Вось ужо больш за год жыццё 44-гадовай Лізаветы звязана з жыццём выхаванкі аднаго з дзіцячых дамоў Мінска Аліны. За гэты час жанчына зведала мноства самых розных эмоцый, але ні разу не пашкадавала аб тым, што вырашылася працягнуць «ніткі сяброўства».
Лізавета вырасла ў вялікай дружнай сям’і і заўсёды марыла стварыць такую ж. Але як вядома: «чалавек мяркуе, а Бог мае». Ёй пашанцавала з роднымі, сябрамі, прафесіяй, а вось з уласнай сям’ёй — не атрымалася.
Яе заўсёды захаплялі людзі, здольныя дапамагаць і падтрымліваць суграмадзян з абмежаванымі магчымасцямі, бяздомных, дзецей і жывёл, якія не па сваёй волі апынуліся ў адзіноце і бядзе. Велізарную павагу выклікалі мужчыны і жанчыны, якія ўсынаўляюць сірот. Але сама на такі крок вырашыцца не магла. Па сацсетках сачыла за дзейнасцю ўстановы па сацыяльнай адаптацыі дзяцей-сірот «Ніткі Сяброўства», лайкамі падтрымліваючы дарослых, якія станавіліся патранатнымі выхавальнікамі. Доўгі час лічыла — гэта нейкія асаблівыя, выдатныя, незвычайныя людзі.
— Патранатны выхавальнік — гэта не ўсынавіцель і не апякун, але ўсё роўна ён нясе адказнасць за дзіця, — адзначае Лізавета. — Для такіх адносін трэба знайсці і сілы, і час, мець пэўную маральную гатоўнасць і эмацыйную сталасць. Мне падабаецца дзяліцца ведамі і сацыяльным досведам, але я доўга сумнявалася, ці змагу зладзіцца з патранажам. У ліпені 2020 года ўбачыла запрашэнне жадаючым прыйсці на сустрэчу ў «Ніткі Сяброўства». Адгукнулася. Выйшла адтуль у змешаных пачуццях. Але запоўніла анкету для сумоўя з псіхолагам і падрыхтавала неабходныя дакументы.
Кваліфікаваныя спецыялісты тлумачаць дарослым асаблівасці дзяцей-сірот, папярэджваюць аб рызыках, якія маюць месца ў адносінах з імі. І псіхолаг, і сацыяльны педагог на працягу ўсяго перыяду навучання працавалі з Лізаветай. Яна не хавала сваіх сумневаў. Але ў адзін цудоўны дзень зразумела: калі не вырашыцца зараз, не вырашыцца ніколі. У лютым 2021 года жанчына стала патранатным выхавальнікам для 11-гадовай Аліны.
— Якой бы ты ні ўяўляў карціну сваіх адносін з дзіцём, усё роўна жыццё абавязкова паднясе нечаканасці і сюрпрызы, — падкрэслівае мая суразмоўца. — Наша з Алінай гісторыя развівалася непрадказальна. Вось дамаўляемся з ёй аб сустрэчы загадзя. З іншага канца горада пасля працы накіроўваюся ў дзіцячы дом, спланаваўшы сумесны вольны час, перакроіўшы асабістыя планы. Прыязджаю і бачу — Аліна стаіць разам з групай дзяцей на парозе: вырашыла пайсці ў Макдональдс, куды іх запрасілі валанцёры. Падобныя сітуацыі паўтараліся не аднойчы. Першы час «крыўдзілася» на Аліну як малое дзіця. Але сама стала нагадваць сабе: «Я — дарослая, давер дзяўчынкі з няпростым лёсам трэба заваяваць». Што да ўласных чаканняў і спадзяванняў, за гэты год у мяне разбілася некалькі пар ружовых акуляраў, у тым ліку шклом унутр. Самае галоўнае, што трэба ўсвядоміць і прыняць — у гэтых адносінах бессэнсоўна чакаць падзякі, разлічваць на нейкі вынік. Важна настройваць сябе на безумоўную аддачу: рабі як трэба і будзь, што будзе.
Нават у адносінах з роднымі дзецьмі далёка не заўсёды атрымліваецца наладзіць эмацыйную сувязь, дабіцца жаданых вынікаў, дачакацца падзякі. Што ж казаць аб сацыяльных сіротах з іх негатыўным, траўматычным досведам, атрыманым у сваіх сем’ях? Таму для дапамогі выхавацелям, педагогам дзіцячых дамоў і патрэбны «дадатковыя сілы» неабыякавых, зацікаўленых дарослых: неабходна праявіць да кожнага хлапчука і дзяўчынкі індывідуальны падыход, падрыхтаваць іх да жыцця ў складаным знешнім свеце, сацыялізаваць, пераканаць у тым, што на іх падтрымку у любой сітуацыі можна разлічваць.
— Аліна па прыродзе сваёй добрая і спагадлівая, — тлумачыць Лізавета. — Яна заўсёды дзеліцца са сваімі братамі і дзецьмі ў групе тым, што я ёй купляю. Дзяўчынка вучыцца слухаць і прыслухоўвацца, праяўляе цікавасць, калі нешта не зразумела. Але для сацыялізацыі, асабістага развіцця ёй патрэбна дапамога. Першы час дарыла Аліне што-небудзь і пыталася: «Ну як табе?» І чула ў адказ традыцыйнае: «Нармальна». «Аліна, ну што ўвесь час нармальна ды нармальна?» — не вытрымлівала я. Пачынала прапаноўваць варыянты: «Можна адказаць: выдатна, цудоўна, прыгожа». Або гуляем па лесе, і я пачынаю апісваць яго, каб дзіця чула: «Гэты лес зялёны, густы, змяшаны». Гуляючы ў горадзе, расказваю пра вуліцы,пра цікавыя падзеі, якія тут адбываліся. Чытаем казку «Каралеўства крывых люстэркаў» і высвятляецца, што кожнае трэцяе слова Аліне не вендае. Выпісваем, высвятляем, запамінаем«.
11-гадовая дзяўчынка, апынуўшыся ў вёсцы ў сваякоў Лізы, упершыню ўбачыла, як і дзе растуць арэхі і вельмі здзівілася. І такіх адкрыццяў за час зносін з патранатным выхавацелем у Аліны было мноства. Разам яны хадзілі ў грыбы, сеялі насенне, даглядалі кветкі, кансервавалі нарыхтоўкі на зіму, знаёміліся з цікавымі людзьмі, глядзелі на Мінск з вышыні агляднай пляцоўкі Нацыянальнай бібліятэкі, любаваліся адкрыццём сезона гарадскіх фантанаў, каталіся на катамаране. З цягам часу ў братоў Аліны таксама з’явіліся патранатныя выхавальнікі. І зараз ужо вялікай кампаніяй дарослыя з дзецьмі адпраўляюцца часам у Батанічны сад, аквапарк, на боўлінг ці на экскурсію.
Перыядычна Ліза імкнецца запрашаць Аліну на выходныя з начлегам да сябе дадому. Там знаёміць дзяўчынку са штодзённым побытам, далучае яе да ўборкі, расказвае пра тое, як размяркоўвае свой бюджэт.
Лізавета адзначае: многаму ёй самой даводзіцца вучыцца, праяўляць гнуткасць у адносінах з Алінай, лічыцца з яе асаблівасцямі. Напрыклад, пастаянныя напамінкі Аліне аб важнасці і неабходнасці вучобы прывялі да таго, што дзяўчынка стала пазбягаць кантактаў. Каб аднавіць разуменне, Лізавета змяніла тактыку, і адносіны наладзіліся. Пахвала, рэгулярнае заахвочванне, калі ў дзіцяці нешта атрымліваецца, уплывалі значна больш эфектыўна, чым чытанне натацый.
Не ўсе з акружэння Лізаветы зразумелі і падтрымалі яе крок. Аднак зараз многія знаёмыя ўжо шчыра цікавяцца адносінамі з падапечнай.
— Не-не, ды і пытаюся ў сябе: наколькі я патрэбна Аліне, ці магу нечаму навучыць яе, ці з’яўляюся прыкладам для яе ў жыцці, — прызнаецца Лізавета. — Часам бачу абнуленне сваіх намаганняў, і рукі апускаюцца. Але значна часцей усё ж рада, што вырашылася і прыйшла ў «Ніткі Сяброўства». Вось я хварэла, і Аліна намалявала для мяне дыназаўрыка, а неяк змайстравала бранзалет. Бясконца даражу гэтымі падарункамі. Як бы там ні было, гэтая дзяўчынка ўзбагаціла маё жыццё. Такое задавальненне дзяліцца з ёй ведамі, досведам, даведвацца нешта новае і пра яе, і пра сябе. Часам еду на сустрэчу з Алінай пасля працы, стомленая, з кучай уласных праблем, якія трэба «разруліць». Потым пагавару з ёй, пасмяемся разам, і мне становіцца так цёпла на душы. Еду дадому ўжо ў выдатным настроі.
Ніткі сяброўства, ніткі даверу... Каб іх працягнуць, заўжды трэба папрацаваць. Лізавета заўсёды захаплялася тымі, хто знаходзіць сілы і час клапаціцца аб іншых. Ёй здавалася, што людзі, здольныя бескарысліва рабіць дабро — нейкія выключныя. Пазнаёміўшыся з патранатнымі выхавацелямі, стаўшы адным з іх, зразумела: гэта адначасова звычайныя і незвычайныя дарослыя. Не героі, але яркія і глыбокія асобы, якія апроч сябе і сваіх праблем, бачаць тых, каму павезла менш. «Не Богі гаршкі абпальваюць». Часам усяго і трэба — зрабіць крок наперад, выйсці з зоны ўласнага камфорту, праявіць волю да таго, каб прымножыць дабро. І няхай твае намаганні не заўсёды маральна акупляюцца, няхай табе не заўсёды гавораць «дзякуй». Ты творыш дабро, а значыць удасканальваеш свет, становішся лепшай версіяй сябе самога. А гэта ўжо — вялікая справа.
Установа па сацыяльнай адаптацыі дзяцей-сірот «Ніткі Сяброўства» зарэгістраваная ў ліпені 2014-га. Сэнс яго дзейнасці ў тым, што да падлеткаў-сірот прымацоўваюцца патранатныя выхавальнікі, якія дапамагаюць у традыцыйна складаны пубертатны перыяд знайсці ў жыцці апору, не згубіцца ў такім няпростым свеце. За гады сваёй дзейнасці 45 патранатных выхавальнікаў (гэты статус у Беларусі замацаваны заканадаўча — заўв. аўтара) сталі сябрамі для 48 хлопчыкаў і дзяўчынак з дзіцячых дамоў.
Патранатнымі выхавальнікамі становяцца людзі самых розных прафесій, сямейныя і адзінокія, у асноўным ва ўзросце 25-45 гадоў, з вышэйшай адукацыяй, пераважна жанчыны. Для паспяховых адносін даросламу і падлетку неабходна мець зносіны не менш за 2 гадзіны ў тыдзень на працягу мінімум года. Усе патранатныя выхавальнікі праходзяць сумоўе з псіхолагам і навучальны трэнінг, атрымліваюць заключэнне ад Упраўленняў па адукацыі і заключаюць дагавор з дзіцячым домам. Абавязковыя патрабаванні да дарослых — адсутнасць судзімасцяў, залежнасцяў, наяўнасць жыллёвых умоў, куды можна было б запрашаць сірот.
Вольга ПАКЛОНСКАЯ
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».