Народнай артыстцы Беларусі, дацэнту кафедры спеваў БДАМ, Наталлі Рудневай не аднойчы прапанавалі напісаць пра сябе кнігу. Успомніць, і праўда, ёсць аб чым. Ёй шанцавала на цікавыя падзеі і сустрэчы, у яе лёсе шмат нечаканых паваротаў і неспадзевак. Насычаная біяграфія ў Нацыянальным акадэмічным Вялікім тэатры оперы і балета Беларусі, цікавае і годнае жыццё па-за ім. Як дзяўчына з Самары стала прымай на славутай беларускай сцэне? Як удавалася сумяшчаць кар’еру і мацярынства, не нажыць за дзесяцігоддзі ў творчым калектыве ворагаў? Што радуе ў «жыцці пасля славы» і навошта, на яе погляд, патрэбна мастацтва? Аб усім гэтым мы і паразмаўлялі з Наталляй Рудневай.
— Наталля Аляксандраўна, у свой час калегі, спецыялісты звалі вас «вакальнай машынай», дзівіліся вашай працаздольнасці і памяці. Скажыце, вам і сапраўды лёгка ўсё давалася ці ёсць «нябачныя свету слёзы», і вы таксама ўспамінаеце сваю «катаргу ў кветках»?
— Прырода, безумоўна, узнагародзіла мяне здольнасцямі, і яны вельмі дапамагалі. Аднак даводзілася і прыкладаць намаганні, і яшчэ якія. Проста я фанат сваёй прафесіі, і для мяне гэта «катарга» была ў радасць, я адчувала сапраўднае захапленне ад сваёй працы. Ніколі не забуду, як прыйшлося ў сціслыя тэрміны пераўчваць партыю Аіды з рускай на італьянскую мову. Маё шчасце, што дачка ведае яе, і мы ўсе вольныя вечары да позняй ночы з ёй займаліся. Часам здавалася, што звар’яцею. І ўсё ж я справілася. Гэта было сапраўднай творчай перамогай, пасля якой пачынаеш сябе паважаць.
— Вы з дзяцінства ведалі, што будзеце артысткай і нікім іншым?
— Якраз наадварот. Мне падабаліся дакладныя дысцыпліны, пасля школы збіралася на фізмат. Але я добра спявала, і родныя пераканалі ісці ў Куйбышаўскае (Самарскае) музычнае вучылішча. Пагадзілася, думаючы, што пасля яго ўсё роўна паступлю ва ўніверсітэт. Падчас вучобы мой настаўнік увесь час пераконваў: «Табе трэба вучыцца далей. Такі комплекс дадзеных для оперы, як у цябе, рэдка сустракаецца». На выпускных іспытах адзіная з курса здала спецыяльнасць на 5, старшыня камісіі з Ленінградскай (Санкт-Пецярбургскай) кансерваторыі прапаноўваў працягнуць адукацыю ў гэтай прэстыжнай ВНУ. Але я адмовілася. Ужо выйшла замуж за спевака. У Вячаслава быў прыгожы драматычны тэнар, ён збіраўся паступаць у кансерваторыю ў Новасібірску, а я марыла аб сям’і і дзіцяці, а не аб кар’еры. Але здарылася так, што муж нечакана сур’ёзна захварэў і не змог здаць іспытаў. У выніку мы па ўсесаюзным размеркаванні як харавыя выканаўцы прыехалі ў Мінск у Вялікі тэатр оперы і балета. Муж з-за ўзросту (яму споўнілася 28 гадоў) адмовіўся ўжо ад думкі пра кансерваторыю. Мне падабалася спяваць у хоры.
— І зноў шчаслівая выпадковасць?
— Менавіта. Яшчэ ў Куйбышаве мой настаўнік узяў з мяне клятву, што калі-небудзь я абавязкова паступлю ў кансерваторыю. Ён цяжка хварэў, усе ведалі: ён хутка сыдзе. Як я магла адмовіць яму ў апошняй просьбе? Паабяцала. Як аказалася пазней, ён перад смерцю паспеў патэлефанаваць у Мінск і расказаць калегу ў кансерваторыі пра мяне. Яго жонка, віншуючы мяне са святамі, увесь час цікавілася: «ты не забылася пра клятву?» Я сыходзіла ад адказу. Але лёс жалезнай рукой прывёў мяне ў кансерваторыю, дзе знаёмая майго настаўніка спытала: а як жа твая клятва? Муж падтрымаў: «Не атрымалася ў мяне, вучыся ты». Супраціўляцца больш я не стала...
— І ніколі не шкадавалі ўжо аб фізмаце?
— Патрапіўшы ў тэатр, хутка закахалася ў прафесію опернага выканаўца. А матэматычныя здольнасці дапамагалі хутка запамінаць партыі.
— Вы выконвалі партыю Любашы з «Царскай нявесты» на працягу 25 гадоў. Няўжо не стаміліся ад яе?
— Не. Зразумела, паміж 23 і 50-гадовай жанчынамі ёсць розніца, якую не схаваеш пад грымам. Але я ўвесь час шукала новыя нюансы і фарбы для гэтай ролі, каб заставацца перакананай і цікавай гледачу. Гэтая партыя — асаблівая ў маёй біяграфіі, насамрэч яшчэ адзін шчаслівы выпадак. Толькі скончыла кансерваторыю, рыхтавала ў тэатры ролю Леля ў «Снягурцы». І тут захварэла народная артыстка Святлана Данілюк. Спяваць Любашу няма каму. А я ведала партыю — яна была ў мяне дыпломнай. Дырыжор Леў Палікарпавіч Лях чуў мяне ў кансерваторскай студыі. Вось і прапанавалі: «Рызыкнеш выйсці увечар у «Царскай нявесце»? Нават не памятаю — ці задумвалася над тым, што глядач ідзе на сапраўдную зорку Святлану Данілюк, а замест яе паўстану я — нікому невядомая Наталля Руднева? Але я рызыкнула, і пасля гэтага стала вядучай салісткай.
— Распавядаюць, што дзеля выратавання оперы «Вайна і мір» вы аднойчы выканалі ў спектаклі дзве ролі...
— Я выходзіла ў адных спектаклях «Вайна і мір» у ролі Соні, кузіны Наталлі Растовай, а ў іншых — Элен Бязухавай. Але аднойчы на Міжнародным фестывалі музычнага мастацтва «Пракоф’еўская вясна» захварэла калега, якая выконвала партыю сваячкі Растовых — Марыі Ахросімавай.
І вось рэжысёр Сямён Аляксандравіч Штэйн кажа мне: «Трэба». Я ў разгубленасці. Ну, хай, думаю, экстрана вывучу партыю — я за яе ўжо і так бралася. Але як без аркестравай рэпетыцыі? «Справішся, галоўнае — глядзі на мяне», — запэўніў дырыжор Генадзь Праватораў. Добра. Але як паспець памяняць гарнітур? Элен Безухова — свецкая дама, я выходжу ў раскошнай сукенцы, а Ахросiмава — бабулька ў каптуры. Паміж сыходам са сцэны адной і выхадам другой — хвіліна перапынку. У выніку я неслася ў грымёрку, на бягу зрывала парык, хутка пераапраналася, грымёр накладвала маршчыны, і я зноў спяшалася да публікі. Адрэналін зашкальваў! Гледачы потым удакладнялі ў адміністрацыі, ці не памылка гэта ў праграмках — адно і тое ж прозвішча насупраць двух зусім розных персанажаў. О, гэта сапраўдны камплімент для артыста!
— Што важна, на ваш погляд, для опернага спевака, апроч прыгожага голасу?
— Музычнасць, працаздольнасць, памяць, артыстызм, эмацыйнасць. Упэўнена, глядач даруе тэхнічныя хібы, калі артыст даносіць да яго стан героя, калі жыве на сцэне, пакутуе, кахае, а не проста спявае і цешыцца сваім голасам. У жыцці опернага выканаўцы здараецца ўсякае. Часам голас не вельмі слухаецца, а замяніць няма каму — павінен выходзіць на сцэну. І каб выратаваць спектакль, трэба сваёй гульнёй кампенсаваць недахопы вакалу. Мяне ў гэтым сэнсе шмат чаму навучыў дырыжор Яраслаў Антонавіч Вашчак і рэжысёр Сямён Аляксандравіч Штэйн. Штэйн першым у Савецкім Саюзе паставіў у нашым тэатры «Маддалену». Гэтая опера — для сапрана. А ў мяне — меца-сапрана. Але Сямён Аляксандравіч прапанаваў партыю Маддалены мне, пераконваючы: «Ты па-акцёрску ўсё выканаеш. Увойдзеш у вобраз, забудзешся аб цяжкіх верхніх нотах і, павер, выдатна спяеш». І ён меў рацыю: я прасякнулася зместам оперы, і нават сама здзівілася таму, наколькі мне спадабалася гэтая роля.
— Вам шанцавала на партнёраў па сцэне?
— Вельмі. Заўсёды з захапленнем і падзякай успамінаю Аркадзя Маркавіча Саўчанку, Наталлю Кастэнка, Таццяну Траццяк, Мікалая Майсеенку, Юрыя Бастрыкава, Эдуарда Пелагейчанку, Уладзіміра Пятрова, Сяргея Франкоўскага, Алега Мельнікава. Прафесійны оперны спявак заўсёды ведае партыю свайго партнёра, каб пераканаўча рэагаваць на тое, аб чым той спявае. Ёсць спектаклі з рэчытатывам (той жа «Севільскі цырульнік»), дзе трэба жэстам, смехам, поглядам, мімікай адыграць змест размовы паміж персанажамі. Заўсёды старалася дапамагаць партнёрам.
— Вы заўсёды так добразычліва адгукаецеся аб сваіх калегах па сцэне, быццам працавалі не ў творчым калектыве, дзе звычайна вельмі складаныя адносіны. Гэта ваша пазіцыя ці, праўда, вам пашанцавала і няма за што, няма на каго крыўдзіцца?
— Мяркую, пашанцавала — і з характарам, і з калегамі. З Нагімой Галеевай (таксама меца-сапрана), з якой выконвалі адны і тыя ж партыі, у мяне былі выдатныя адносіны. Шчыра захаплялася яе працай. Калі трэба было, мы ахвотна заўсёды замянялі адна адну. Я ніколі не інтрыгавала, нікому не зайздросціла, не жадала зла. Лічыла — Бог мне даў вельмі шмат, і я павінна гэта аддаваць. Заўсёды ў жыцці прытрымлівалася правіла: «Калі можаш, дапамажы». Думаю, таму і да сябе сустракала добразычлівыя адносіны. Дзякуючы характару, упэўнена, дажыла да сваіх гадоў. Нават не разлічвала на гэта, бо ўсе блізкія сваякі паміралі рана.
— Каго з оперных спевакоў, якіх давялося чуць, вы маглі б назваць сапраўднымі зоркамі? Чыё выкананне пакінула найвялікшае ўражанне?
— Вакальна вялікая Ірына Архіпава спявала так, як ніхто іншы. Алена Абразцова уздзейнічала эмацыйна — сэрца выскоквала падчас яе выканання. Голас Тамары Сіняўскай адрозніваўся незвычайна прыгожым тэмбрам — ён проста зачароўваў. У свой час мяне захапіла Ганна Нятрэбка — рэдкай гармоніяй тэмбру голасу, эмоцый, акцёрства, знешнасці. З мужчын у ліку маіх куміраў быў Георг Отс, Уладзімір Атлантаў, Павел Лісіцыян, Аляксей Іваноў.
— За час працы ў тэатры вы пабывалі на гастролях у шматлікіх краінах міру. Куды вам хацелася б вярнуцца?
— У Ізраіль, Італію, Англію. Яшчэ мне неверагодна спадабалася ў Аргентыне, якую наведвала ў складзе творчай групы разам з кампазітарам Сяргеем Картэсам, ураджэнцам гэтай краіны. Мы там сустракаліся з нашчадкамі рэпатрыянтаў з Расіі і Беларусі. Цікава было ў маляўнічай Іспаніі, якую аб’ездзілі з гастролямі ўздоўж і ўпоперак, і ў Нямеччыне, і ў Францыі. Свет вельмі прыгожы...
— Наталля Аляксандраўна, вы хутка сталі ў тэатры салісткай. Як вам удавалася сумяшчаць кар’еру з мацярынствам?
— Наогул гэта было складана. Пакуль вучылася ў кансерваторыі, на час сесій адвозіла дачку да свякрухі. Звычайна датэрмінова здавала іспыты і з’яжджала ў Самару. Лета праводзіла там. Спрабавала аддаваць дачку ў яслі, але яна там увесь час хварэла. Толькі ў 4 гады Лена пайшла ў дзіцячы садок. Падчас маіх гастроляў з 10 гадоў дачка заставалася адна. Прасіла знаёмую з суседняга дому прыглядаць за ёй. Лена расла вельмі самастойнай, з усім спраўлялася, але аднойчы прызналася: часам ёй бывае вельмі самотна. Тады я прапанавала: «Давай я пайду лепей выкладаць». У адказ пачула: «Мама, у цябе такая цудоўная прафесія. Ні ў якім разе нельга пакідаць тэатр, лепш ужо я пацярплю».
— Муж вам не дапамагаў з дачкой?
— Неўзабаве пасля яе нараджэння муж з’ехаў на два гады ў складзе вайсковага ансамбля ў Чэхаславакію. Вельмі прасіла яго, каб адмовіўся ад гэтай прапановы, пабыў з намі. Я доўга чакала дзіця, з-за складанай цяжарнасці брала акадэмічны, ляжала на захаванні. Зразумела, хацела атрымаць асалоду ад стасункаў з малой, убачыць, як яна пойдзе, загаворыць. Згаджалася пацярпець матэрыяльныя складанасці. Але муж сказаў: яму надакучыла галеча, ён не можа адмовіцца ад шанцу зарабіць. Гэтае двухгадовае расстанне дало расколіну ў адносінах. Калі Вячаслаў вярнуўся, яна павялічылася, і паступова стала зразумела — заставацца разам няма сэнсу.
— У адным з інтэрв’ю вы сказалі, што ваша жыццё — гэта «тэатр і дачка». Месца мужчыне пасля разводу ў ім ужо не знайшлося?
— Я настолькі аддавалася працы, так глыбока пражывала гісторыі сваіх гераінь, што кахання, як ні дзіўна, мне хапала. Прыхільнікі ў мяне былі, некаторым я нават сімпатызавала. Але тады здавалася: калі выйду зноў замуж, то яшчэ больш абдзялю дачку ўвагай і клопатам. Сумнявалася, ці знойдзе агульную мову новы муж з Ленай. Магчыма, проста не сустрэла мужчыну, якога безаглядна пакахала б.
— Ваша дачка сёння спявае ў хоры Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатра оперы і балета Беларусі. Падхапіла ад вас творчы вірус?
— З пяці гадоў Лена займалася ў дзіцячай опернай студыі, ведала ўсе — і мужчынскія, і жаночыя — партыі на памяць. Выконвала ў спектаклях маленькія ролі. Але я разлічвала, што яна звяжа сваё жыццё з мовамі, да якіх яна вельмі здольная. Дачка вучылася ў спецшколе з французскай мовай, скончыла лінгвістычны ўніверсітэт. Сёння яна свабодна валодае французскай, англійскай, італьянскай, вучыць нямецкую. Пасля ўніверсітэту нядоўга папрацавала па спецыяльнасці. Але любоў да музыкі, мара аб тэатры перамагла. Лена паступіла ў музычнае вучылішча, затым у акадэмію і прыйшла ў хор.
— Апладысменты, прызнанне, кветкі, прыхільнікі. Мусіць, вельмі балюча пакідаць усё гэта?
— Са сцэнай, безумоўна, цяжка развітацца. Няпроста прызнацца сабе, што голас ужо змяняе, што час саступаць месца моладзі. Вельмі баялася затрымацца. Як кажуць: «Лепш на год раней, чым на месяц пазней». Гатова была пайсці на пенсію і ў 55 гадоў. Але мяне не адпускалі, пакуль не знайшлі замену. Да таго ж у тэатры пачаўся рамонт. А я хацела развітацца з калегамі і гледачом на роднай, а не на чужой сцэне. Таму дачакалася 60 гадоў. Два яшчэ па просьбе кіраўніцтва ўзначальвала стажорскую групу.
— Вось ужо 18 гадоў вы выкладаеце на кафедры спеваў БДАМ. З якім пачуццём глядзіце на тых, хто прыходзіць вам на змену? Якіх студэнтаў любіце?
— Люблю вучняў-фанатаў, якія разумеюць, навошта выбралі мастацтва. Для мяне яны — сапраўдны падарунак. Але іх няшмат — магла б пералічыць па пальцах. Мяне здзіўляюць студэнты, якія апрыёры адчуваюць сябе зоркамі: усё ведаюць, усё ўмеюць, не чуюць заўваг, не хочуць удасканальвацца. Як можна выгадаваць артыстаў з тых, хто выконвае арыю, не ведаючы зместу спектакля?
— А вы займаліся са сваёй дачкой?
— Калі прыйшла ў акадэмію, Лена ўжо заканчвала трэці курс. Яе педагогам была Ірына Сямёнаўна Шыкунова. Яна не пярэчыла, каб я займалася з дачкой. І я паспрабавала. Але калі мне падабалася яе выкананне, я часта думала: можа, гэта таму, што яна мая дачка? Калі ў яе нешта не атрымлівалася і я рабіла заўвагі, пачынала пакутаваць — можа, прыдзіраюся, таму што гэта мая дачка? І вось гэтыя сумневы ў сваёй аб’ектыўнасці, у тым, што магу дарма абнадзеіць, або абясцэніць, заахвоцілі адмовіцца ад такіх урокаў і «вярнуць» Лену ў рукі Ірыны Сямёнаўны.
— Гэта значыць вучыць іншых цяжэй, чым вучыцца самой?
— Упэўнена, большасць педагогаў, слухаючы на іспытах вучняў, думаюць: «Лепей бы сам праспяваў». Заўсёды страшна за іх хвалююся. Заўсёды шкада, калі на іспыце студэнт выконвае горш у параўнанні з тым, як рабіў гэта ў класе, рыхтуючыся.
— Апроч працы ў БДАМ, на што, Наталля Аляксандраўна, у вас яшчэ хапае сіл і часу?
— У 70 гадоў у мяне з’явілася дача (смяецца). Здарылася гэта (як часта бывала ў маім жыцці) выпадкова, без якіх-небудзь рухаў з майго боку. Проста прыяцелька год таму з’ехала да дачкі на ПМЖ у Нямеччыну. Дачу прадаць не паспела, і даручыла мне даглядаць за ёй. І вось зараз я праводжу лета там. Падтрымліваю парадак, чысціню, саджу на градках памідоры, збіраю ўраджай. Яшчэ ў мяне ёсць дзве вялікія сабакі: Юнона і Дзея. Абедзве знойдзены. Раней у мяне ніколі не было сабак, і спачатку я баялася, што не зладжуся. А сёння нават не ўяўляю, як без іх жыла б.
— 30 гадоў вы прысвяцілі тэатру, амаль 20 выкладанню. Вас ніколі не наведваюць думкі аб бяссіллі мастацтва? На жаль, яно не змяняе свет і людзей да лепшага. Войны працягваюцца, агрэсіі не становіцца менш, прагрэс у адных сферах суправаджаецца рэгрэсам і дэградацыяй у іншых.
— Мастацтва ў гэтым «вар’яцкім-вар’яцкім» свеце для многіх амаль адзіны «прытулак» для выратавання душы, здаволенні патрэбы ў прыгожым, добрым, высокім, чыстым. Мне здаецца, што глухі да мастацтва чалавек, у жыцці якога няма месца для літаратуры, музыцы, жывапісу, вельмі шмат чаго пазбаўляе сябе. Ніколі не забуду, як мая васьмігадовая дачка, вярнуўшыся з музычнай школы, аднойчы ўразіла мяне такімі словамі: «Мама, вакол нас столькі людзей, якія не займаюцца музыкай, не ходзяць у тэатр і філармонію. Як мне шкада, што яны не адчуваюць усёй гэтай прыгажосці! Мастацтва выхоўвае ў чалавеку пачуцці. Высокакультурны чалавек не будзе забіваць, разбураць, прычыняць боль, ён імкнецца ствараць і адухаўляць. Опера ў перакладзе з італьянскага азначае «праца», «справа». Я працягваю шчыра верыць: гэтая праца не марная.
Вольга ПАКЛОНСКАЯ
Фота з архіва гераіні
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
