Валянціна Быстрымовіч. «Ха—ха! Нумар не пройдзе!»

Мы, завочнікі, спісвалі адзін у аднаго без усялякага сораму, галоўнае, каб «варыянт супадаў». Дэфіцыт часу быў ва ўсіх. На гэты раз я «садрала» кантрольныя па электратэхніцы за дзень да сесіі, не ўнікаючы ў сутнасць.

Іспыты я здавала злёту. Не таму, што ўсё ведала, проста дома — грудны малы. Прыбягала ў інстытут, праціскалася без чаргі і, атрымаўшы ацэнку (залік), бегла да дзяцей. Заставаўся апошні іспыт — па электратэхніцы. На яго то часу і не хапіла. Вырашыла, буду арыентавацца па абстаноўцы. Экзамен — той жа латарэйны білет.
.
Так атрымалася, што прыбегла пад канец экзамену. Трэба тэрмінова заходзіць, я апошняя засталася. Экзаменатар — Кашчэй. Студэнты так празвалі Тараса Пятровіча, з’едлівага, худога і патрабавальнага выкладчыка. Выпуклыя косткі чэрапа на лысай галаве рабілі яго падобным на казачнага персанажа. А ад погляду яго бялёсых вачэй мы скукожваліся.

У транспарце па дарозе ў інстытут я прагартала раздзел «электрычнасць», на хаду запамінаючы фармулёўкі і асноўныя формулы. Нулём мае веды назваць нельга. Ускочыла ў аўдыторыю з надзеяй, што адказ хоць на адно пытанне знайду на задворках памяці. Узяла квіток, і мяне абдало жарам. Адначасова выступіў халодны пот. Мы здавалі экзамен не па раздзеле «электрычнасць», а па магнетызму.

Кашчэй вывучаў кантрольныя, якія кіпай ляжалі на стале. На мяне не глянуў. «Білет нумар трынаццаць», — выразна адрапартавала я. Галоўнае — здавацца упэўненай.

Адкрыла білет і зразумела — не мой дзень. Першае пытанне—закон Ома ў інтэгральнай форме. Другі — хвалевае ураўненьне, формула Кірхгофа. А трэці я прачытала толькі да паловы (не варта дарма марнаваць на яго час). Пакуль адказваў апошні ў аўдыторыі студэнт, я па крупінках збірала рэшткі ведаў са школьнай праграмы, выдатна разумеючы, што гэта не інтэгральная форма.

Трэба нешта напісаць, інакш адказ з пустым лістом прыцягне ўвагу. Напісала формулу закона Ома U = IR. Потым напісала яе ў зваротным парадку. Распісала значэнне кожнага знака. Па другім пытанні формулу так і не ўспомніла, проста намалявала хвалю. Формулы для тангенса, сінуса... На гэтым мая творчасць была перапынена, апошні студэнт выйшаў. Трэба ісці адказваць.

Я звярнула ўвагу, што выкладчык манатонна задаваў пытанні, і не папраўляў папярэдняга студэнта. Захопленасць Кашчэя кантрольнымі ўсяляла надзею: ён не слухае. Села за стол насупраць выкладчыка, хітра паклала квіток на лісток з адказам — ён зачыніў пустое месца.

Кашчэй мімаходам кінуў погляд на мой лісток і зноў уткнуўся ў сшытак. «Адказвайце на першые пытанне», — манатонна прамовіў ён. Ўпэўнена і дакладна я выкладваю ўсе, што успомніла са школьнай праграмы. Гэта ЎСЁ заняло пяць хвілін. Самой дзіўна, што там мала успомніла. Змоўкла, чакаю дадатковае пытанне.

«А далей?» — нудна цэдзіць выкладчык. Узрадавалася — Кашчэй не слухае, не зразумеў, што гэта ўвесь адказ. Набрала паветра ў лёгкія і з аптымізмам, паўтарыла ўсё, што сказала раней. Яшчэ пяць хвілін. «А далей?» — паныла бубніць Кашчэй. Не губляючы надзеі, што мяне не слухаюць, паўтараю ўсё нанова.

«А далей?» — жадае працягу Кашчэй. У мяне закрадваюцца смутныя сумнi, па пытанні адказваю ўжо 10 хвілін. Чаму патрабуе працягу? Выразна паўтарыла ўсё ў трэці раз. Пятнаццаць хвілін.

І зноў: «А далей?». Цвёрда заяўляю: «Гэта ўжо ўсё!» І дадатковае пытанне мне: «Напішыце закон Ома ў інтэгральнай форме». Кашчэй ўсё гэтак жа цікавіцца зместам сшыткаў. «У інтэгральнай неяк вылецела з памяці. Вось у мяне проста формула Ома», — выкручваюся я, песцячы надзею на «тройку».

І тут рэзкая змена тону — Кашчэй глядзіць ва ўпор смяючысямi вачыма, а залікоўка ваўчком слізгае з яго стала на мой і спыняецца, крануўшыся рукі. «Ха-ха, нумар не пройдзе! — рэзкі рыпучы голас выкладчыка ўводзіць мяне ў ступар. — Прыйдзеце ў наступны раз!». У яго вачах чорцікі, скура на скронях нацягнулася, ідучы за складкамі ад вуснаў, і выступы чэрапа сталі больш выразнымі, адкідаюць цень на лысую галаву.

Сціснуўшы зубы, каб са злосці не бразнуць лішнія, і, апусціўшы вочы, каб не спаліць гнеўным позіркам выкладчыка, я моўчкі выходжу з аўдыторыі. Студэнты ў калідоры усе дзеляцца ўражаннямі. "Як?«— пытаюцца адразу некалькі чалавек. Я толькі рукой махнула. Ад прыкрасці ў мяне на вачах нават слёзы выступілі.

Калі б Кашчэй мне адразу паставіў «неуд», я б сышла без асаблівых эмоцый. Атрымала тое, што заслужыла. Але тое, што я гэтую каламуту тройчы гучна паўтарала... а потым мая залікоўка ваўчком ... гэта не ішло ні ў якія вароты. А гэта — «ха—ха, нумар не пройдзе!» Горш насмешкі і не прыдумаеш. Лепш бы не ішла на экзамен.

Некалькі дзён я не магла супакоіцца. Тое, што мяне абсмяялі, злавала. Са злосці я за два тыдні вывучыла гэты раздзел электратэхнікі ўздоўж і папярок і пайшла пераздаваць. Да маёй прыкрасці, экзамен прымаў іншы выкладчык і паставіў мне «пяць», нават, не даўшы скончыць адказ. Гэта, вядома, добра, толькі мне вельмі хацелася бліскуча здаць экзамен менавіта Кашчэю.

Валянціна БЫСТРЫМОВІЧ