З надыходам вясны вялікія змены назіраюцца ў рэжыме рэк: пад уплывам атмасферных працэсаў таюць лёдавыя і снежныя пакровы, у выніку чаго ў рэках падымаецца ўзровень вады, яны раскрываюцца і паступова вызваляюцца ад лёду.
Да 70 % усяго гадавога сцёку вады праходзіць у перыяд развіцця вясновай паводкі, і, звычайна, тады ж на рэках назіраюцца гадавыя максімумы яе расходаў і ўзроўняў. За кошт гэтага адбываюцца звільгатненне і ўгнаенне поймы ракі, папаўненне запасаў грунтовых вод, напаўненне сажалак і вадасховішчаў, што спрыяльна для эканомікі краіны і насельніцтва.
Але вясновыя воды прыносяць не толькі карысць. Яны могуць быць і крыніцай небяспекі, калі паводка суправаджаецца паводкай з затапленнем узбярэжных тэрыторый. Памер шкоды пры паводцы залежыць ад шмат якіх фактараў: вышыні і працягласці стаяння высокіх узроўняў вады, плошчы затаплення, прыняцця мер абароны.
Вясновая паводка — надзвычайна складаная шматфактарная з’ява, што вызначаецца цэлым комплексам узаемазвязаных у часе прыродных працэсаў. Асноўныя гідраметэаралагічныя фактары, што ўплываюць на фарміраванне вясновай паводкі:
Усе яны могуць згуляць як станоўчую, гэтак і адмоўную ролю ў развіцці сітуацыі.
Негатыўны сцэнарый:
Пазітыўны сцэнарый:
Гідраметэаралагічныя фактары ставяцца да катэгорыі зменных і вызначаюць працэсы фарміравання сцёку ў басейнах рэк, аднак не меней важнае значэнне маюць сталыя фізіка-геаграфічныя фактары, да якіх ставяцца:
Рэкі Беларусі адносяцца да басейнаў двух мораў — Балтыйскага і Чорнага. У Балтыйскае мора нясуць свае воды рэкі, што ўваходзяць у басейны Заходняй Дзвіны, Нёмана, Віліі і Заходняга Буга, а Дняпро з яго буйнымі прытокамі Прыпяццю, Сожам, Бярэзінай і іншымі сілкуе Чорнае мора.
На характар вясновай паводкі Заходняй Дзвіны, што праходзіць па тэрыторыі Расіі, Беларусі і Латвіі, істотны ўплыў аказвае форма самаго басейна — выцягнутая ў шыротным кірунку з усходу на захад. У сувязі з кароткімі шляхамі схілавага дабягання і значнымі ўхіламі вясновая паводка тут развіваецца хутка і амаль адначасова па ўсім басейне.
Асаблівасцю басейна Нёмана з’яўляецца крайняя няўстойлівасць зімы, таму гэта рака характарызуецца невысокай паводкай. Яна цячэ з усходу на захад, бярэ пачатак на тэрыторыі Беларусі і ўпадае ў Балтыйскае мора на тэрыторыі Літвы.
Дняпро, як і Заходняя Дзвіна, размешчаны на тэрыторыі трох краін. Рака бярэ пачатак у Расіі, а далей працякае па тэрыторыі Беларусі і Украіны да ўпадзення ў Чорнае мора. Асаблівасць Дняпра ў тым, што на ўчастку Орша — Магілёў пераважае двухвяршынная паводка, абумоўленая нераўнамернасцю снегараставання. Ніжэй за Магілёў Дняпро характарызуецца невысокай вясновай паводкай.
Бярэзіна з’яўляецца трэцім па велічыні і воднасці прытокам Дняпра. Рака цячэ па тэрыторыі Віцебскай, Мінскай, Магілёўскай і Гомельскай абласцей. З-за ўплыву значнай натуральнай зарэгуляванасці (г. зн. забагненасці, залесаванасці і азёрнасці) паводка характарызуецца невялікай вышынёй.
Сож — другі па велічыні прыток Дняпра, бярэ пачатак у Расіі, затым працякае па тэрыторыі Беларусі. Характарызуецца невысокай паводкай, найчасцей яно праходзіць адной хваляй з рэзкім падыманнем і больш плаўным спадам.
Прыпяць — самы вялікі па велічыні і воднасці прыток Дняпра. Рака выцягнута ў шыротным кірунку, бярэ пачатак на крайнім захадзе ўкраінскага Палесся на Валына-Падольскім узвышшы, далей цячэ па тэрыторыі Беларусі і нясе свае воды назад на тэрыторыю Украіны. Характарызуецца галоўным чынам невысокай і расцягнутай у часе паводкай са штогадовым выхадам вады на абалоны рэк.
Для гідролагаў Белгідрамета надзвычай важна арганізаваць надзейнае і эфектыўнае забеспячэнне гідралагічнай інфармацыяй і прагнозамі органаў улады, камісій па надзвычайных сітуацыях, галін эканомікі і насельніцтва.
Каб ацаніць будучыя і чакаемыя гідраметэаралагічныя ўмовы ў басейнах рэк, спецыялісты штодня апрацоўваюць інфармацыю, што паступае з пунктаў дзяржаўнай сеткі гідраметэаралагічных назіранняў Беларусі. Бо рэкі, што праходзяць па тэрыторыі нашай краіны, з выхадам Бярэзіны, з’яўляюцца трансгранічнымі, для аналізу гідралагічнай сітуацыі даныя прыходзяць таксама з пастоў суседніх дзяржаў: Расіі, Украіны, Літвы, Латвіі і Польшчы.
На падставе гідраметэаралагічных даных і адпаведных разлікаў напачатку сакавіка гідролагі складаюць прагнозы элементаў вясновай паводкі, а гідраметэаралагічнае становішча, што складваецца на рэках, штодня асвятляецца ў гідралагічных бюлетэнях, дакладах і даведках. Гідралагічныя прагнозы і інфармацыя ў час даводзяцца да спажыўцоў для прыняцця кіраўніцкіх рашэнняў і рэалізацыі папераджальных мер.
Алена ЗУБЧОНАК, начальнік аддзела гідралагічных прагнозаў Рэспубліканскага цэнтра па гідраметэаралогіі, кантролі радыеактыўнага забруджання і маніторынгу навакольнага асяроддзя (Белгідрамета).
Фота Анатоля КЛЕШЧУКА
З усіх куточкаў Беларусі.
Яе песні займаюць першыя радкі ў музычных чартах краіны, пастаянна гучаць на радыё і тэлебачанні.
