Вы тут

Бацькаўшчына. У пошуках страчанага: Зазірнем у Стоўбцы


Заснаванае ўдавою крычаўскага старасты Мікалая Слушкі Гальшкай Кміцянкай, мястэчка Стоўбцы вядомасць сваю мае з 1593 года. Яшчэ раней тэрыторыя паселішча належала Мікалаю Крыштофу Радзівілу. А да Слушкаў адышла ў 1582 годзе. Яны і гаспадарылі тут да першай паловы XVІІІ стагоддзя.


Від на горад з моста (пачатак ХХ ст.).

Легендарныя гаспадары... Іх сын — Аляксандр, які нарадзіўся каля 1580 года, — быў дзясятым ваяводаю мінскім: у 1633 — 1638 гады. А пазней — ваяводам навагрудскім, ваяводам трокскім... Дарэчы, на пасадзе навагрудскага ваяводы яго змяніў Жыгімонт Караль Радзівіл, сын яшчэ аднае легендарнае асобы — Мікалая Крыштафа Радзівіла «Сіроткі»... Сярод ганаровых пасад Слушкі — і абранне яго маршалкам Трыбунала Вялікага Княства Літоўскага на адным з сеймаў. Быў камісарам па выплаце грашовага ўтрымання войску. Меў у шлюбе чатырох сыноў і дачку. З кагорты вялікіх стольнікаў літоўскіх (пасада адказная — стольнік загадваў сервіроўкай стала вялікага князя літоўскага і падачай страў. Нават кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст Панятоўскі ў 1755 — 1764 гг. быў стольнікам вялікім літоўскім) — Багуслаў Ежы Слушка. Другі сын — Жыгімонт Адам Слушка. Славу сваю здабываў у вайсковых баталіях. Удзельнік войнаў Рэчы Паспалітай супраць украінскіх казакоў (1648 — 1654), Рускай дзяржавы (1654 — 1667) і Швецыі (1655 — 1660). Якраз у перыяд Руска-польскай вайны 1654 — 1667 гг. мястэчка моцна пацярпела. Палова жыхароў загінула. Само паселішча было спалена. І ўсё ж прыйшоў і час вяртання да нармальнага жыцця. У 1669 годзе Стоўбцам далі прывілей на правядзенне гандлёвых кірмашоў. У 1706 годзе ў час Паўночнай вайны — новыя разбурэнні, новыя пажары. Адраджэнню ізноў паспрыялі каралеўскія прывілеі для развіцця гаспадаркі.

Царква (пачатак ХХ ст.).

Затым у Стоўбцах уладарылі Дэнгофы. Мястэчку ў 1729 годзе выдалі Магдэбургскае права. А ў 1730 — 1831 гг. яно належала графам Чартарыйскім. Асабліва ў гэты час пачала развівацца прамысловая, гаспадарчая інфраструктура Стоўбцаў. Але ж і французы ў 1812 годзе бяды тут нарабілі нямала... Чартарыйскія ў час свайго ўладання пабудавалі царкву, будынак ратушы, прыстань на Нёмане, мноства складоў, іншых гаспадарчых пабудоў, школу. У 1832 годзе царскі ўрад (Расія прыйшла сюды пасля чарговага падзелу Рэчы Паспалітай — у 1793 г.) канфіскаваў мястэчка ў Чартарыйскіх: як-ніяк — удзельнікі паўстання 1830—1831 гадоў...

Стоўбцы ўсё больш набываюць аблічча гандлёвага і лагістычнага цэнтра на рацэ Нёман. Пра іх абсягі кажа і той факт, што ў 1860 годзе адсюль адправілі за межы Расійскай імперыі каля мільёна пудоў жыта пшаніцы, ячменю, іншага збожжа. З 1871 года ў Стоўбцах — чыгунка... Новы этап развіцця, наогул эканамічнай гісторыі мінскай, мінска-гродзенска-баранавіцкай старонкі (тут жа сутыкненне розных адміністрацыйных прастор, нават розных геаграфічных ландшафтаў)... У канцы XІX стагоддзя ў Стоўбцах пачалі працаваць запалкавая фабрыка, смалакурня, дрэваперапрацоўчы завод, розныя майстэрні.

Коратка згадваючы з даўніны ўсе гэтыя хрэстаматыйна вядомыя гістарычныя факты, часам задумваешся, што Стоўбцам проста наканавана было стаць вялікім прамысловым цэнтрам. Але ж гісторыя развярнулася зусім іначай... І Стоўбцы, і іх ваколіцы зрабіліся асяроддзем асветніцтва, цэнтрам, які пеставаў мастацкія, літаратурныя таленты. Такія мясціны называюць культурнымі гнёздамі.

Касцёл і рынкавая плошча (пачатак ХХ ст.).

На Стаўбцоўшчыне нарадзіліся, жылі, стваралі таленавітыя ўзоры літаратуры майстры прыгожага пісьменства Вінцэсь Каратынскі, Адам Плуг, Уладзсілаў Сыракомля... Тут, у Акінчыцах, нарадзіўся пясняр Якуб Колас. Прайдзіцеся сцежкамі Рубяжэвіч, Новага Свержаня, зазірніце ў Жукаў Барок — вас чакаюць надзвычай цікавыя сустрэчы і адкрыцці. У Жукавым Барку, невялікім вясковым паселішчы, жыла сям'я бедных шляхцюкоў Пякевічаў... Сын арандатара Антона Пяткевіча Антоній Антонавіч стаў паэтам і перакладчыкам Адамам Плугам. Пісаў па-польску і па-беларуску. У Жукавым Барку Адам пазнаёміўся з Уладзіславам Сыракомлем. І першы свой верш — «Гара Замчышча» — прысвяціў якраз яму. Лёс Адама Плуга самым цесным чынам звязаны з Украінай. Але гэта ўжо асобная тэма. Мо калі і нам старыя паштоўкі дапамогуць прайсці адрасамі беларускага літаратара праз Кіеў, Журын, Падолле, Оўруч, Вінніцу, Жытомір... Між іншым, у 1891 — 1903 гадах наш зямляк быў галоўным рэдактарам першых тамоў «Вялікай усеагульнай ілюстраванай энцыклапедыі»... Вядомы творца як і перакладчык Віктора Гюго і Аляксандра Пушкіна на польскую мову. Памёр Адам Плуг у 1903 годзе ва ўзросце 80 гадоў. Вернемся ў Жукаў Барок (ва ўрочышчы Залучча У. Сыракомлю пастаўлены памятны знак). Блукаючы гэтымі мясцінамі, мы проста вымушаны згадаць і Сыракомлю, які быў тут арандатарам, і ўраджэнца вёскі, нямецкага філосафа Саламона Маймона (апісвае радзіму ў сваёй аўтабіяграфіі), і філосафа ды псіхолага Юзэфу Кодзіс...

Ветразнік на Нёмане (пачатак ХХ ст.).

Не мінайце ў сваіх вандроўках па Стаўбцоўшчыне Новы Свержань, Рубяжэвічы, Мікалаеўшчыну... Вялікія і малыя паселішчы — з памяццю пра Якуба Коласа, яго адрасы, з памяццю пра блізкіх народнаму песняру людзей. А збіраючыся на Стаўбцоўшчыну, зазірніце ў творы і нашых сучаснікаў — паэта і празаіка Казіміра Камейшы (ён нарадзіўся ў Малых Навіках паблізу Рубяжэвіч), паэта Яўгена Хвалея, празаіка і публіцыста Генрыха Далідовіча (лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь, ён сваім раманам «Заходнікі» шмат што выклаў менавіта з жыцця гэтай старонкі, гэтага краю, зрабіўшы твор яшчэ і выразным мастацкім дакументам часу), паэта і празаіка Алеся Камароўскага, Сымона Белага (родны пляменнік Якуба Коласа, ён напісаў цёплую кнігу «На бацькоўскай зямлі», а яшчэ ў рукапісе засталася яго кніга «Коласаў радавод»), празаіка Юрыя Пяткевіча... Асабліва раім вам пачытаць краязнаўчыя кнігі публіцыста Сяргея Галоўкі (на вялікі жаль, ён рана пайшоў з жыцця: зваліў маладога яшчэ чалавека ковід) «Стаўбцоўшчына: нататкі пра людзей і гісторыю». Выдадзеная ў мінскім выдавецтве «Беларусь» у серыі «Падарожжа па родным краі», яна раскажа пра многія памяткі мастацкай і літаратурнай Стаўбцоўшчыны, якіх вы не знойдзеце ў энцыклапедыях і даведніках. А пакуль запрашаем у віртуальнае падарожжа па Стоўбцах ды ваколіцах разам са старымі паштоўкамі...

Кастусь ЛАДУЦЬКА

Фота з калекцыі Аляксандра ЛІХАДЗЕДАВА

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».