Вера Міцкевіч, унучка народнага паэта Беларусі Якуба Коласа, даследчыца яго творчасці і ўкладальніца ўнікальных выданняў, расказала, як захапленне пошукамі і даследаваннем жыцця і творчасці знакамітага продка стала справай жыцця.
Гісторыя пошукаў інскрыптаў сягае яшчэ ў той час, калі я працавала ў Дзяржаўным мемарыяльна-літаратурным музеі Якуба Коласа. Гэта былі 1991—2001 гады. У фондах музея захоўвалася багатая калекцыя дарчых надпісаў Якуба Коласа да розных асоб. Калі ў 1997 годзе вырашылі стварыць выстаўку да чарговага юбілею, трэба было даць пра кожны з інскрыптаў больш шырокую інфармацыю, чым тая, што ўтрымлівалася ў апісанні гэтых дакументаў, расказаць пра коласаўскіх адрасатаў. Не пра ўсіх мы ведалі, таму вялі пошукі, што тады было значна больш складана, чым цяпер. Шмат працавалі з асабістым архівам Коласа — там таксама знаходзілася інфармацыя, якую адшуквалі па крупінках. Выстаўка атрымалася даволі змястоўная, а праз год, у 1998-м, давялося тры месяцы правесці на бальнічным з пераломамі нагі. Але ж сумаваць не хацелася! У нас была шафа кніг з дарчымі надпісамі да майго бацькі, Данілы Канстанцінавіча Міцкевіча. Вырашыла скласці картатэку і апісаць, расшыфраваць: надпісы былі не толькі па-беларуску ці па-руску, але і на замежных мовах. Даводзілася перакладаць, многія яшчэ і расшыфроўваць: бывала, цяжка атрымлівалася разабрацца ў почырку, каб упэўнена сцвярджаць, што там напісана. Знайшліся дарчыя надпісы і на здымках, і на кружэлках. З’явілася задума расказаць пра іх, бо многія з тых людзей былі мне знаёмыя: пісьменнікі, навукоўцы, з якімі сябраваў бацька. Некаторыя дарылі не адну кніжку, а некалькі, напрыклад, Адам Мальдзіс, Генадзь Кісялёў, Максім Лужанін, Уладзімір Караткевіч.
Расказаць пра кожнага не атрымалася, бо цалкам інфармацыяй я не валодала. А калі ў 2014 годзе спаўнялася стагоддзе з дня нараджэння бацькі, прыйшла ідэя выдаць кнігу. Яна пабачыла свет пад назвай «Бачу пройдзеныя далі». Самы вялікі раздзел яе прысвечаны інскрыптам да Данілы Канстанцінавіча. Ва ўступе я апісала гісторыі, якія ведала. Адна з іх, што потым будзе мець працяг, — пра кружэлку. На ёй — дарчы надпіс Мікалая Браўна, піцерскага паэта-перакладчыка. З яго сям’ёй сябраваў Якуб Колас, гэтае сяброўства перайшло і да нашай сям’і. На кружэлцы пазначана: «Дарагім Данілу Канстанцінавічу і Але. Галасы тых, хто вечна будзе з намі. Па-сяброўску, з любоўю. Мікалай Браўн. Ленінград. 1963 год.
Май, 19». Там запісаны галасы пісьменнікаў: Льва Талстога, Аляксандра Купрына, Валерыя Брусава, Вікенція Верасаева, Уладзіміра Маякоўскага, Сяргея Ясеніна, Эдуарда Багрыцкага і іншых… Як аказалася пасля, калі стала разбіраць кніжкі з надпісамі мне, то першай, якую знайшла, была кніжачка ад Марыі Камісаравай, жонкі Браўна. У ёй — казкі, песні і загадкі Маршака выдання 1955 года («Детгиз»). Па гэтай кніжцы, памятаю, я вучылася чытаць. Дарчы надпіс датаваны 1963 годам.
Вельмі мне дарагія надпісы і ад Уладзіміра Караткевіча. На маё пятнаццацігоддзе ён зрабіў цудоўны запіс так званай «старадаўняй вяззю». Казаў, што
ў кожнага пісьменніка ёсць свой стыль, і сваё «вязьмо» зашыфраваў… А на мае дваццаць гадоў зрабіў такі надпіс на першым томе двухтомніка 1980 года: «Веры Данілаўне Міцкевіч у дзень яе дваццацігоддзя з пажаданнем здароўя і шчасця на астатнія сто дваццаць год яе светлага разумнага жыцця. Уладзімір Караткевіч, 25 чэрвеня 1981 года». Караткевіч заўжды жадаў шмат гадоў са шчодрай перспектывай… Сёлета мы з маці з’ездзілі ў музей Караткевіча ў Оршы і некалькі кніг з дарчымі надпісамі падаравалі ўстанове.
Дарагія надпісы ад тых пісьменнікаў, з якімі Колас сябраваў і якія потым дапамагалі ў арганізацыі музея, ва ўшанаванні памяці: удзельнічалі ў стварэнні філіялаў, адкрыцці мемарыяльных дошак, давалі парады, выступалі на мерапрыемствах. Гэта Янка Брыль, Іван Шамякін.
Лічу, што інскрыпты — катэгорыя рухомая, то-бок, яны з’яўляюцца, адшукваюцца. І ў нашай краіне, і за межамі. Асабліва шмат удалося знайсці за апошні час. Сёлета, напрыклад, мая пляменніца Васіліна адшукала 18 невядомых дагэтуль надпісаў. Цяпер патрэбна работа па расшыфроўцы.
Два гады таму мяне зацікавіў дарчы надпіс на кнізе «Сымон-музыка» 1918 года. Зроблены ён у жніўні 1921 года ў Мінску. Падпісана выданне З. Л. Мышынскаму — абсалютна невядомай асобе. Кніга знаходзілася ў прыватнай калекцыі, але мне далі дазвол на расшыфроўку… За два гады ўдалося знайсці звесткі пра адрасата. Дакументы захоўваюцца ў архіве Цюменскай вобласці… Мне даслалі электронныя копіі, карціна выбудавалася. Дапамагла тая літаратура, што ёсць у нас. Высветлілася, што Мышынскі жыў у Ленінградзе, памёр у 1940 годзе. Ён стаў заслужаным настаўнікам РСФСР — гэта быў першы год, калі давалі такое званне, ён атрымаў яго за месяц да смерці…
Гэты чалавек на два гады раней за Канстанціна Міхайлавіча скончыў Нясвіжскую семінарыю — вось адкуль яны і былі знаёмы. Высветліць падрабязнасці дапамаглі архіўныя матэрыялы, сабраныя Генадзем Кісялёвым да стагоддзя Коласа… Зянон Леапольдавіч Мышынскі прыязджаў у Беларусь, магчыма, да радні ці аднавіць дакументы. А можа, шукаў працу, меў намер застацца на радзіме…
У музеі ёсць яшчэ адзін даваенны нерасшыфраваны інскрыпт. Некаторыя здагадкі маюцца… Для мяне гэта пэўная аддушына, калі саджуся і пачынаю разбірацца, думаць: як склалася гісторыя…
Публікацыю пра апошнюю з іх прысвяціла свайму класнаму настаўніку, матэматыку. Зянон Леапольдавіч Мышынскі быў матэматыкам таксама. Мой настаўнік працуе дагэтуль — яму 85 гадоў. Гэта Аляксандр Маркавіч Фельдман… Навучыў мяне логіцы, што спатрэбілася ў літаратуразнаўстве, музейнай і навуковай сферах. Вельмі яму ўдзячна…
Матэрыял падрыхтавала Таша ШПАКОЎСКАЯ
Фота з уласнага архіва Веры МІЦКЕВІЧ
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
