Заслужана вядомая і незаслужана невядомая

170 год таму, 11 ліпеня 1852-га, у маёнтку Баландзічы (цяпер вёска ў Іванаўскім раёне, а ў той час знаходзілася на тэрыторыі Кобрынкага ўезда Гродзенскай губерніі) нарадзілася вядомая мастачка еўрапейскага маштабу Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч, імя якой вядома хіба што тым адзінкам, якія цікавяцца культурнай спадчынай роднага краю. Няшмат звестак удалося сабраць і аўтару гэтых радкоў. 

Бацькі мастачкі належалі да сярэднезаможнай маянтковай дваранскай каталіцкай сям’і старажытнага роду Бутаўт-Андрэйковічаў (герб «Грыф»). Яны паходзілі са старажытнага дваранскага роду, прадстаўнікі якога займалі мясцовыя земскія пасады. 

Хрышчэнне немаўляці адбылося ў Янаўскай Рымска-Каталіцкай прыходскай царкве 21 ліпеня. Дзяцінства Марыя Магдалена Эліза правяла ў тых жа родных Баландзічах. А ў 12-гадовым узросце была вымушана змяніць месца жыхарства. Справа ў тым, што ў 1864 годзе яе бацьку царскія ўлады выслалі на жыццё ў Пензенскую губерню за ўдзел у паўстанні 1863 года. Яшчэ праз тры гады сям’я пераехала ў Рыгу. Пачынаючы з 20-ці гадоў, дзяўчына ўшчыльную занялася жывапісам, хаця жыва зацікавілася ім яшчэ ў 12. Спачатку вывучала яго ў манахаў Аляксанда Лізен-Маўэра і Макса Адама ў Рызе. Затым некаторы час жыла і тварыла ў Італіі ў манастыры, дзе экспанавала свае першыя карціны. 

Жыла то ў Варшаве, то ў сваім маёнтку Гарнастаевічы пад Ваўкавыскам (Гродзенскі павет), што перадаў ёй у спадчыну бацька, які валодаў маёнткамі не толькі ў Баландзічах. Бутаўт-Андрэйковіч дэбютавала пасля вяртання з Італіі ў 1876-м у польскім Кракаве, дзе выставіла карціну «Ян Каханоўскі над астанкамі Уршулкі». З 1878 па 1888 год яе работы нязменна экспанаваліся ў Варшаве, дзе яна, пачынаючы з 1881-га, вяла мастацкія курсы для жанчын. У Гарнастаевічах яе часта наведвалі мастакі Станіслаў Жукоўскі і Станіслаў Дыбоўскі, карціны якіх (у тым ліку партрэты сям’і Бутаўт-Андрэйковічаў) меліся ў палацы.

Працавала пераважна ў гістарычным жанры, а таксама стварала карціны на рэлігійныя сюжэты: «Ян Каханоўскі над астанкамі Уршулкі» (1876), «Кардынал Ян Медычы з Пампеніем Лаэтам на рымскіх раскопках» (1877), «Хрыстос вылечвае сляпога» (1878), «Лакетак у гроце» (1881), «Міласэрнасць каралевы Ядвігі» (1884) і інш. Яе твор «Лакетак у гроце» захоўваецца ў Нацыянальны музеі ў Кракаве. 

З моманту экспанавання «Яна Каханоўскага...» гэтая і наступныя работы нязменна выклікалі вялікую цікавасць з боку крытыкаў і прэсы. «Я быў здзіўлены, калі ўбачыў жаночае імя пад адной з цальнейшых карцін апошняй выставы „Кардынал Джованні Медзічы і Пампоніус Лаетус на рымскіх раскопках“, — пісаў у 1878 годзе рэцэнзент аўтарытэтнейшага ў Польшчы часопіса „Тыгоднік ілюстраваны“. — Падобныя кампазіцыі выключна рэдка выходзяць з-пад далікатнай жаночай рукі. Гэтая карціна сведчыць пра грунтоўнасць школы і яе правільнае практычнае прымяненне». Падобныя водгукі атрымлівалі і многія іншыя яе работы. У прыватнасці, падкрэслівалася, што яна «безумоўны аўтарытэт», што малюе «з нязвыклаю сілаю і валодае тэхнікай», што «сярод кабет польскіх, якія прысвячаюць сябе жывапісу, займае неаспрэчнае першае месца». У сваю чаргу Генрых Струвэ змясціў рэпрадукцыю «Міласэрнасць св. Ядвігі» ў альбоме, прысвечаным найвыдатнейшым польскім жывапісцам. Аўтарам біяграфічных звестак пра Бутаўт-Андрэйковіч быў Войцэх Герсан, які ўхваляў выбар мастачкай тэмы і вялікае майстэрства выканання, а таксама жывасць фарбаў і эфект светаценяў. 

Марыя Магдалена Эліза Бутаўт-Андрэйковіч займалася таксама асветніцкай дзейнасцю і філантропіяй. Стала адной з першых збіральніц аб’ектаў беларускага народнага мастацтва.

Паводле Рыжскага мірнага дагавора (1921) вёска Гарнастаевічы ўвайшла ў склад Беластоцкага ваяводства, а сама Марыя Магдалена Бутаўт-Андрэйковіч стала грамадзянкай міжваеннай Польшчы. З-за хваробы вачэй y канцы 1880-х гадоў спыніла сваю творчую дзейнасць. У 1907 годзе стала членам Літоўскага таварыства мастакоў y Вільні (Расійская Імперыя).

Памерла ў чэрвені 1933 года ў маёнтку Гарнастаевічы ў 80-гадовым узросце. Пахавана ў маёнтку Поразава Беластоцкага ваяводства (Польшча), які таксама належаў Бутаўт-Андрэйковічам, каля магіл прадстаўнікоў свайго роду. На жаль, на радзіме мастачкі пакуль няма ніводнай рэпрадукцыі яе карцін. Але ёсць спадзяванне, што неўзабаве з’явяцца. 

Анатоль КРЭЙДЗІЧ