Паняцце «аграэкатурызм» атрымала шырокую вядомасць у нашай краіне ў 2006 годзе. 2 чэрвеня 2006-га быў прыняты Указ № 372 «Аб мерах па развіцці аграэкатурызму ў Рэспубліцы Беларусь».
Мэтамі, якія ставіла новаўвядзенне, было палепшыць умовы жыцця ў сельскай мясцовасці і ўдасканаліць сельскую інфраструктуру шляхам стварэння падатковых ільгот (тады збор складаў 1 базавую велічыню ў год, з 01.01.2022 да 31.12.2022 ён устаноўлены ў памеры 31 рубель у каляндарны месяц за кожную аграэкасядзібу) для людзей, якія пастаянна пражываюць у сельскай мясцовасці і вядуць асабістую падсобную гаспадарку або сялянска-фермерскую гаспадарку. Паводле задумкі, сельскія населеныя пункты такім чынам вырашаюць праблему недахопу працоўных месцаў, а вёскі ажываюць. Так пачалася гісторыя аграэкатурызму ў Беларусі.
— Паўтару першапачатковую фармулёўку: «... для людзей, якія пастаянна пражываюць у сельскай мясцовасці і вядуць асабістую падсобную гаспадарку». Гэта «і» было найважнейшым, — кажа жыхар вёскі Юхнаўка Каладзішчанскага сельсавета Сяргей Каралёў. — Менавіта гэта «і» робіць магчымым развіццё аграэкатурызму — часовага знаходжання гараджан у сельскай мясцовасці ў мэтах адпачынку, аздараўлення, азнаямлення з прыродным патэнцыялам краіны, нацыянальнай культурай і традыцыямі.
Паступова ў першапачатковую фармулёўку ўказа ўносіліся змены, патрабаванні да ўладальнікаў аграсядзіб станавіліся мякчэйшымі.
— Згодна з бягучай рэдакцыяй указа, любы ўладальнік прыватнага дома, размешчанага на ўчастку, прызначаным для будаўніцтва і абслугоўвання жылога дома, можа стаць суб'ектам аграэкатурызму, выконваючы пры гэтым толькі адно фармальнае патрабаванне: на ўчастку павінна расці хоць бы адна адзінка сельскагаспадарчай расліны. З указа знікла важнае «і», якое дае права стаць аграсядзібай толькі тым, хто вядзе асабістую падсобную гаспадарку. Між тым менавіта зямля, «агра», з'яўляецца асновай для дасягнення мэт такога турызму, — падкрэслівае Сяргей Міхайлавіч.
Ён кажа: у выніку дзейнасць многіх у гэтай сферы зводзіцца толькі да здачы ў наём сваёй загараднай нерухомасці для правядзення вечарынак.
— Як вынік — шумныя кампаніі замест гасцініц і рэстаранаў (якія плацяць высокія падаткі) пацягнуліся ў падобныя аграсядзібы, што не плацяць у бюджэт практычна нічога з немалых даходаў ад сваёй дзейнасці, не выконваюць санітарных і тэхнічных патрабаванняў, што прад'яўляюцца да сапраўдных гасцініц і рэстаранаў.
— З вясны мінулага года ў мяне за плотам функцыянуе такая аграсядзіба. То-бок, проста прыватнае домаўладанне — дом, які суседка здае пасутачна кампаніям, што выязджаюць за горад з размахам адпачыць: папарыцца ў лазні, выпіць, пакрычаць... Уся мая сям'я вымушана жыць у атмасферы няспыннага «чужога свята». Я не хачу, каб мае дзеці слухалі песні з нецэнзурнай лексікай, п'яныя крыкі, мат з суседняга ўчастка. Пры гэтым сама суседка, гаспадыня аграсядзібы, на час пражывання «агратурыстаў» пераходзіць жыць у свой другі дом, меншы, за 300 метраў ад асноўнага дома, што дазваляе ёй перажыць у цішыні гасцяванне шумнай кампаніі. Але як жа так? Згодна з артыкулам 734 Грамадзянскага кодэкса РБ, выканаўца абавязаны аказваць паслугі асабіста, калі іншае не прадугледжана дагаворам аказання паслуг (а тыпавым дагаворам на аказанне паслуг у сферы аграэкатурызму іншае не прадугледжана). Як жа тады ўладальніца аграсядзібы аказвае паслугі асабіста, калі яна папросту адсутнічае ў сваім доме, які аддала цалкам для пражывання аграэкатурыстаў на працягу 24 гадзін? — здзіўляецца Сяргей Міхайлавіч.
Такое суседства і днём не дастаўляе радасці, але асабліва складана бывае па начах, дзеліцца суразмоўца.
— Уначы людзі павінны мець права на спакойны сон. Але суседскі дом не спіць мінімум да трох гадзін ночы, а часам і пазней чуваць шум і музыку. У стане п'янага чаду моладзь, якая прыехала «адарвацца», у гадзіну ночы скача ў яму з вадой, крычаць матам на ўсю акругу, каб чулі дзясяткі суседзяў, якая выдатная, на іх думку, вада ў гэтай яме. Затым, калі не хапіла дроў для лазні, чуваць удары сякеры, бо ў гадзіну ночы, калі нармальныя людзі спяць, кампаніі абавязкова трэба папарыцца. І ўсё гэта — уперамешку з танцамі, песнямі, гучнай музыкай. Хіба для гэтых мэт ствараўся ўказ?
У людзей з розных населеных пунктаў Беларусі, якім не пашанцавала мець у суседзях падобную сядзібу, ёсць агульны чат, кажа Сяргей Міхайлавіч. І яго сітуацыя, аказваецца, яшчэ не самая складаная.
— Людзі сутыкаюцца з гэтым пастаянна. Напрыклад, Валянціна з вёскі Пекары Гродзенскай вобласці распавяла пра тое, што не можа спаць па начах, таму што па суседстве ніколі не спыняецца свята. З-за гэтага ў яе праблемы са здароўем — не раз даводзілася выклікаць «хуткую дапамогу». Заснуць у яе атрымліваецца толькі ў 3-4 гадзіны ночы, а ў 6 раніцы яна ўстае на работу. У выніку жыве на таблетках.
А ў Таццяны Казаковай, якая пражывае ў аграгарадку пад Мінскам, па суседстве — аграсядзіба, якая спецыялізуецца на карпаратывах і вяселлях.
— У прыбудове да дома размяшчаецца банкетная зала, якую госці і вядучы вяселля называюць «рэстаранам». На сёння гаспадыня гатовая прымаць на ўчастку ў 14 сотак кампаніі па 100—150 чалавек, — кажа Таццяна. — Наогул, аграэкатурызм — справа добрая. Людзі прыязджаюць сем'ямі паесці хатнюю ежу, адпачыць, акунуцца ў сельскі каларыт. Але ж тут — зусім іншае. У аграсядзібу прыязджаюць госці, запрошаныя на вяселле, карпаратывы, банкеты — якія яны аграэкатурысты? Пры правядзенні вяселляў не ўлічваюцца нацыянальныя культурныя традыцыі, не праводзіцца знаёмства з абрадамі, звычаямі беларускага народа.
На суботу і нядзелю, распавядае жанчына, яе сям'я вымушаная з'язджаць з уласнага дома.
На ўсе просьбы суседзяў «быць трохі цішэйшымі» у іх жалезныя аргументы: «У нас свята!», «Мы заплацілі» і «Мы на прыродзе». Выходзяць ноччу на вуліцу з мікрафонам, ладзяць салюты...
Са слоў суразмоўніцы, найбольшая актыўнасць на суседскім участку прыпадае на вечар пятніцы і выхадныя, але вяселлі людзі праводзяць і ў буднія дні, уключаючы нават панядзелак.
— Сёння ў Беларусі каля 3000 аграэкасядзіб. Іх колькасць пастаянна расце. І прырастае яна ў асноўным за кошт падобных «устаноў», — кажа Сяргей Каралёў. — А людзі, якія жывуць па суседстве, замест нармальнага жыцця вымушаны пісаць скаргі і пастаянна звяртацца ў розныя інстанцыі. Мы хочам спакойна жыць у сваіх дамах, не выклікаць міліцыю па начах і не хадзіць з нагоды такога суседства па судах. Хочам, каб нашы дзеці раслі ў здаровым асяроддзі, без нецэнзурнай лаянкі і сузірання распіцця спіртнога за плотам. Хочам, каб развіваліся правільныя суб'екты аграэкатурызму, якія адраджаюць духоўныя і культурныя традыцыі нашай краіны.
Такімі, што не маюць дачынення да аграэкатурызму, называюць падобныя сядзібы і некаторыя ўладальнікі аграсядзіб (тыя, хто лічыць, што засталіся ў рэчышчы першапачатковай ідэі). Напрыклад, уладальнік аграэкасядзібы «Хутар Ёдзішкі» Андрэй Абрамаў, які падпісаў калектыўны зварот на імя Старшыні Савета Рэспублікі аб неабходнасці ўнясення змяненняў у апошнюю рэдакцыю Указа «Аб развіцці аграэкатурызму».
Праблема ўзаемаадносін з суседзямі набалелая і для ўладальнікаў аграсядзіб. Не ўсе з іх гатовыя гаварыць пра гэта з прэсай, але Святлана, гаспадыня адной з аграсядзіб пад Мінскам, пагадзілася.
— На працягу двух з паловай года ў мяне сапраўды ідзе сур'ёзная барацьба з суседзямі насупраць, — распавядае яна. — Яны нават усталявалі на сваім плоце камеры, каб пастаянна назіраць за тым, што адбываецца на маёй тэрыторыі. Мая аграсядзіба працуе ў нашым аграгарадку 15 гадоў, і нікому ў пасёлку не замінала. І толькі калі ў доме насупраць з'явіліся новыя гаспадары, раптам паўстала пытанне аб тым, што мы — «парушальнікі спакою». Лічу, што гэта элементарная зайздрасць. Каб яны пакаштавалі майго «хлеба» — я маю на ўвазе працу ўладальнікаў аграсядзібы, — думаю, ім няма калі было б лічыць чужыя прыбыткі і думаць аб тым, чым займаюцца суседзі.
За гэтыя два з паловай года, распавяла Святлана, яна прайшла праз усе магчымыя праверкі.
— Дзейнасць аграсядзібы правяралі і Міністэрства спорту і турызму, і прадстаўнікі Міністэрства аховы здароўя, і МНС, і энерганагляд. Усю маю сям'ю некалькі разоў правярала падатковая інспекцыя, таму што суседзі пісалі скаргі ў вышэйшыя інстанцыі, што мы жывём не па сродках. І ні адна камісія не знайшла парушэнняў у нашай рабоце. Мы працуем строга ў межах закона. Але суседзям перашкаджае ўсё: і тое, што да мяне прыязджаюць людзі з сем'ямі, і тое, што дзеці маіх гасцей бегаюць па вуліцы, і, зразумела, рэгістрацыя шлюбаў (падчас рэгістрацыі яны спецыяльна разводзяць на сваім участку вогнішчы, каб дым перашкаджаў гасцям). З мэтай перашкодзіць маім гасцям суседзі менавіта падчас мерапрыемстваў у аграсядзібе пачынаюць на сваім участку пілаваць дрэвы, спецыяльна выносяць з дому калонкі, ставяць да майго плота і ўключаюць гучную музыку і нават стукаюць па маім плоце малатком. У дагаворы, які запаўняюць нашы госці, прапісана, што на маім участку па-за межамі дома яны могуць знаходзіцца да 22.00. І я сачу за захаваннем гэтага пункта асабліва старанна, але суседзі ўсё роўна скардзяцца, што аграсядзіба перашкаджае ім спаць.
Святлана распавяла, што, стаміўшыся ад гэтага супрацьстаяння, прапанавала суседзям падпісаць міравое пагадненне, дзе яны маглі б выказаць свае патрабаванні, а яна — свае. Але апаненты на кампраміс не пайшлі.
— Што датычыцца недастатковага заглыблення ў нацыянальны і сельскі каларыт, дык і гэтыя прэтэнзіі (а іх агучваюць мае суседзі) не абгрунтаваныя: мы прапануем гасцям і лазню з венікамі, і хатнюю кухню з беларускімі стравамі, і рыбалку ў сажалцы на тэрыторыі аграсядзібы. У нас праходзіў прысвечаны Мулявіну анлайн-канцэрт ансамбля «Песняры». На маім участку ёсць і парнікі, і хатняя птушка — куры, качкі. Дарэчы, мы, як аграэкасядзіба, маем права на вытворчасць аўтэнтычных алкагольных напояў — не для продажу, а для пачастунку гасцей. Але наша аграсядзіба гэтым правам не карыстаецца. А пытанне аб стварэнні працоўных месцаў... Мы, сапраўды, не прыцягваем работнікаў збоку. Але ў нас шматдзетная сям'я, і ўсе чатыры пакаленні працуюць на нашай аграэкасядзібе. Прэтэнзія, што ўладальнікі сядзібы не пражываюць на тэрыторыі свайго загараднага дома і не вядуць гаспадарку, у нашым выпадку не правамерная. І ўсе гаспадары аграэкасядзіб, з кім я маю зносіны, менавіта пражываюць і працуюць на зямлі. Здача катэджаў на суткі — гэта зусім іншы від дзейнасці.
Хваля незадаволенасці дакацілася да Міністэрства спорту і турызму, які курыруе дзейнасць аграэкасядзіб. Сёння рыхтуюцца змены ва Указ № 365, дзейнічае грамадскі савет на чале з намеснікам міністра спорту і турызму Міхаілам Партным.
— Найважнейшай умовай дзейнасці ў сферы аграэкатурызму стане непасрэднае вядзенне асабістай падсобнай гаспадаркі (для фізічных асоб), вытворчасць сельгаспрадукцыі (для сельскагаспадарчых арганізацый). Дадзены від дзейнасці ў першую чаргу павінен датычыцца працы на зямлі і вытворчасці сельгаспрадукцыі, з прычыны чаго будзе магчымы прыём гасцей, — кажа галоўны юрысконсульт Дэпартамента па турызме Міністэрства спорту і турызму Аляксандр Крэчатаў. — Сёння апрацоўка зямлі і вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі ўспрымаюцца асобнымі гаспадарамі аграэкасядзіб як другарадная дзейнасць, і часцяком гэта робіцца толькі «пад птушачку». Часам на ўчастку расце толькі адно дрэва, але «птушачка» пастаўлена, умова выканана. У выніку ні аб якім заглыбленні ў атмасферу вясковага побыту гаворкі не ідзе. Калі праект указа будзе падтрыманы, таксама скарэкціруецца пералік паслуг, якія аказваюцца аграэкасядзібамі, каб максімальна азнаёміць аграэкатурыстаў з этнічнай і культурнай спадчынай нашай краіны, акунуць у сельскі побыт, а не перанесці горад у вёску, як гэта назіраецца пры арганізацыі звычайнага вяселля на асобных аграэкасядзібах. Незадавальненне суседзяў тут зразумелае: яны маюць права на адпачынак, але з прычыны шуму ўзнікае моцны дыскамфорт.
Праектам таксама прадугледжваюцца патрабаванні да памераў зямельнага ўчастка аграэкасядзібы — не менш чым 0,15 га. Абмежаванняў па колькасці прыманых аграэкасядзібай гасцей не будзе — такія абмежаванні могуць часова паўстаць толькі як патрабаванні санітарна-эпідэмічнага характару.
Ці вырашыць новая рэдакцыя ўказа набалелае пытанне ўзаемаадносін уладальнікаў аграэкасядзіб з аднавяскоўцамі?
— Мы імкнёмся ўлічыць інтарэсы абодвух бакоў, — падкрэслівае Аляксандр Крэчатаў. — У рабоце грамадска-кансультатыўнага савета, на разгляд якога выносіўся праект указа, прымалі ўдзел і людзі, якія пражываюць побач з аграэкасядзібамі, і самі ўладальнікі аграэкасядзіб, і прадстаўнікі грамадскага аб'яднання «Адпачынак у вёсцы». Але вельмі многае будзе залежаць таксама ад чалавечага фактару, ад жадання людзей ісці на кампраміс.
Ці магчымы гэты кампраміс, пакажа будучыня.
— Я, а таксама тыя, хто, як і я, пражываюць па суседстве з падобнымі аграсядзібамі, бачым выхад з сітуацыі, якая склалася, праз унясенне наступнай змены ва Указ Прэзідэнта № 365 «Аб развіцці аграэкатурызму»: кожны саіскальнік на атрыманне статусу суб'екта аграэкатурызму перад пачаткам сваёй дзейнасці павінен атрымаць натарыяльна завераны дазвол суседзяў, дамы якіх размяшчаюцца на адлегласці менш за 100 метраў ад дома, у якім будуць пакоі для пражывання аграэкатурыстаў. Гэтая фармулёўка вырашыць адразу дзве праблемы — і з шумамі, якія замінаюць жыць суседзям, і з дасягненнем мэт і задач указа. Бо тады аграсядзібы будуць размешчаны на вялікіх участках, уладальнікі якіх вядуць сваю прысядзібную гаспадарку, — кажа Сяргей Каралёў. — Ну якая аграсядзіба ў атачэнні суседскіх дамоў? Гэта проста лёгкі шлях зарабіць у беспадатковым асяроддзі.
Святлана, гаспадыня аграсядзібы, пераканана: калі казаць пра канфлікты з суседзямі, тут справа не ў недапрацоўках заканадаўства, а ў элементарных законах добрасуседства.
Плануецца, што змены ўступяць у сілу 1 студзеня 2023 года. Ці змогуць яны пакласці канец супрацьстаянню? Мае суразмоўцы спадзяюцца, што так. Але пакуль ім застаецца толькі чакаць...
Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ
Мерапрыемства праводзіцца на добраахвотнай аснове.
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
