Гармоны кіруюць светам. Як яны ўплываюць на ўсе абменныя працэсы ў нашым арганізме?

Многім гэта здаецца ўсяго толькі прыгожай фразай. А тым часам так яно і ёсць: менавіта яны ўплываюць на ўсе абменныя працэсы ў нашым арганізме.

І мы часам нават не падазраём, што лішняя вага, парушэнні сну, хранічная стомленасць або падвышаная раздражняльнасць тлумачацца збоямі ў эндакрыннай сістэме, якая выпрацоўвае гэтыя самыя гармоны.

Генетыка ці лад жыцця адказвае за эндакрынны дабрабыт? Чаму пацыентак ва ўзросце 45 + часта накіроўваюць на кансультацыю да эндакрынолага? Пра што трэба памятаць, каб перыяд менапаўзы не стаў «чорнай паласой» у жыцці жанчыны? Гэтыя і іншыя пытанні абмяркоўваем з прафесарам кафедры эндакрыналогіі БДМУ, доктарам медыцынскіх навук, старшынёй БГМА «Эндакрыналогія і метабалізм» Алай Шапялькевіч.

— Зварот за дапамогай да эндакрынолага часцей за ўсё звязваюць з захворваннямі шчытападобнай залозы і цукровым дыябетам. Наколькі гэта дакладна? Якімі яшчэ пацыентамі, Ала Пятроўна, займаюцца спецыялісты вашага профілю?

— Паталогія шчытападобнай залозы і цукровы дыябет, сапраўды, найбольш распаўсюджаныя эндакрынапатыі. Першы доктар для большасці пацыентаў з гэтымі захворваннямі — урач агульнай практыкі, які прызначае неабходныя абследаванні і лячэнне. У складаных выпадках ён накіроўвае іх да эндакрынолага. Да рэдкай эндакрыннай паталогіі ставяцца захворванні гіпофізу, наднырачнікаў, парашчытападобных і палавых залоз. Важная частка — рэпрадуктыўная эндакрыналогія, міждысцыплінарная вобласць, якая патрабуе каманднага падыходу ў аказанні меддапамогі: лекара агульнай практыкі, акушэр-гінеколага, эндакрынолага, андролага. Сярод пацыентаў, якімі займаюцца такія спецыялісты, выдзеліла б жанчын рэпрадуктыўнага ўзросту з парушэннямі менструальнага цыкла і бясплоддзем, прычыны якіх прыкладна ў 30-35 працэнтах выпадкаў абумоўлены эндакрыннымі захворваннямі.

— Эндакрынная паталогія ў большай ступені ўспадкоўваецца або залежыць ад ладу жыцця?

— Генетычныя фактары, безумоўна, адыгрываюць важную ролю ў развіцці эндакрынных захворванняў. Аднак у большасці выпадкаў прыроджаная паталогія прагрэсуе, калі далучаюцца такія фактары як няправільны лад жыцця, шкодныя звычкі, наяўнасць іншых праблем са здароўем, выкарыстанне лекавых сродкаў, уплыў стрэсаў. Таму вялікая ўвага і надаецца прафілактыцы.

— Чаму да эндакрынолагаў усё часцей накіроўваюць жанчын у перыяд клімаксу?

— Прыкладна ў 40-50 % жанчын развіваецца паталагічная менапаўза (больш сучаснае паняцце — менапаўзальны пераход), гэта патрабуе каманднай дапамогі спецыялістаў, у тым ліку і нашага профілю. У 50-60% жанчын менапаўза адбываецца спакойна, без якіх-небудзь выяўленых скаргаў: проста спыняюцца менструацыі, што звязана з узроставымі зменамі функцыі яечнікаў і зніжэннем выпрацоўкі палавых гармонаў.

— На што вы як спецыяліст звярнулі б увагу гэтай катэгорыі пацыентак? Што ўскладняе вашу працу з імі?

— Самаадчуванне пры менапаўзе нярэдка пагаршаецца з-за таго, што ў гэтым узросце часта прагрэсуюць наяўныя хранічныя захворванні. Многія жанчыны недаацэньваюць значнасць псіхалагічных праблем перыменапаўзальнага перыяду, не валодаюць прыёмамі іх карэкцыі. Як вядома: «Хто папярэджаны — той узброены». Мы стараемся тлумачыць: менапаўзальны пераход патрабуе асаблівай увагі да стану здароўя. Ва ўзросце 45+ (часам і раней на 2-3 гады) жанчыны могуць сутыкнуцца з парушэннямі сну, перападамі настрою, «прылівамі», наборам масы цела, зменамі скуры, слізістых. І калі сімптомы носяць выражаны характар, трэба звярнуцца да лекара. На жаль, з-за недастатковай інфармаванасці жанчыны нават з пакутлівымі «прылівамі» (больш за 20 разоў у суткі!), бессанню, раздражняльнасцю не ідуць за дапамогай да медыкаў, а ператвараюць сваё жыццё і жыццё блізкіх у кашмар.

— Вы адзначылі недаацэнку псіхалагічных праблем. Якіх менавіта? Чаму яны такія важныя пры менапаўзе?

— Часта жанчыны скардзяцца на адсутнасць сіл, дрэнны настрой, перажываюць з-за маршчынак на твары, сухасці скуры, набору вагі. Нярэдка да гэтага дадаюцца сацыяльныя фактары: дзеці звычайна ўжо выраслі, жывуць самастойна, мужчыны не заўсёды разумеюць прычыны перамен у паводзінах і настроі жонкі. Многія жанчыны па розных прычынах не маюць спадарожніка жыцця. Нарастае адчуванне непатрэбнасці, адзіноты. Акрамя таго, нашы сучасніцы шмат часу праводзяць на працы, сутыкаючыся з перагрузкамі, стрэсамі, эмацыйным выгараннем. Усё гэта істотна адбіваецца на псіхалагічным стане, асабліва ў перыяд перыменапаўзы. Высокая эфектыўнасць псіхатэрапіі ў пераадоленні праблем гэтага перыяду навукова даказана. Кагосьці ратуюць сабакі, з якімі яны штодня здзяйсняюць шпацыры на свежым паветры, хтосьці знаходзіць «аддушыну» у хобі, у творчасці, хтосьці асвойвае скандынаўскую хаду, а хтосьці, нарэшце, здзяйсняе даўнюю мару: ідзе на курсы фларыстыкі ці вывучае замежныя мовы. Важна знайсці групу аднадумцаў, удзельнічаць у якой-небудзь стваральнай дзейнасці. Падыходзяць любыя заняткі, якія гарманізуюць самаадчуванне, дораць пазітыўныя эмоцыі і ўражанні.

— Нярэдка спецыялісты прызначаюць жанчынам менапаўзальную гарманальную тэрапію. Каму яна перш за ўсё паказана? Ці апраўданыя існуючыя прадузятасці супраць яе прымянення?

— У апошнія дзесяцігоддзі атрыманы новыя навуковыя дадзеныя аб перавагах і недахопах менапаўзальнай гарманальнай тэрапіі. Сёння яе прызначаюць у перыяд перыменапаўзальнага пераходу пры ранняй або заўчаснай менапаўзе (у 38-45 гадоў), клінічных прыкметах заўчаснай яечнікавай недастатковасці, ранніх вазаматорных сімптомах, урагенітальных засмучэннях, наяўнасці фактараў рызыкі пераломаў, сардэчна-сасудзістых захворванняў, кагнітыўных парушэннях. Пры наяўнасці маткі ўжываюць эстрагены і гестагены, а калі яна выдаленая — толькі эстрагены. Сярод абсалютных супрацьпаказанняў для правядзення менапаўзальнай гарманальнай тэрапіі — крывацёкі з палавых шляхоў незразумелага генезу, востры трамбоз глыбокіх вен, вострае тромбаэмбалічнае захворванне, пухліны палавых органаў і малочных залоз, менінгіёмы.

— Чаму многім пацыенткам, якія ўступілі ў менапаўзу, гінеколагі і эндакрынолагі рэкамендуюць зрабіць дэнсітаметрыю (асноўны метад дыягностыкі астэапарозу — заўв. аўтара)?

— Таму што постменапаўзальны астэапароз — адна з позніх праяў менапаўзы: ён сустракаецца практычна ў 50 % жанчын старэйшых за 50 гадоў.

— Як ставіцца да павелічэння вагі, з якім сутыкаецца большасць жанчын пасля 50? Прыняць гэта як непазбежнасць ці змагацца, не шкадуючы сіл, часу і сродкаў?

— Маса цела ў жанчын з узростам павялічваецца. Так прырода абараняе нас у перыяд менапаўзальнага пераходу, калі зніжэнне сакрэцыі эстрагенаў яечнікамі кампенсуецца ператварэннем тэстастэрону ў эстрагены ў тлушчавай тканіне. Гэта не выклікае турботы, калі гаворка ідзе аб нармальным індэксе масы цела (менш за 25-27 кг/м2) або павелічэнні масы цела на 5-7 кг. Але калі індэкс масы цела перавышае 30 кг/м2, мы дыягнастуем атлусценне. А атлусценне сёння лічыцца сур’ёзным хранічным захворваннем з цяжкімі ўскладненнямі. На жаль, у Беларусі ім пакутуюць 25 % дарослых. Вісцаральнае атлусценне (найбольш небяспечны від) назіраецца прыкладна ў 60 %, а ва ўзросце 60-70- гадоў — у 88% жанчын.

Атлусценне — фактар рызыкі развіцця кардыяваскулярнай, анкалагічнай смяротнасці, цукровага дыябету, цяжкай плыні і смяротнасці ад кавіда. Улічваючы складанасць лячэння і прафілактыкі атлусцення, мы звяртаем увагу на найболей важныя яго чыннікі — псіхасацыяльныя: захаванне рэжыму дня, якасць сну, асаблівасці сілкавання, фізічную актыўнасць, кантроль вагі, артэрыяльнага ціску, душэўную гармонію. Усё гэта пры жаданні паддаецца карэкцыі. Калі вы добра ведаеце свае перавагі і ўмееце самастойна выбудаваць здаровую выяву жыцця — выдатна. Калі не атрымліваецца — абмяркуйце праблемы з доктарам для стварэння індывідуальнай праграмы па зніжэнні масы цела. Падтрымліваць добрае самаадчуванне, настрой і прывабную знешнасць можна і трэба ў любым узросце.

Вольга ПАКЛОНСКАЯ, фота прадастаўлена субяседнікам