доўгай волі». Яны не гоняцца за хуткімі вынікамі, а гатовыя доўга працаваць дзеля рэалізацыі стратэгічных планаў і дасягаць кампрамісу.

— І за які тэрмін можна будзе гэта зрабіць?

— Калі будзе прынята Канстытуцыя, у праекце ўказана, што на ўсе змяненні заканадаўства і стварэнне правілаў дзейнасці новых сацыяльных інстытутаў вылучаецца два гады. А далейшы працэс развіцця — бясконцы. Эфектыўная работа гэтага механізма зробіць нашу палітычную сістэму больш гібкай і здольнай супрацьстаяць знешнім выклікам.

— У праекце змяненняў Канстытуцыі захоўваецца прынцып сацыяльнай дзяржавы. Але ўводзіцца і важны прынцып сацыяльнай адказнасці. Хіба адно без другога не існуе?

— Я таксама думаў, што гэта неад'емныя, дыялектычныя паняцці. Але я быў здзіўлены, калі ўбачыў іншы пункт гледжання. Я ўбачыў выпадкі, калі людзі перастаюць заўважаць уласныя абавязкі, а больш думаюць, што для іх павінны зрабіць. Маўляў, калі вы сацыяльная дзяржава, вы павінны забяспечыць мяне работай з добрым заробкам, жыллём, медыцынскай дапамогай. Але гэта скажэнне сэнсу і сутнасці сацыяльнай дзяржавы. Такая сацыяльная дзяржава асуджана на няўдачу, яна не будзе працаваць. Дзяржава жыве за кошт адказнасці грамадзян. У Беларусі створаны ўмовы для атрымання адукацыі, прафесіі, захавання здароўя з бясплатнай медыцынай, дзяржава дапамагае людзям у цяжкай жыццёвай сітуацыі, у старасці кожны атрымлівае пенсію. Але тым, хто жадае большага дастатку, лепшага жыцця, трэба разлічваць на ўласныя сілы. Амерыку ў ХІХ стагоддзі вялікай зрабіла адна каштоўнасць, якая стала каштоўнасцю ўсіх амерыканцаў. Яна гучыць наступным чынам: «Калі ў цябе цяжкасці, калі ты праваліўся — перш за ўсё гэта твая віна. Значыць, ты недастаткова актыўна працаваў дзеля дасягнення мэты і ты павінен пераасэнсаваць і падвоіць свае намаганні. Не трэба вінаваціць астатніх, трэба падумаць, што ты сам можаш зрабіць». Гэта вельмі важна, і сюды варта дадаць сацыяльную адказнасць. Хоць тут я хачу адзначыць, што адказнасць, сабранасць, прадпрымальнасць таксама павінны стымулявацца.

— Андрэй Уладзіміравіч, гаворачы пра змяненні ў Канстытуцыю, многія эксперты кажуць пра неабходнасць замацаваць «прыярытэт нацыянальнага права перад міжнародным». Але ўсе ведаюць, што Асноўны Закон краіны — Канстытуцыя. Растлумачце, калі ласка, што маецца на ўвазе пад такой прапановай.

— У восьмым артыкуле Канстытуцыі сказана, што Рэспубліка Беларусь прызнае прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права і забяспечвае адпаведнасць ім заканадаўства. Мы пагадзіліся з прынцыпамі міжнароднага права, якія зафіксаваныя ў Статуце Арганізацыі Аб'яднаных Нацый. Гаворка ідзе пра суверэнітэт нацый, пра неўмяшанне ва ўнутраныя справы суверэнных дзяржаў, пра адмову выкарыстання сілы ў вырашэнні міжнародных спрэчак. Гэта аснова для нармальнага мірнага развіцця і правядзення мірнай знешняй палітыкі. Гэтыя агульнаўжывальныя прынцыпы — краевугольны камень нашага нацыянальнага заканадаўства. Ва ўсім астатнім нацыянальнае заканадаўства мае прыярытэт у нашай краіне. Мы прызнаём фундаментальныя прынцыпы міжнароднага права і там, дзе бачым карысць для сябе, далучаемся, становімся ўдзельнікамі міжнародных канвенцый і пагадненняў. Яны ратыфікуюцца і дапаўняюць нашу сістэму заканадаўства.

У 1990-я гады лічылася, што міжнародныя дагаворы павінны пераважаць над нацыянальным заканадаўствам. Тады на нейкі час усе паверылі, што хутка мы будзем жыць у адзіным свеце з міжнароднымі законамі, якія ўсюды будуць аднолькава дзейнічаць незалежна ад міжнародных юрысдыкцый. Мы лічылі, што гэты свет будзе заснаваны на справядлівых і ўніверсальных прынцыпах. На жаль, пачынаючы з 2009 года, мы ўпэўніліся, што такі свет ніхто нават не спрабаваў будаваць. Захад, атрымаўшы ў 1991 годзе карт-бланш на будаўніцтва глабальнай сістэмы, у першую чаргу заняўся стварэннем іерархічнай сістэмы, заснаванай на няроўнасці. Ядро заходняга свету выцягвала дадатковыя магчымасці з краін-перыферый (у тым ліку і нас), каб забяспечыць сабе больш высокі ўзровень жыцця. Гэта несправядліва. І сёння большасць краін хоча змяніць такую структуру свету.

— Вялікі рэзананс выклікала прапанова прыбраць з Канстытуцыі норму аб імкненні Беларусі да нейтралітэту, але дадаць фразу аб тым, што Беларусь выключае ваенную агрэсію са сваёй тэрыторыі. З пункту гледжання міжнароднай палітыкі, дыпламатыі, наколькі гэта актуальнае і патрэбнае рашэнне?

— Гэта было зроблена абсалютна апраўдана. Паняцце нейтральнага статусу Беларусі ўзнікла ў Канстытуцыі ў 1990-я гады. Тады актыўна абмяркоўвалася стварэнне сістэмы бяспекі Еўропы. Была вельмі папулярнай ідэя стварыць зону нейтральных краін паміж буйным ваенным утварэннем НАТА і вялікай ваеннай дзяржавай Расіяй. Меркавалася, што нейтральныя краіны будуць ствараць пэўную дыстанцыю і тым самым замацоўваць бяспеку Еўропы. Калі б гэты калідор існаваў, у яго ўвайшлі б Фінляндыя, краіны Прыбалтыкі, Польшча, Украіна, Беларусь, Венгрыя, Славакія, Румынія і Балгарыя як мінімум. І мы падтрымлівалі гэтую ідэю. Больш за тое, нават спрабавалі рабіць крокі, якія прывялі б да яе рэалізацыі. Магчыма, гэта было і наіўна, але з пункту гледжання ўмацавання бяспекі выглядала правільна. І мы нават запісалі гэта ў свае ўяўленні аб нейтралітэце. Сёння высветлілася, што паспяшаліся. Усе краіны адмовіліся ад гэтай ідэі. Час змяніўся, і большасць названых краін сталі членамі НАТА. Акрамя таго, у ХХІ стагоддзі, калі рэгіяналізацыя становіцца глабальнай тэндэнцыяй, калі немагчымая глабальная вайна, але расце колькасць лакальных канфліктаў, дзяржава можа выжыць толькі ў блоках з іншымі краінамі. Не толькі эканамічных, але і ваенных. Мы з'яўляемся членам такога блока — Арганізацыі Дагавора аб калектыўнай бяспецы. І плюс у нас Саюзная дзяржава з Расіяй. Па вялікім рахунку, мы можам адчуваць сябе абсалютна спакойна пад сваім мірным небам, дзякуючы сумеснай абароннай палітыцы Саюза Беларусі і Расіі. Такім чынам, выключаючы паняцце нейтралітэту, мы ўзгадняем палажэнне ў Канстытуцыі з рэальным становішчам. Але ж падкрэсліваем, што Беларусь ніколі не будзе праводзіць агрэсіўную знешнюю палітыку.

— Каментуючы рашэнне аб'явіць 2022-і Годам гістарычнай памяці, вы падкрэслілі, што з выпрабаваннямі спраўляюцца лепш за ўсё тыя нацыі, якія добра памятаюць свой гістарычны вопыт. На ваш погляд, ці можна захаванне гістарычнай памяці і павагу да яе лічыць нацыянальнай ідэяй нашай краіны?

— Гэта можна лічыць адным з кампанентаў нацыянальнай ідэі. У ХХІ стагоддзі канкурэнцыі паміж краінамі разгортваюцца ў сферы эканомікі ці ідэалогіі. Усім вядома, што салдат перамагае не вінтоўкай, а сваім духам. У развіцці нацыі прасочваецца такі ж прынцып. Дух нацыі, маральны ўздым грамадства мае прынцыповае значэнне для дабрабыту і рыўка наперад. Веданне сваёй гісторыі, адчуванне таго, што нашым народам пройдзены вялікі шматвяковы шлях, дае ўпэўненасць ісці далей і развівацца. Гэта вялікая сіла і адначасова абавязак, адказнасць перад папярэднімі пакаленнямі. Скажаючы гісторыю, можна лёгка забіць гэты дух, выклікаць у народа пачуццё сораму за сваё мінулае, няўпэўненасць. Чаму мы гаворым аб інфармацыйнай ці псіхалагічнай вайне. Яна якраз і заключаецца ў тым, каб пазбавіць праціўніка волі да развіцця і самаўдасканалення, адняць у яго гэты дух. І веданне гісторыі адыгрывае ролю вакцыны ад такой зброі. Таму мы павінны абараняць сваю гісторыю і самадастатковасць гістарычнага шляху беларускай палітычнай нацыі.

— Андрэй Уладзіміравіч, вы праводзіце нямала сустрэч у розных гарадах краіны. На ваш асабісты погляд, якія настроі ў людзей выклікае трансфармацыя, праз якую сёння праходзіць краіна.

— Нашым людзям для таго, каб адчуваць сябе самадастатковымі, патрэбная нейкая ўзвышаная ідэя ў жыцці. Я бачу, што беларусы не гоняцца за надзвычай вялікім матэрыяльным дастаткам. Ім важней бачыць сэнс у сваім жыцці, у сваёй дзейнасці, бачыць перспектывы не толькі для сябе, але і для сваіх дзяцей. Асабліва тое адчуваецца ў рэгіёнах, дзе жыццё не такое імклівае і прагматычнае, як у сталіцы. Сёння ўсе ідэалогіі, пабудаваныя толькі на забеспячэнні матэрыяльнага спажывання, церпяць крах. Людзі пачынаюць больш цаніць традыцыйныя чалавечыя каштоўнасці, сяброўства, узаемную падтрымку. Я вельмі рады, што беларусы гэта разумеюць і ўсё больш звяртаюць увагу на такія прынцыпы.

— Як аказалася, жыць у пераломныя моманты гісторыі цікава, але складана. А як асабіста вам быць не проста сведкам, а непасрэдна ўдзельнічаць у пераломных гістарычных падзеях?

— Я пачынаў сваю працоўную дзейнасць у 1985 годзе, у перыяд перабудовы. Затым насталі 1990-я, перыяд развалу Савецкага Саюза. Гэта былі вельмі цяжкія гады. Многія людзі, страціўшы арыенціры, не справіліся. Мне таксама было няпроста прывыкнуць да новага парадку. Але мне тое ўдалося. Часам у мяне ўзнікае адчуванне, што дзякуючы ўсім турбулентным тэндэнцыям я вяртаюся ў сваю маладосць. Дзякуючы такім асацыяцыям, ад таго, што паўтараецца мой жыццёвы цыкл, мне лягчэй. Мне ўдалося выпрацаваць пэўны філасофскі падыход да жыцця на аснове знаёмства з тым, як жывуць іншыя краіны. Я шмат ездзіў па свеце і бачыў многія супольнасці знутры. Гэта надае пэўны аптымізм. Я думаю, у нас шмат унутраных рэсурсаў, якія дапамогуць пераадолець усе цяжкасці.

У кітайцаў ёсць знакамітая прыказка, якая ўспрымаецца як праклён, — «каб ты жыў у пераломны час». Але мы не выбіраем час, у які жывём. Мы проста апынаемся ў пэўнай гістарычнай сітуацыі. І ад нас патрабуецца праявіць максімум станоўчых якасцяў і магчымасцяў, каб забяспечыць пазітыўны сцэнарый жыцця для сябе, сваіх родных, свайго народа і краіны.

Валерыя СЦЯЦКО

Выбар рэдакцыі

Рэгіёны

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Як мы бярозавік куплялі на гандлёвай пляцоўцы лясгаса і ў лясніцтве

Культура

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Творчая вечарына народнага артыста Беларусі прайшла ў адной з мінскіх гімназій.