Мемуары земляка-ваеначальніка з Пінска

Незаўважанай аказалася чарговая дата, якую маглі б адзначыць не толькі берасцейскія краязнаўцы... Сакавік 2019 — 180 гадоў з дня нараджэння аднаго нашага земляка: рускага генерала Аляксандра Вітмера. Што ж, будзем спадзявацца на адпаведную ўвагу ў 2024-м… Але ж аб усім па парадку... 

Пінск, Піншчына — багатая на знакамітасцяў старонка. Тут нарадзіліся вучоныя, пісьменнікі, мастакі, вынаходнікі... Мастак Дунін Альфонс Баркоўскі паходжаннем з вёскі Плята Мураваная. У Лагішыне нарадзіўся геолаг прафесар Аляксандраўскага універсітэта ў Варшаве Марцін Антоній Паўловіч. Піншчына выправіла ў вялікую творчую дарогу пісьменнікаў Францішка Савіча, Міхася Дубянецкага, Міколу Антаноўскага, Любоў Тарасюк, Зіновія Прыгодзіча, Фёдара Одрача, Марыю Пшыбыляк, Яўгенію Янішчыц, Валерыя Грышкаўца, Леанарда Кандрашэнку. Ёсць сярод пінчукоў і вайскоўцы. Адзін з іх — і згаданы Вітмер...

Сярод генералаў, якя нарадзіліся ў Пінску, на Піншчыне, ён неяк не згадваецца. Асоба, між тым, яркая шматгранная, ён шмат што паспеў зрабіць за сваё жыццё. Ды фактычна , калі можна так вобразна заўважыць, паспеў пражыць два жыцці. Другое з іх пачалося ў Крыме, куды Аляксандр Мікалаевіч патрапіў ужо ў сталым узросце : улічваючы стан здароўя, дактары параілі ратавацца ў цёплай старонцы, на марскім узбярэжжы. Але ж не мог чалавек актыўны, дзейсны, адседжвацца на пляжы, ды адно толькі транжырыць генеральскую пенсію. Прыехаўшы ў Крым, маючы пэўны дастатак, у 1890-я гады Вітмер набыў мноства зямельных надзелаў у Севастопалі, Балаклаве і Ялце. Пабудаваў некалькі гасцініц і рэстаранаў на Ялцінскай набярэжнай. Адчыніў кінатэатр. Заснаваў друкарню. Адным з самых паспяховых праектаў вайскоўца, які доўгі час і не задумваўся ні пра які бізнес, у пачатку 1900-х гг. стала будаўніцтва мэбліраваных пакояў «Арэанда». Забягаючы наперад, скажам, што гатэль «Арэанда», пабудаваны ў 1907 годзе, працуе і зараз. Рэканструяваны ў 2001 годзе, гатэль становіцца ўдзельнікам гасцінічнай сеткі Premier Hotels. І калі некалкьі год назад прапраўнучка генерал-маёра Вітмера Л.Ю. Меншыкава ( кандыдат гістарычных навук, яна да нядаўняга часу працавала выкладчыкам лацінскай мовы ў гімназіі N610 Санкт-Пецярбурга) меркавала , дзе правесці прэзентацыю толькі што выдадзенай кнігі Аляксандра Мікалаевіча Вітмера «Што бачыў, чуў, каго ведаю» , выбар прыпаў на ялцінскі гатэль «Арэанда». 

Але вернемся да «першага жыцця» Аляксандра Вітмера. Удакладнім. Нарадзіўся Аляксандр Мікалаевіч 26 сакавіка 1839 года. Ваенную адукацыю спярша атрымаў у Паўлаўскім кадэцкім корпусе. Удзельнічаў, як тады пісалі, «у польскай кампаніі 1863 года». Служыў у Свеабаргу. Займаў пасаду начальніка штаба абароны Свеабарга ў 1878 годзе. Перад гэтым узначальваў штаб 2-га армейскага корпуса. Закончыў Акадэмію Генеральнага штаба. Займаў пасаду прафесара ваеннай гісторы і ваеннага мастацтва Мікалаеўскай акадэміі Генеральнага штаба. З 1882 года генерал-маёр Аляксандр Вітмер (ва ўзросце ўсяго 43 гадоў!) пакдае службу, сыходзіць у адстаўку. Пачынае актыўна займацца літаратурнай дзейнасцю. Піша п’есы. Выступае як публіцыст у «Русской старине», «Историческом вестнике», «Русской мысли», «Исторической летописи», «Военном сборнике». Трэба заўважыць , што пры ўсёй публіцыстычнай актыўнасці тагачасных вайскоўцаў ваенны друк напрыканцы 19-га стагоддзя быў наўздзіў казённым, прымітыўным. На працягу многіх дзесяцігоддзяў «надвор’е» на армейскай інфармацыйнай прасторы рабіла прымітыўная газетка «Русский инвалид». Вядомы кнігавыдавец Іван Сыцін на гэты конт выказаўся наступным чынам:"І ў самой гэтай назве адбілася як быццам насмешка гісторыі«.

Аляксандр Вітмер выдае ў 1864 годзе кнігу «Уплыў французскіх ваенных устаноў канца мінулага стагоддзя на ход рэвалюцыйных войн, крытычны разгляд кампаніі 1800 г. у Італіі...» Праз пяць гадоў да чытача прыходзіць новая работа нашага земляка — «1812 год у „Вайне і міры“ ...Л.М. Талстога». У сваіх публікацыях Аляксандр Мікалаевіч выкладаў уласныя крытычныя погляды на ўзбраенне рускай арміі, спосабы вядзення вайны Расіяй. Магчыма, гэта і стала прычынай звальнення Вітмера ў адстаўку. На шчасце, і заняткаў, і клопатаў, і захапленняў на той час у генерала было звышдастаткова: літаратурная работа, ваенная гісторыя, калекцыяніраванне твораў выяўленчага мастацтва, а пасля і прадпрымальніцтва.

На пачатку 1900-х у Санкт-Пецярбургу і Севастопалі выходзяць кнігі Вітмера, прысвечаныя знакамітым ваеначальнікам, — «Генерал Лявіцкі» і «Скобелеў і яго юнацтва». Памёр Аляксандр Мікалаевіч у 1916 годзе. У Ялце. Помнік Вітмеру — не толькі гатэль «Арэанда», але і кніга «Што бачыў, чуў, каго ведаў». У ёмістым фаліянце ў 700 з нечым кніжных старонак — успаміны пра пра генерала Скобелева, адмірала Бутакова, хіміка Бутлерава, хірурга Пірагова, мастака Ге, ды пра іншых вядомых мастакоў. 

Алесь КАРЛЮКЕВІЧ

Прэв’ю: pixabay.com