Вось ужо больш як год жыццё Лізаветы звязана з жыццём 12-гадовай выхаванкі аднаго з дзіцячых дамоў. За гэты час жанчына зведала мноства самых розных эмоцый, але ні разу не пашкадавала аб тым, што рашылася працягнуць «ніці дружбы».
Лізавета вырасла ў вялікай дружнай сям’і і заўсёды марыла стварыць такую ж. Але, як вядома, чалавек думае, а Бог робіць. Ёй пашанцавала з роднымі, сябрамі, прафесіяй, а вось з уласнай сям’ёй — не атрымалася. Лізу заўсёды захаплялі людзі, якія аказваюць рэальную дапамогу і падтрымку слабым і маламаёмным, няхай гэта будуць суграмадзяне з абмежаванымі магчымасцямі, бяздомныя, дзеці і жывёлы, якія аказаліся не па сваёй волі адны ў гэтым свеце. Велізарную павагу выклікалі тыя, хто рашаецца на ўсынаўленне. Але сама на такі крок рашыцца не магла. За тым, як працуюць «Ніці дружбы» па сацыяльнай адаптацыі дзяцей-сірот, сачыла па сацсетках, лайкамі падтрымліваючы дарослых, якія станавіліся патранатнымі выхавальнікамі. Доўгі час лічыла, што гэта нейкія асаблівыя, незвычайныя людзі.
— Патранатны выхавальнік — гэта не ўсынавіцель і не апякун, але ўсё роўна ён нясе адказнасць за дзіця, — адзначае Лізавета. — Для такіх адносін трэба знайсці і сілы, і час, мець пэўную маральную гатоўнасць і эмацыянальную сталасць. Мне падабаецца дзяліцца ведамі і сацыяльным досведам, але я доўга сумнявалася, ці змагу справіцца з патранажам. Убачыла запрашэнне ахвотных прыйсці на сустрэчу ў «Ніці дружбы». Адгукнулася. Выйшла адтуль са змяшанымі пачуццямі. Але запоўніла анкету для сумоўя з псіхолагам і падрыхтавала неабходныя дакументы.
Кваліфікаваныя спецыялісты расказваюць дарослым, патэнцыяльным патранатным выхавальнікам, аб асаблівасцях дзяцей-сірот, папярэджваюць аб рызыках, якія маюць месца ў адносінах з імі. І псіхолаг, і сацыяльны педагог на працягу ўсяго перыяду навучання працавалі з Лізаветай. Яна не хавала сваіх сумненняў. Але ў адзін цудоўны дзень зразумела: калі не рашыцца цяпер, не рашыцца ніколі. Так больш як год назад жанчына стала патранатным выхавальнікам для Аліны.
— Якой б ты ні ўяўляў карціну сваіх адносін з дзіцем, усё роўна жыццё абавязкова паднясе нечаканасці і сюрпрызы, — падкрэслівае мая суразмоўніца. — Наша з Алінай гісторыя развівалася непрадказальна. Вось дамаўляемся з ёй аб сустрэчы загадзя. З іншага канца горада пасля працы еду ў дзіцячы дом, спланаваўшы сумесны вольны час, перакроіўшы асабістыя планы. Прыязджаю і бачу: Аліна разам з групай дзяцей вырашыла пайсці ў Макдональдс, куды іх запрасілі валанцёры. Так было не раз. Першы час крыўдзілася на Аліну як дзіця. Прыйшлося нагадаць сабе: «Я — дарослая, давер дзяўчынкі з няпростым лёсам трэба заваяваць». Наогул, за гэты год у мяне разбілася некалькі пар ружовых акуляраў, у тым ліку шкельцамі ўнутр. Самае галоўнае, што трэба ўсвядоміць і прыняць: у гэтых адносінах бессэнсоўна чакаць падзякі, разлічваць на нейкі вынік. Важна настройваць сябе на безумоўную аддачу: рабі як трэба і будзь што будзе.
Нават з родным дзіцем далёка не заўсёды атрымліваецца наладзіць эмацыянальную сувязь, дабіцца жаданых вынікаў, дачакацца ўдзячнасці. Што ж казаць аб сацыяльных сіротах з іх негатыўным, траўматычным досведам, атрыманым у сваіх сем’ях? Для дапамогі выхавальнікам, педагогам дзіцячых дамоў і патрэбны «дадатковыя сілы» ў асобе неабыякавых, зацікаўленых дарослых, каб праявіць да кожнага хлапчука і дзяўчынкі індывідуальную ўвагу, падрыхтаваць іх да жыцця ў складаным знешнім свеце, сацыялізаваць і пераканаць у тым, што на іх падтрымку ў любой сітуацыі можна разлічваць.
— Аліна па прыродзе сваёй добрая і спагадлівая, — лічыць Лізавета. — Яна заўсёды дзеліцца са сваімі братамі і дзецьмі ў групе тым, што я ёй прыводжу. Вучыцца слухаць і прыслухоўвацца, праяўляе цікавасць, калі нешта незразумела. Але, вядома ж, для сацыялізацыі, асобаснага развіцця ёй патрэбна дапамога. Першы час дарыла Аліне што-небудзь і пыталася: «Ну як табе?» І чула ў адказ традыцыйнае: «Нармальна». «Аліна, ну што ўвесь час нармальна і нармальна?» — не вытрымлівала я. Пачынала прапаноўваць варыянты: «Можна адказаць: выдатна, непараўнана, цудоўна». Або гуляем па лесе, і я пачынаю апісваць яго, каб дзіця чула: «Гэты лес зялёны, густы, змяшаны». У горадзе расказваю пра вуліцы, цікавыя падзеі. Чытаем казку «Каралеўства крывых люстэркаў», і высвятляецца, што кожнае трэцяе слова Аліне незнаёмае. Выпісваем, высвятляем, запамінаем«.
Апынуўшыся ў вёсцы ў сваякоў Лізы, дзяўчынка ўпершыню ўбачыла, як і дзе растуць арэхі, і вельмі здзівілася. Такіх адкрыццяў за час зносін з патранатным выхавальнікам у Аліны было мноства. Разам яны хадзілі ў грыбы, сеялі насенне, даглядалі кветкі, кансервавалі нарыхтоўкі на зіму, знаёміліся з цікавымі людзьмі, глядзелі на сталіцу з вышыні агляднай пляцоўкі Нацыянальнай бібліятэкі, любаваліся адкрыццём сезона гарадскіх фантанаў, каталіся на катамаране. З цягам часу ў братоў Аліны таксама з’явіліся патранатныя выхавальнікі. І цяпер ужо вялікай кампаніяй дарослыя з дзецьмі ходзяць у батанічны сад, аквапарк, на боўлінг ці экскурсію.
Перыядычна Ліза імкнецца запрашаць Аліну на выхадныя з начлегам да сябе дадому. Там далучае яе да хатніх спраў, расказвае пра тое, як размяркоўвае свой бюджэт.
Лізавета адзначае: шмат чаму ёй самой даводзіцца вучыцца, праяўляць гібкасць у адносінах з Алінай, лічыцца з яе асобаснымі асаблівасцямі. Напрыклад, пастаянныя напаміны Аліне аб важнасці і неабходнасці вучобы прывялі да таго, што дзяўчынка стала пазбягаць кантактаў. Каб аднавіць разуменне, змяніла тактыку, і адносіны наладзіліся. Пахвала, рэгулярнае заахвочванне, калі ў дзіцяці нешта атрымліваецца, аказаліся значна больш эфектыўнымі, чым натацыі.
Не ўсе з акружэння Лізаветы зразумелі і адобрылі яе рашэнне стаць патранатным выхавальнікам. Аднак сёння многія знаёмыя ўжо жыва цікавяцца адносінамі з падапечнай.
— Не-не, ды і пытаюся ў сябе: наколькі я патрэбна Аліне, ці магу нечаму навучыць, ці з’яўляюся прыкладам для яе ў жыцці, — прызнаецца Лізавета. — Часам бачу абнуленне сваіх намаганняў, і рукі апускаюцца. Але значна часцей усё-ткі рада, што рашылася і прыйшла ў «Ніці дружбы». Вось я хварэла, і Аліна намалявала для мяне дыназаўрыка, а неяк змайстравала бранзалет. Бясконца шаную гэта. Як бы там ні было, дзяўчынка ўзбагаціла маё жыццё. Такое задавальненне дзяліцца з ёй ведамі, досведам, даведвацца штосьці новае і пра яе, і пра сябе. Часта еду на сустрэчу з Алінай пасля працы, стомленая, з кучай уласных праблем, якія трэба «разруліць». Потым пагавару з ёй, пасмяёмся разам, і становіцца цяплей на душы. Еду дадому ўжо ў выдатным настроі.
Ніткі сяброўства, ніці даверу. Каб іх працягнуць, увесь час трэба працаваць. Лізавета заўсёды захаплялася тымі, хто знаходзіць сілы і час клапаціцца пра іншых. Ёй здавалася, што людзі, здольныя бескарысліва рабіць дабро, — нейкія выключныя, незвычайныя. Пазнаёміўшыся з патранатнымі выхавальнікамі, стаўшы адным з іх, змяніла сваё меркаванне. Яна бачыць, што гэта звычайныя жанчыны і мужчыны і пры тым незвычайныя: яркія і глыбокія асобы. Апроч сябе і сваіх праблем, яны заўважаюць тых, каму пашанцавала менш, і стараюцца па меры сіл ім дапамагчы. «Не святыя гаршкі лепяць». Часам усяго і трэба — зрабіць крок наперад, выйсці з зоны ўласнага камфорту, праявіць волю да таго, каб прымножыць дабро. І няхай твае намаганні не заўсёды маральна акупляюцца, няхай табе не заўсёды кажуць «дзякуй». Ты робіш дабро, а значыць, удасканальваеш свет, становішся найлепшай версіяй сябе самога. А гэта ўжо вялікая справа.
Установа па сацыяльнай адаптацыі дзяцей-сірот «Ніці дружбы» зарэгістравана ў ліпені 2014 года. Сэнс яе дзейнасці ў тым, што да падлеткаў-сірот прымацоўваюцца патранатныя выхавальнікі, якія дапамагаюць у традыцыйна складаны пубертатны перыяд знайсці ў жыцці апору, не згубіцца ў складаным і не заўсёды зразумелым ім свеце. За гады сваёй дзейнасці 45 патранатных выхавальнікаў (гэты статус у Беларусі замацаваны заканадаўча. — Заўв. аўт.) сталі сябрамі для 48 хлопчыкаў і дзяўчынак з дзіцячых дамоў.
Патранатнымі выхавальнікамі становяцца людзі самых розных прафесій, сямейныя і адзінокія, у асноўным ва ўзросце 25–45 гадоў, з вышэйшай адукацыяй, пераважна жанчыны. Для паспяховых адносін даросламу і падлетку неабходна кантактаваць не менш чым дзве гадзіны на тыдзень на працягу мінімум года. Усе патранатныя выхавальнікі праходзяць сумоўе з псіхолагам і навучальны трэнінг, атрымліваюць заключэнне ад упраўленняў па адукацыі і заключаюць дагавор з дзіцячым домам. Абавязковыя патрабаванні да дарослых: адсутнасць судзімасцяў, залежнасцяў, наяўнасць жыллёвых умоў, куды можна было б запрашаць сірот.
Вольга ПАКЛОНСКАЯ
Друкуецца ў часопісе «Алеся»
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
