Свой пах ёсць у вясны, у дзяцінства і ў старасці. Можа «пахнуць смажаным», і мы не толькі разумеем метафару, але і адчуваем гэты няўлоўны пах трывогі. З кожным здаралася нешта падобнае: раптоўны пах карыцы і мандарына пераносіць нас у калядную атмасферу адыходзячага года, а пах вядомых духоў мінулых гадоў нагадвае аб юнацтве. Пры гэтым з дапамогай нюху мы атрымліваем усяго 2 % інфармацыі, у той час як пры дапамозе зроку — 85 %. Аднак з пяці пачуццяў чалавека нюх — самае хуткае і выразнае. Аб ролі пахаў гаворым з псіхолагам Мінскага гарадскога клінічнага цэнтра псіхіятрыі і псіхатэрапіі Таццянай Бандарэнкай.
— Таццяна Міхайлаўна, нашу памяць на пахі па-іншаму называюць «эфект Пруста». Чым гэта тлумачыцца?
— Аднойчы ў зімовы дзень французскі пісьменнік Марсэль Пруст прыйшоў дадому, і цётка наліла яму кубак ліпавай гарбаты і паставіла сподак з печывам.
«... у тое самае імгненне, калі глыток гарбаты з дробкамі печыва дакрануўся да майго паднябення, я здрыгануўся, уражаны незвычайнасцю таго, што адбываецца ўва мне...». Гэтых уражанняў, якія востра адчуваў Пруст, хапіла, каб напісаць цэлую кнігу на тры тысячы старонак — «У пошуках страчанага часу». У навукова-папулярных публікацыях з'ява ярка афарбаваных эмацыянальных успамінаў, выкліканых вызначаным пахам, смакам ці іх спалучэннем, атрымала назву «Эфект Пруста».
— Чаму мы так рэагуем на пахі?
— Нюх — самая старажытная зона мозгу. З яго дапамогай чалавек атрымлівае не больш за 2 % інфармацыі аб навакольным асяроддзі, а з дапамогай зроку — 85 %. Аднак з пяці пачуццяў чалавека нюх — самае хуткае і выразнае.
Напрыклад, нюхальны імпульс даходзіць да мозга нашмат хутчэй, чым болевы. Гэта адбываецца імгненна, на падсвядомым узроўні. Нерв, які адказвае за перадачу нюхальных сігналаў, злучаны з мозгам наўпрост. Нос — адзіны орган пачуццяў чалавека, які не мае пасрэднікаў!
Калі чалавек удыхае пах, у мозг дасылаецца пэўны сігнал, які потым распаўсюджваецца па ўсім арганізме. Усе гэтыя структуры або ўчасткі галаўнога мозга разам утвараюць лімбічную сістэму, якая адыгрывае важную ролю ў кіраванні нашым настроем, паводзінамі, эмоцыямі, частатой сардэчных скарачэнняў, крывяным ціскам, дыханнем, памяццю, стрэсам і гарманальным балансам.
Навукоўцы, якія даследавалі ўздзеянне пахаў на чалавека, пішуць, што пахі ўплываюць на эмоцыі, апошнія, у свайгу чаргу, — на паводзіны, гэта значыць ад уздзеяння пахаў узнікае ланцуг наступстваў! Атрымліваецца, пах іграе такую вялікую ролю ў памяці, настроі і эмоцыях. Пахі — гэта адначасова і пра біялогію, і пра асабісты досвед кожнага. З даўніх часоў усходнія народы выкарыстоўваюць пахі для павышэння тонусу.
— Ці праўда, што ў кожнага свой пах і па ім мы выбіраем нават каханага чалавека?
— Сучасныя людзі вельмі часта карыстаюцца парфумай, і пачуць іх натуральны пах складана. Аднак у Афрыцы да гэтага часу існуе племя, дзе жонку і мужа выбіраюць толькі па паху. Разводаў не бывае.
Сапраўды, пах чалавечага цела індывідуальны. Колькі ў свеце людзей, столькі і розных непаўторных пахаў. Дзякуючы гэтаму жывёліны знаходзяць след гаспадара. А маленькія дзеці пазнаюць маму па паху рэчаў.
Вядома, што кожны наш эмацыянальны стан выклікае адмысловую хімічную рэакцыю ў арганізме, і гэта ўплывае на пах поту. Пот ад работы і пот ад сексу па хімічным складзе крыху розныя. Пот чалавека, які бяжыць на дапамогу, адрозніваецца ад поту злачынцы, які ўцякае.
— Ці можа пах аказваць лячэбны эфект?
— Да 1880 года існавала толькі 160 натуральных водараў — кветак, травы, садавіны. Цяпер жа сінтэзуюць водары чаго заўгодна — ад нервовага зрыву да шчасця на Сейшэлах.
Зыходзячы з таго, што лімбічная (яна ж эмацыянальная) сістэма непасрэдна звязана з тымі часткамі мозга, якія кантралююць частату сардэчных скарачэнняў, артэрыяльны ціск, дыханне, памяць, узровень стрэсу і гарманальны баланс, даследчыкі лічаць, што пахі могуць мець тэрапеўтычны ўплыў на фізіялагічны і псіхалагічны стан чалавека. У 80-х гадах атрымаў развіццё такі кірунак, як арамакалогія, гэта значыць вывучэнне таго, як пахі ўплываюць на фізіялогію, здароўе чалавека, а цяпер набіраюць абароты такія напрамкі, як ароматэрапія, аромадыягностыка і нават аромапсіхалогія.
Так, шматлікія рэчы выклікаюць у нас эмоцыі, прыемныя і не вельмі — пах бабулінай хаты, пах новых скураных пальчатак, новага аўтамабіля, водар квітнеючай ліпы, жухлай лістоты, стаматалагічнага кабінета, пах валасоў каханага чалавека ...
І ўплывам пахаў на нашу падсвядомасць актыўна карыстаюцца. У прыватнасці, каб прыцягнуць да свайго брэнда, маркетолагі распыляюць адпаведныя водары на новенькія гаджэты, абутак, адзенне, спадзеючыся, што пакупнікі будуць вяртацца зноў і зноў. Бо за кожнай пакупкай стаіць свой пах, які будзе заўсёды нагадваць пра яе. А як жа хочацца вярнуцца ў краму па адмысловыя адчуванні ад новай пакупкі. І гэта працуе!
У офісах Японіі па вентыляцыйнай сістэме распыляюць розныя пахі для лепшай працаздольнасці работнікаў, нават каля кабінетаў стаматолагаў іх выкарыстоўваюць для заспакаення і расслаблення пацыентаў.
Водары, карысныя для здароўя:
Алена КРАВЕЦ
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
