Вясновыя клопаты і вясковыя. Мацвееўна з ранку за прыборку ўзялася: раскрыла ў кветніку ружы, падгрэбла пажухлае лісце, вымела двор — стамілася, але з венікам-граблямі выйшла «за плот» — падабрала ўсё яшчэ і там, на вуліцы.
...У вядро апошняе смецце змятала, калі амаль побач... турысты з’явіліся, прычым самыя сапраўдныя: жанчыны, мужчыны — з палкамі для шведскай хадзьбы, з рукзакамі, у добрым гуморы.
— О-ой, якую ж вы прыгажосць навялі! — пахваліў старэйшы Мацвееўну. — Грошы за праход браць не будзеце?
— Я падумаю, — паабяцала жанчына. І тут жа ўдакладніла: — А вы калі назад? Я мо касавы апарат пастаўлю.
...Засмяялася сама — засмяяліся людзі. Стомы — як не было! І — што дзіўна — няма. Вуліца па-ранейшаму прыбіраецца з радасцю.
Госця Бог даў, прычым неспадзеўкі, а халадзільнік — амаль пусты: хіба цеста на аладкі стаіць.
Прыйшлося спячы, заварыць гарбаты.
Госць, на шчасце, непераборлівы быў (ці галодны?): добра еў, да таго ж так шчыра хваліў, што хацелася не толькі верыць, але і надалей, у наступны прыезд, напячы аладак...
Што, напэўна ж, добра, калі, хвалячы, ён праўду казаў. А як раптам не?
...Мы ў адказе — за тых, каго прыручылі. За тое, што сказалі і кажам. Што зрабілі і робім.
Юля ў дзяцінстве была як ваўчок. Любіла круціцца пад нагамі: дапамагаць маме на кухні, тату — у гаражы, бабулі з дзедам — па гаспадарцы, братам — у гульнях...
Яны ўсе (бо сям'я) малайцы — неяк цярпелі, не дужа гналі малую, хоць яна і замінала, ва ўсякім разе спачатку. Затое потым...
Прывыкла працаваць, прывыкла слугаваць... А хоць бы і ўсім!..
Толькі нядаўна прачытала, што, дапамагаючы гультаям, ты іх як бы падсаджваеш — на ўласную шыю...
Потым, падсадзіўшы, — «нясеш». Бо ні скінуць, ні зняць ужо немагчыма.
...Свякроў, прыхварэўшы, з вёскі прыехала ў горад, з панядзелка да пятніцы хадзіла па дактарах — то з нявесткай, то з сынам.
У іх тады і спынялася — пажыла. А значыць, пабачыла, як маладая гаспадыня (першы год яшчэ замужам) стараецца і прывеціць яе, і пачаставаць, і найлепей спаць палажыць, і ў кватэры прыбраць...
Што гаспадар? Ды нічога, можна сказаць: адпачывае.
Вось матуля і не змаўчала. Сказала: «Сынок, ты прыйшоў з работы, і яна прыйшла. Ты з некім па дарозе піва выпіў, а яна прадукты купіла, есці зрабіла, посуд прыбрала, а цяпер во падлогі збіраецца мыць... Дык, можа, ты падмяніў бы? Яна ж не ў пакаёўкі да цябе наймалася, а замуж ішла».
...З той размовы шмат вады сплыло: дзесяць гадоў праляцела! І ўсе дзесяць у кватэры прыбіраў (і прыбірае) менавіта гаспадар — то сам, то з дзецьмі... Гаспадыня ў гэты час хіба назірае ды згадвае свякроў. Як жа, думае, добра, што яна тады... захварэла, што прыехала, што пажыла ў іх — з панядзелка да пятніцы.
Нехта любіць падкрэсліць, што вырас у беднай сям'і, Жора хваліцца, што ў багатай.
Бацькі яго перажылі вайну: да 43-га тут, у Беларусі, потым — у Германіі. «Пашчасціла» там: разам працавалі, разам галадалі.
Найболей пакутаваў бацька, бо высокі, шырокі...
Матулі — маленькай — ежы, казала, амаль не трэба было.
І таму паўпайкі сваёй яна аддавала мужу.
Ён выжыў. І помніў гэта да скону...
Пасля вызвалення прывёз яе на радзіму. Свайго кутка не было. Будаваліся, працавалі, гадавалі траіх сыноў — вельмі цяжка жылі, хоць фасону, як той казаў, ніколі не гублялі:
— Якія ж мы багатыя! — час ад часу казала дзецям матуля. — Соль ёсць, бульба ёсць, са столі не льецца...
Адзін з яе сыноў, той самы Жора, жыве ва Украіне. «Як?» — часцяком пытаем, і ён тады згадвае сваіх бацькоў, а найперш матулю — з яе, здавалася, ужо забытым: «Соль ёсць...»
Склеп у дзеда Міхайлы проста на зайздрасць: шырокі, глыбокі. Бульба ў ім аж да новай ляжыць! Гаспадар хіба насенку рана дастае — памалу носіць у хату, ставіць у вітальні, каб добра прагрэлася, пусціла расткі, а там... Неяк, глядзіш, пасадзіць.
Летась на панядзелак з суседам дамовіўся. Пакуль чаркавалі (у нядзельку вечарам), той кулаком сабе ў грудзі біў, казаў: «Дзед, для цябе, інваліда, я ўсё зраблю! Канька свайго — з дарагой душою, гною — хоць каўшамі бяры. Сам вывезу, сам растрасу, сам за плугам пайду...»
Бажыўся чалавеча, слова даваў!
А таму назаўтра дзед да сонейка ўстаў, пакарміў катка, выпусціў курэй — да суседа падаўся. Там пачакаў, пакуль ён прачнецца і выпаўзе з хаты, пакуль скажа яму, што... халэмус: на сёння ўсё адмяняецца... Галава баліць — пасля ўчарашняга.
Лячыць тую галаву стары не збіраўся, і работу яны адклалі — на наступную раніцу.
А значыць, і назаўтра дзед рана ўставаў, рана аглядаўся — зноў ішоў да суседа.
Гэтым разам замест яго з хаты выйшла жонка, на ўсю вёску пракрычала, што няма таго жываеда, што не начаваў: дзе піў, там, відаць, і застаўся... «А каб узяў ды не прачнуўся, дык і шчасце было б! А што: могілкі блізка, кабылка свая... Завезла б і гора збыла».
Гора, аднак, пад абед знайшлося, нават да дзеда зайшло — «супакоіла»: не бядуй, маўляў, у бога дзён многа — усё паробім. Але не заўтра. І не ў чацвер, бо канька ён дачнікам аддаў — за гарэлку, на двое сутак. У пятніцу вернуць, і ўжо тады — кроў з носа...
Пасля пятніцы была такая ж «кроўная» субота, потым — нядзеля. І яшчэ адзін панядзелак...
Падчас якіх дзед цікавую выснову зрабіў. Сказаў, што залежнасць ад алкаголю — вядома ж, не дай Гасподзь, — страшэнная кара, хвароба, бяда. Залежнасць ад алкаголіка — лічы, такая ж. Калі не горшая. Адзінае...
Колькі людцаў пакутуе ад першай — статыстыка хоць прыблізна, ды ведае. Колькі ад другой — не злічыў ніхто. Ды і ці ёсць яны ў нас увогуле, тыя «незалежныя», — во дзе пытанне!
Пажаніўшыся, яны жылі на прыватнай: свайго жытла не было.
Ды што там жытла — не было нічога. А тут яшчэ і дзеці: адно не падрасло, жонка другім зацяжарала.
Муж — па магчымасці далікатна — падбіваў яе на аборт (іх многія ў той час рабілі), даводзіў, што трэба хоць трохі пачакаць, абжыцца, а ўжо потым, можа... А калі і не, то вунь колькі сем'яў з адным дзіцяткам... І нічога — добра жывуць.
Жонка не згадзілася — нарадзіла другое.
Гадаваць іх, напраўду, цяжка было, але ж малыя выраслі.
Што цікава, той першынец, сынок — пустазвонам і недарэкам, а вось дачка — зусім наадварот: працаўнічкай, разумніцай, першай памочніцай для матулі і галоўнай апорай для бацькі...
Які некалі (вусцішна ўспомніць — не тое што сказаць!) гэтак яе не хацеў.
Верш даслалі з просьбай надрукаваць. Цытата:
Ля вёскі, недзе
ў чыстым полі,
Дзе колькі год
ячмень расце,
Зялёны дуб быў у няволі,
Але ў поўнае красе.
Чатыры радкі і, здаецца, столькі ж пытанняў. Ну, па-першае, калі дуб у чыстым полі, то ён, трэба разумець, ужо не «ля вёскі»? Па-другое, што там з ячменем: ён шматгадовы, ніколі не жнецца? Ці сеецца — з году ў год, на адным і тым жа месцы? Па-трэцяе, хто той дуб зняволіў? Як? І ці можа ён, той зняволены, быць у красе? Да таго ж у поўнай?
У Губермана:
Как я пишу легко
и мудро!
Как сочен звук
у строк тугих!
Какая жалость,
что наутро
Я перечитываю их.
Для таго, трэба разумець, каб яшчэ раз абдумаць, «паздымаць» пытанні, пашукаць найлепшыя словы і толькі потым...
Так, не іначай.
«Жылі-былі...» Найчасцей так пачынаюцца казкі, дзе мала праўды. І зрэдку — аповеды, дзе шмат...
То жылі-былі двое — маладыя, прыгожыя і зусім... нешчаслівыя, бо жонцы (яно ж здараецца!) не хапала ўсяго: квадратных метраў, грошай, падарункаў, клопату, увагі... Муж нічым забяспечыць не мог — як ні стараўся...
Напэўна ж, не з-за гэтага, але неяк захварэў — з работы адпрасіўся. Пакуль дамоў дабраўся, тэмпература за 39... Адразу ж лёг. Думаў, жонка прыйдзе — хуткую выкліча. А тая з парога: «Чаго ляжыш?! У нас вячэры няма!»
Зразумеў тады, што жыцця з ёй не будзе: сабраў свае рэчы, сышоў. Збіраўся разводзіцца, сям'ю наноў будаваць. І, відаць, пачаў бы! Ды «сарафаннае» радыё стала даносіць, што яго былая зблажэла зусім (скуры ды косці), што, мусіць, нездаровая («перажывае»?), што ў яе нават характар ужо не той...
Вырашыў схадзіць — паглядзець.
Жонка як быццам чакала — адчыніла тут жа (людзі праўду казалі: проста ніякая), абняла, заплакала, прызналася, што цяжарная....
Ад яго, не ад яго, ён не папытаў: проста застаўся і ўсё. А далей...
Ніхто не папракне: быў добрым бацькам для дзіцяці (хоць нічога свайго ў ім не бачыў) і добрым мужам для жонкі. Ва ўсякім разе, ужо «на фінішы», пасля інсульту, амаль пяць гадоў даглядаў яе, ляжачую: нікога не абцяжарваў. Ды і цяпер...
Сам сабе ён варыць, мые, прыбірае, на ровары (у свае 70 з хвастом) ездзіць на лецішча: хваліцца, што ў яго ўсё само там расце — ён толькі ўраджай збірае.
...Днямі са свайго гарбуза смачнай кашы зварыў, прынёс амаль такому ж адзінокаму (у будныя дні — у выхадныя дзеці ў яго) сябру-суседу. Разам, удвух, дзяды павячэралі, пагаварылі.
Да слова прыйшлося: той сябра солі на рану сыпнуў, сказаў: «Дзіўная, Іване, у цябе дачка. І не ў Амерыцы жыве, як быццам, і раз на год прыязджае... Можа, праўду баюць, што не твая, не родная?»
«Можа», — цяжка ўздыхнуўшы, згадзіўся бацька.
І праз паўзу — у суцяшэнне сабе — дадаў:
— Я жыў так, як падказвала маё сумленне. Яна жыве так, як яе... Бог на маім баку. Ці толькі здаецца?
Анекдот (адным радком): «Я спытаў бы ў цябе, як справы, але ж ты пасля не заткнешся?»
Не вам казаць, ёсць такія «фантаны»... Як і ахвотнікі «абы спытаць».
Адна з іх, мусіць, недзе спяшалася, але прыстала: аддала нам свой «дабрыдзень», «як справы?»
— Нармальна, — сказалі ёй.
— А брат? — пацікавілася кабета.
— Хварэе...
— Ну і дзякуй богу! — абарвала яна і панеслася далей.
Вёска. Вясна: трэба спяшацца, пакуль жывы і больш-менш здаровы.
Валянціна ДОЎНАР
«І дзе б гэта што добрае пачуць?» — гадоў дваццаць таму пыталася мама.
Бракавала яго тады. А ўжо цяпер...
У Валянціна Тараса (партызана, паэта-перакладчыка і былога звяздоўца) натрапілі на такое актуальнае: «Дом збудаваў і сына нарадзіў, // і каля дома дрэва пасадзіў. // Усё зрабіў! //Але душа баліць, // бо могуць дом вар'яты падпаліць, // бо могуць сына нелюдзі забіць, // бо дрэва могуць дурні паваліць, // каб мне ні ўнука, ні пладоў // не дачакацца... // Дык што ж цяпер павінен я рабіць? // Дом бараніць і дрэвы бараніць, // Як жыць на свеце, // сына навучыць, бо мусіць ён таксама пастарацца // На сухадоле дрэва пасадзіць, // Дом збудаваць і сына нарадзіць, // Каб на зямлі жыццю не перарвацца!»
Інтэрв'ю з алімпійскім чэмпіёнам па фехтаванні.
Прафесійна, аператыўна, па-добраму.
