На краі Горацкага раёна, каля расійскіх вёсак Першына, Альховец і Акушкі, на стыку трох раёнаў стаяла Дзянісаўка — радзіма «вечнага» студэнта землеўпарадкавальнага факультэта Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі Івана Філіпенкава. Мы з ім родам з гэтай вёскі, але яе ўжо няма. Засталіся толькі квітнеючыя вясной сады. А яшчэ кожны раз па вясне зязюля кукуе. Толькі незразумела, каму яна адлічвае гады? Быў нядаўна я там. Лёг у траву на лузе нашай былой вясковай сенажаці. Вакол ні душы — цішыня... І здавалася мне: усё як раней. Каля яблынькі б'е крыніца. Жарабя ў траве сімпатычнай мордачкай конікаў кідае. Праз гэтае поле басанож ішоў Іван на вайну...
«Учора я дапамагаў эвакуіраваць параненых майго падраздзялення ў санчасць. Прывезлі цяжка параненага танкіста. Яму асколак прабітай вежы знявечыў абедзве нагі, а другі — жывот. Ён цяжка дыхаў. Але вось яму падалі ліст. Ліст ад дзесяцігадовага сыночка Віці. Ён пачаў чытаць і ўсміхнуўся... Ад яго ўсмешкі нам стала весялей, здавалася, ад гэтага ліста ён пачаў здаравець. Але ліст абарваўся. Ён быў кароткім. Паранены памёр, а ліст так і застаўся ў яго руцэ... Падумалася тады: калі б гэтыя лісты былі даўжэйшыя, танкіст пажыў бы даўжэй...»
Гэтаму пісьму больш за паўстагоддзя. Адрасавана яно Зінаідзе Фёдараўне Шышанавай, вядомаму ў Расіі селекцыянеру па вывядзенні засухаўстойлівых гатункаў пшаніцы. Пазнаёміліся яны ў 1938 годзе, калі Зіна прыехала са свайго падмаскоўнага сяла Сцяпанава вучыцца на агранамічны факультэт БСГА, а Ваня паступіў на землеўпарадкавальны. З таго часу пакахалі адно аднаго. Пасля аўдыторных заняткаў заўсёды і ўсюды разам — у бібліятэцы, у дэндралагічным парку, у кіно, на танцпляцоўцы, каталіся на веласіпедзе, гулялі. Летнія канікулы разлучалі на некаторы час, і яны не маглі дачакацца іх заканчэння, каб сустрэцца зноў. Пасля трэцяга курса было вырашана ехаць на канікулы разам, жонкай і мужам, але надышло 22 чэрвеня 1941 года.
«У тую раніцу Ваня паехаў дадому, да бацькоў, — успамінала Зінаіда Шышанава. — Я з сяброўкамі пайшла ў парк фатаграфавацца. Увесь інстытуцкі гарадок Горкі патанаў у квецені бэзу. Столькі квітнеючага бэзу я больш не бачыла ніколі. Тут, у парку, мы і пачулі: вайна. Прыйшлі ў інстытут — мітынг. Пасля яго афіцэры запасу, выкладчыкі, студэнты прызываліся ў войска. На стадыёне, каля інтэрната, быў арганізаваны зборны пункт. Студэнты старэйшых курсаў былі мабілізаваны на будаўніцтва аэрадрома. З раніцы да позняга вечара працавалі, а начаваць ішлі ў лес. Заставацца ў інтэрнаце было небяспечна: пачалася бамбёжка. Фашысцкія сцярвятнікі з брыючага палёту абстрэльвалі інстытут. Іван прасіў: «Зіна, едзь». І я паехала. Развіталіся. Пацалаваліся».
Першае пісьмо ад Вані ёй прыйшло амаль праз два месяцы. «18.07.41 г. Добры дзень, Зіна! Я зараз у дарозе. Ідзём пешшу ў г. Капельск. Напісаць хочацца шмат аб чым. Але часу няма. Найперш паведамляю: Горкі бамбілі 12 і 13 ліпеня. Я вельмі рады, што ты не бачыла ўсіх жахаў, якія давялося бачыць нам...»
Праз месяц — другі ліст. «11.08.41 г. Зіна, добры дзень! Сёння прыбылі ў Тамбоў. Такім чынам, гістарычны пераход на адлегласць звыш 1000 км здзейснены. Прайшлі яго амаль за месяц. У горадзе не адчуваецца ніякіх ваенных узрушэнняў. Нават абяцаюць зладзіць нам канцэрт. Нас хутка, відавочна, расфарміруюць па часцях і адправяць у вайсковую школу. Але гэта ўсяго толькі меркаванне. Зіна, месяц таму ты пакінула Горкі. Для мяне гэты час падаўся вялікім годам. Але я адчуваю, мы абавязкова сустрэнемся, і будуць яшчэ ў нашым жыцці радасныя хвіліны, як былі раней. Цалую. Твой Ваня. P. S. Мае родныя пад немцам. Іх лёс не ведаю. Коля (родны брат Івана. — Аўт.) выехаў з часцю ў Гомель. Нічога пра яго не вядома».
«23.05.42 г. Прывітанне, любая Зіна! З трэцяга мая 1942 года знаходжуся на Бранскім фронце ў зенітным падраздзяленні. Збілі два варожыя «Ю-88». А цяпер падраздзяленне акапалася каля рэчкі Вясна. Лугі і паляны пакрываюцца зелянінай. У рэчцы па вечарах чутны ўсплёск рыбы. Толькі трэляў салаўя тут не пачуеш, і зязюля баіцца залятаць. Хіба што дурная варона каркае ў ляску, выглядвае здабычу. Яна нагадвае мне Гітлера, які шукае здабычу, знішчаючы цэлыя народы Еўропы. Гэты людаед прымусіў праліваць кроў мільёнаў людзей. Але надыдзе дзень, калі савецкі народ з дапамогай Чырвонай Арміі пахавае фашызм. Душа напаўняецца радасцю, калі чытаеш пра поспехі нашых войскаў пад Харкавам, калі знішчаеш фашыстаў сам і бачыш свае поспехі... Пішу пад кусцікам... Самалётаў на гарызонце пакуль не відаць. Сціхла і перастрэлка».
«5.07.42 г. Заходні фронт. Добры дзень, мілая Зіна! Атрымаў ад цябе адразу тры лісты, але адказаць не было часу. Цяпер, за некалькі гадзін да наступлення, вырашыў напісаць, можа, развітальныя радкі. На нашым участку фронту сёння з чатырох гадзін савецкія штурмавікі, бамбардзіроўшчыкі ў суправаджэнні знішчальнікаў месяць варожыя ўмацаванні, склады, танкі... Паветра напоўненае самалётамі. Як цудоўна яны частуюць фрыцаў з паветра! Недалёка ад нас працуюць «Кацюшы» і палявая артылерыя. Хутка наша чарга. Усё напружана чаканнем сігналу. Гарым жаданнем ісці ў бой. А што будзе там, што нас чакае — цяпер сказаць цяжка. Пасылаю на памяць сваю фотакартку. Перадай прывітанне родным і знаёмым. Цалую. Твой Ваня».
У тыя дні Зінаіда Шышанава была на вытворчай практыцы ў раёне Рузы. «Мы чакалі з Масквы працоўных на ўборку бульбы, — успамінала яна. — Мне было даручана праводзіць групу прыбылых у калгас за 18 кіламетраў ад райцэнтра. І раптам клічуць мяне да тэлефона. У трубцы — родны голас. З фронту тэлефанаваў Ваня. Ён сказаў: «Заўтра да вечара буду ў Рузе». А дакладней, у Брынькава, дзе я здымала кватэру. Яна знаходзілася за два кіламетры ад Рузы. Не памятаю, як разам з рабочымі прайшлі 18 кіламетраў. Прыйшлі ноччу. Перадала групу старшыні калгасу, а сама раніцай, на досвітку, назад. Неслася, як на крылах: праз некалькі гадзін убачу каханага, пра якога столькі перадумана».
Сустрэча не адбылася. Часць, у якой служыў Іван, тэрмінова вывелі на папаўненне. Аднак мара аб сустрэчы здзейснілася. У Ціміразеўцы, дзе яна тады вучылася, пачаліся заняткі. Зінаіда жыла ў інтэрнаце, большую частку якога займаў шпіталь. «9 лістапада збіралася на лекцыі, — расказвала жанчына. — Надзяваю перад люстэркам берэт. Стук у дзверы. На парозе — сяброўка Валя Пахомава, а за ёй — Ваня! Яму, як аказалася, далі камандзіроўку ў Маскву».
У той жа дзень яны ездзілі па яго службовых справах. Увечары былі ў тэатры імя Неміровіча-Данчанкі. Вярнуліся з тэатра, павячэралі. «Праз дзень увечары Ваня ад'язджаў на фронт, — сведчыла яна. — Ад'язджаў з Яраслаўскага вакзала. У той вечар мы доўга хадзілі па Камсамольскай плошчы. Горад быў суровы і амаль бязлюдны. Пасля на станцыі метро развітваліся і не маглі расстацца да самага апошняга цягніка. Ён з'язджаў у дзве гадзіны ночы... З таго вечара мінула больш за паўстагоддзя. Але і сёння я памятаю кожную хвіліну расстання. Бываюць, пэўна, у жыцці чалавека імгненні, якія застаюцца ў памяці на ўсё жыццё...»
І неўзабаве — першы пасля сустрэчы ліст. «21.01.43 г. Прывітанне, Зіна! Прыбылі да лініі фронту. «Праехалі» па зімовай дарозе 300 кіламетраў... Сэрца сціскаецца ад убачанага. Рухаліся па вызваленай тэрыторыі. У гэтых мясцінах былі цяжкія баі. Вёскі разбураныя ўшчэнт, асабліва па правым баку Дона. Усюды валяецца разбітая, спаленая ваенная тэхніка. Карціна сумная. Адно радуе — тут няма ворага, наша зямля вызваленая ад яго...»
А вось наступны: «2.02.43 г. Гэты ліст пішу італьянскім пяром на нямецкай паперы, якое ўкладу ў румынскі канверт. Гэтым фактам хачу падкрэсліць, што даводзіцца мець справу з разнастайнай свалатой, якая вызначаецца адна ад адной толькі формай адзення, а ў рабаванні, забойстве — усе яны аднолькавыя. Уцякаючы на ??захад, цягнуць мяшкі з нарабаваным нашым дабром. Яны не грэбуюць нічым...»
Іван пісаў каханай часта. «3.07.43 г. Калі пішу гэтыя радкі, ужо заведзены аўтамашыны, чакаем сігнал на выезд. Паедзем здаваць «дзяржаўны экзамен». Наперадзе нас чакаюць вялікія сутычкі з ворагам... Часу для лістоў не будзе. Моцна цалую. Твой Ваня. Бывай, родная».
«12.07.43 г. Пярэдні край абароны (далей закрэслена цэнзурай. — Аўт). Прывітанне, мілая Зіна! Паведамляю, пакуль жывы і здаровы. Вядзём бой на адбіццё атакі саперніка. Учора на нашым участку вораг распачаў атаку «тыграмі». Але нашы бранябойшчыкі ніводнаму не далі вярнуцца. Адзін танк быў узяты ў палон нават з экіпажам... Самаадчуванне добрае. Але пасля вайны ты мяне, відавочна, убачыш пасівелым, нягледзячы на ??мае не такія шматлікія гады. Як хочацца ўбачыць цябе. Ты мяне б не пазнала. Я такі закураны парахавым дымам і пылам. Гэта ад разрываў мін, снарадаў і бомбаў. Але мы застанёмся пераможцамі. У гэтым я ўпэўнены. Будзь упэўнена і ты. Моцна абдымаю. Ваня».
Наступны ліст прыйшоў вельмі хутка. «23.07.43 г. Сёння невялікае зацішша. Учора быў бой. Мы прарвалі нямецкую абарону, створаную яшчэ каля двух гадоў таму. Колькі мне даводзілася бываць у баях, такога я яшчэ не бачыў. Днямі быў выпадак. Іду я са штаба гадзін у 14. Спяшаюся на БКП. Ішоў той жа сцежкай, па якой ішоў у штаб. Прайшоў метраў 350, мне нібыта хтосьці сказаў: трэба ісці па ўскрайку лесу, які ідзе правей сцяжынкі. Я павярнуў на ўзлесак. Не прайшоў і дзесяці метраў, як раптам над галавой — свіст нямецкай міны. Яна разарвалася сапраўды на тым месцы, на якім павінен быць я... Хтосьці або штосьці мяне захоўвае. А, можа, наша каханне?».
Неўзабаве Іван падзяліўся з каханай радаснай падзеяй. «23.04.44 г. Зіна, дарагая! Мы ў складзе Першага ўкраінскага фронту. За нядаўнія баі я атрымаў ордэн Чырвонай Зоркі. Вельмі рады, што ты ўдзельнічаеш у мастацкай самадзейнасці, іграеш у спектаклі. Як бы мне хацелася, калі адкрыецца заслона, зайсці ў ваш клуб, паглядзець цябе на сцэне. Але... У нас іншая сцэна. Баі тут ідуць вялікія. Мы вельмі стаміліся. Прывітанне родным. Твой Ваня».
«27.01.45 г. Пярэдні край фронту. 250 км ад Берліна. Удзельнічаю ў вялікіх баях, поспехі аб якіх табе вядомыя з паведамленняў па радыё. Усё далей гонім ворага. Лёс захоўвае мяне, мусіць, для вырашальных баёў за Берлін, дзе канец вайне. За апошнія дні вызвалілі шмат ваеннапалонных і тых, хто гвалтоўна сагнаны ў Германію. Усе яны маюць вельмі жахлівы выгляд. Што яны перажылі — словамі не раскажаш. Невыпадкова з прыходам Чырвонай Арміі ў маёнтках немцаў пачасціліся выпадкі самагубстваў памешчыкаў, фермераў... Яны разумеюць, што рускія не даруюць ім злачынстваў, якія чыніліся з нашымі людзьмі... І забіваюць не толькі сябе, але і дзяцей сваіх, слуг, нават пакаёвых сабачак. На нашых вачах разбураецца фашысцкая машына. Да хуткай сустрэчы праз Берлін».
«30.03.45 г. Добры дзень, Зіна! У нас пасля бою маленькая перадышка. І я чытаю толькі што атрыманы ад цябе ліст. Дзякуй за яго. Аб нашых франтавых наступальных поспехах паведамляе Саўінфармбюро. Але кожны поспех каштуе шмат жыццяў. Чым бліжэй да Берліна, тым супраціўленне ворага павялічваецца... Жыццё маё заўсёды на валаску, як жыццё ўсякага танкіста. Да пабачэння. Ваня».
Гэта быў яго апошні ліст. Іван Майсеевіч Філіпенкаў загінуў 18 красавіка 1945 года. Як мала заставалася да Перамогі! Пра гібель Івана Зіне паведаміў яго баявы таварыш Аляксандр Грэчышкін. Ён пісаў: «Напярэдадні, 17 красавіка, я прыехаў у пункт сканцэнтравання нашых войск. Ваню сустрэў на КП. Увечары ён паклікаў да сябе павячэраць. Атрыманую ім порцыю спірту мы падзялілі напалам. Потым доўга гаварылі... Развітваючыся, я папрасіў яго берагчыся. Ён сказаў: «Ведаеш, Саша, чорт ведае, дзе загінеш». Раніцай 18 красавіка нашы калоны пайшлі на зыходныя пазіцыі: трэба было фарсіраваць раку. Каля пераправы ўтварыўся жудасны затор. Танкі, самаходкі, артылерыя, аўтамашыны ўзнялі пыл да нябёсаў. Гэта заўважыў вораг і пусціў авіяцыю. Над намі навіслі адразу 25 самалётаў. Яны сыпалі бомбы, як з кошыка. Першы ўдар прыйшоўся на галаву калоны. Мы былі ў хвасце, сядзелі з Іванам каля адной шчыліны. Калі танкі завялі маторы, Ваня пабег да сваіх, каб не адстаць. Другі бомбавы быў па цэнтры. Калі атакуючы сцярвятнік скінуў бомбы, Ваня разам з адным капітанам схаваўся каля гусеніц танка. Але бомбы ўпалі на іх баку...».
Міхаіл НІКАЛАЕЎ, прафесар Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі.
Аўтара гэтай публікацыі ўжо няма ў жывых. Па просьбе яго сям'і, у памяць аб адважным салдаце Іване Філіпенкаве і яго заслужаным земляку Міхаіле Нікалаеве друкуем артыкул без змен.
6 кастрычніка архівісты адзначылі сваё прафесійнае свята.
У поўным аб’ёме задаволена патрэба краіны ў калійных і каменных солях, торфе, сапрапелі, будаўнічым камені, падземных водах.
Цэны на ліквіднае жыллё ў сталіцы выраслі на 5 працэнтаў.
