Вы тут

Што такое мецца-тынта і дзе яго ўбачыць


У Нацыянальным цэнтры сучасных мастацтваў у памяшканнях былога музея па праспекце Незалежнасці, 47 адкрылася эксклюзіўная выстаўка гравюр, выкананых у рэдкай тэхніцы мецца-тынта. Экспазіцыя пад назвай «Свет мецца-тынта» пераважна складаецца з работ, пазычаных з прыватнай калекцыі збіральніка рарытэтных выданняў Алега Судлянкова. Увазе наведвальнікаў — эстампы з Беларусі, Расіі, Чэхіі, Іспаніі, Кітая і Японіі. Мэта выстаўкі — найбольш поўна прадэманстраваць магчымасці сучаснага мецца-тынта, традыцыі розных школ тонавай гравюры.


Гравюра Анастасіі Рыбаковай, 2018 г.

Глыбокі аксамітна-чорны

Мецца-тынта — разнавіднасць класічнай гравюры на метале, заснаваная на тэхналогіі глыбокага друку. Гэта значыць, што чорным кавалкам канчатковага адбітка адпавядаюць больш глыбокія месцы на друкарскай форме (зыходным носьбіце выявы). Аднак, у адрозненне ад таго ж афорту альбо класічнай разцовай гравюры, тут выяўленчую аснову твора складаюць не кропкі і штрыхі, а плямы і танальныя пераходы, што родніць мецца-тынта з так званымі гравюрамі плямай (акватынта, акватыпія, «мяккі лак» і інш.). Дамагчыся падобнага эфекту надзвычай складана, а ход падрыхтоўкі формы вельмі працаёмкі.

У агульных рысах працэс стварэння работы ў «чорнай манеры» (другая распаўсюджаная назва) выглядае наступным чынам: гравёр пры дапамозе спецыяльнага інструмента (так званай качалкі) апрацоўвае загадзя падрыхтаваную металічную пласціну (найчасцей з медзі як найбольш падатлівага матэрыялу), пасля з дапамогай шабера альбо гладзілкі выгладжвае асобныя ўчасткі паверхні, якія пры друку дадуць белы колер. Затым на пласціну наносіцца чорная фарба і раўнамерна размяркоўваецца па паверхні. Лішкі прыбіраюцца анучай, пасля чаго форма адпраўляецца пад прэс.

На першы погляд, усё проста, але не спяшайцеся з высновамі! Выраб адной невялікай гравюры можа займаць некалькі месяцаў складанай ручной працы. Найбольш адказны падрыхтоўчы этап — апрацоўка металічнай пласціны. Робіцца гэта, як ужо згадвалася, пры дапамозе спецыяльнай качалкі — інструмента з дугападобным ніжнім краем, па контуры якога размешчаны дробныя, амаль непрыкметныя зубцы. Моцна прыціскаючы яе да пласціны вертыкальна ўніз, мастак, крыху хістаючы інструмент з боку на бок, вядзе качалку ад аднаго краю пласціны да іншага. Працэдура паўтараецца да таго моманту, пакуль уся паверхня не стане аднолькава зярністай.

Метал, апрацаваны такім чынам, добра ўтрымлівае фарбу і дае дзіўны эфект глыбокага аксамітнага колеру. Зярністыя, шурпатыя кавалкі пласціны якраз і з’яўляюцца тымі паглыбленнямі (нагадаем, што гаворка цяпер пра тэхніку менавіта глыбокага друку), якія нясуць колер і на адбітку адпавядаюць цёмным участкам. Карпатлівы працэс «пракачвання» друкарскай формы можа займаць ад двух тыдняў да некалькіх месяцаў, у залежнасці ад абранага матэрыялу і памеру пласціны. Да таго ж гэта патрабуе вялікіх фізічных выдаткаў: тут неабходны моцныя рукі, сіла волі і значны запас цярплівасці.

«Чыстае» мецца-тынта

Пасля такой апрацоўкі асобным участкам формы, згодна з папярэдне намаляваным эскізам, вяртаецца пры дапамозе шабера натуральная гладкая фактура. З такой паверхні фарба пры нанясенні «спаўзае». Адпаведна, чым больш гладкая паверхня, тым бялейшы ў тым ці іншым месцы будзе адбітак. Ступень прагладжанасці залежыць ад сілы націскання. Маючы гэта на ўвазе, гравёр можа карэкціраваць святлоценявыя пераходы і дабівацца такім чынам аб’ёмнасці малюнка. Далей на «пракачаную» і прагладжаную (зразумела, дзе гэта трэба) металічную «дошку» раўнамерна наносіцца чорная афортная фарба.

Марына Мароз «Наканаванне», 2021 г.

Пасля прыбірання лішкаў фарбы пласціна памяшчаецца на афортны станок і накрываецца прамочанай афортнай жа паперай. Яна праганяецца паміж двума валамі і ў выніку ператвараецца ў люстраны адбітак — гатовы эстамп. Такіх з адной формы можна «выцягнуць» у сярэднім ад 30 да 50 экзэмпляраў (колькасць залежыць зноў жа ад уласцівасцей абранага матэрыялу). Асобныя нястомныя аўтары не спыняюцца нават на гэтым моманце і працягваюць працаваць ужо з адбіткам. Тут ніякіх абмежаванняў, акрамя хіба што фантазіі. Адны размалёўваюць штамп акварэллю, іншыя дадаюць пазалоты…

Як відаць, працэс стварэння гравюры мецца-тынта шматаспектны і надзвычай працаёмкі. Таму зусім не дзіўна, што «чорная манера» сустракаецца нячаста і фактычна стала мастацтвам выключна для знаўцаў. Аднак усё сказанае вышэй датычыцца, так бы мовіць, «чыстага» мецца-тынта. На справе ж гравюры найчасцей ствараюцца ў змяшанай тэхніцы, з выкарыстаннем розных тэхналогій апрацоўкі друкарскай асновы. Напрыклад, у межах адной работы лёгка могуць спалучацца мецца-тынта, афорт і тэхніка сухой іголкі (C7, C3, C4) альбо мецца-тынта і, скажам, рэзерваж (C7, C8). Падобных твораў на актуальнай выстаўцы ў памяшканнях НЦСМ прадстаўлена шмат…

Эфект нерукатворнасці

Загадкавыя сімвалы C7, C3 і падобныя (яны суправаджаюць амаль кожную работу ў экспазіцыі) ёсць нішто іншае, як умоўныя адзнакі розных графічных тэхнік, прынятыя ў асяроддзі калекцыянераў і прадаўцоў мастацтва для большай зручнасці. Даведацца пра гэта (і не толькі) можна непасрэдна ад арганізатараў, наведаўшы мерапрыемства ў Нацыянальным цэнтры сучасных мастацтваў. Штотыдзень, пачынаючы з 3 сакавіка, мастак-гравёр Віктар Саўчанка, адзін з куратараў выстаўкі «Свет мецца-тынта» і па сумяшчальніцтве аўтар, чые эстампы таксама сёння экспануюцца, праводзіць экскурсіі для ўсіх цікаўных.

Марына Мароз «У снах», 2021 г.

Работы самога Віктара Саўчанкі ўяўляюць сабой, што называецца, «чыстую» мецца. Аўтар прызнаецца, што ў тэхніцы працуе нячаста, а гравюры для сёлетняй экспазіцыі створаны яшчэ ў 1990-я. Як бы там ні было, прапанаваныя ім два цыклы канцэптуальных дробнафарматных работ («Маскі» і «Лікі»), бясспрэчна, адны з самых цікавых сярод прадстаўленых на выстаўцы. Асабліва ўражвае апошняя серыя, складзеная з партрэтаў вядомых гістарычных асоб, выкананых на манер абразоў: ад Еўфрасінні Полацкай да Феафана Грэка. Іканапісец, вядома, апынуўся ў гэтым спісе невыпадкова: увесь цыкл можна ўспрыняць і як прысвячэнне манахромнаму «скорапісу» яго фрэсак.

За кошт выяўленчай спецыфікі мецца-тынта з яго мяккімі танальнымі пераходамі і надзвычайнай глыбінёю чорнага колеру ў мастака атрымалася дабіцца асаблівага эфекту нерукатворнасці выяў. Лікі, нібыта цудадзейныя абразы, праступаюць з чарнаты фону. Наймацнейшая работа ў серыі, якая добра ілюструе азначаны эфект, носіць простую тэхнічную назву image (выява) і змяшчае невыразна акрэслены твар жанчыны з рэнесанснымі абрысамі і ўсмешкай накшталт той, што мела вядомая фларэнтыйка з мінулага.

Магчымасці тэхнікі

Найчасцей, па прычыне складанасці тэхналогіі, эстампы, атрыманыя шляхам мецца-тынта, маюць дробны альбо вельмі дробны фармат. Зрэшты, існуюць і выключэнні… Напрыклад, на выстаўцы сярод іншых прадстаўлены і буйнафарматныя творы беларускай мастачкі Марыны Мароз. Штампы ў яе, а значыць, і зыходныя металічныя «дошкі», пераважна круглай формы, таму структура твораў выбудоўваецца адпаведна. Кампазіцыйна буйныя работы Марыны Мароз наследуюць традыцыі класічнага тонда эпохі Рэнесанса, сюжэтна ж — багатым традыцыям сярэднявечных хрысціянскіх ілюстрацый.

Качалка (уверсе) і шабер-гладзілка.

Нярэдка круглыя адбіткі беларускай мастачкі дадаткова нібыта абрамляюцца якім-небудзь аб’ектам акруглай формы. На майстэрскім, вельмі дэталізаваным эстампе пад назвай «Наканаванне» гэтую ролю, напрыклад, выконвае цярновы вянок. Ён тут адначасова і рамка, і німб, і «наканаванне» для нованароджанага Хрыста, і бясконцасць… Увогуле, моцная атрымалася работа. Прадуманая да дробязей, яна, кажучы без прыкрас, адразу чапляе. Выбудоўваючы кампазіцыю адносна кропкі перасячэння дыяметраў, Марына Мароз шукае натхнення ў падобных «закручаных» прыродных формах (бутоны, ракавінкі). Па-майстэрску выпісаная драпіроўка ўзмацняе эфект.

Апроч гэтых, у экспазіцыі «Свет мецца-тынта» прадстаўлены і многія іншыя творы. Большай часткаю тут экслібрысы, аддрукаваныя па заказе таго ці іншага калекцыянера. На выстаўцы знайшлося месца і для кубічных эксперыментаў чэшскага аўтара Іржы Бразды, і для сюррэалістычных нацюрмортаў расіяніна Канстанціна Чмуціна, і для футурыстычных «плакатаў» нашага земляка Рамана Сустава, і нават для практыкаванняў японца Такешы Каторы ў фотарэалізме. Ёсць сярод удзельнікаў і сапраўдныя зоркі сучаснага мецца-тынта: расіянін Юрый Баравіцкі з фірменнымі макабрычнымі карцінкамі і ў асобнай зале японец Кацуноры Хаманасі, прадаўжальнік мастацтва японскіх скруткаў.

Іншымі словамі, абавязкова наведайце выстаўку «Свет мецца-тынта» ў Нацыянальным цэнтры сучасных мастацтваў, пакуль яшчэ ёсць такая магчымасць. Экспазіцыя працуе да 27 сакавіка.

Мікіта ШЧАРБАКОЎ

Друкуецца ў газеце «Літаратура і мастацтва»

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».