Ларыса Журавовіч пра калекцыю навагодніх цацак і дзіцячыя летуценні

Мы сядзім у майстэрні мастачкі, а вакол нас — сапраўднае царства навагодніх цацак. Шышкі, Дзяды Маразы, шкляныя пацеркі — нічога падобнага на тыя шары з яловай галінкай і банцікам, якімі сёння любяць упрыгожваць штучныя елкі. У дзяцінстве Ларысы штучных елак не было, бацька прывозіў з лесу вялікую, пад столь, елку, і падарожжа ў навагоднюю казку пачыналася...

Свой першы свядомы Новы год Ларыса адзначала ў 1969-м, калі ёй было 4 гады.

— Маці зрабіла мне карону і пашыла сукенку з марлі, — дэманструе яна фота тых гадоў. —Марлю крухмалілі, каб яна трымала форму. А карону майстравалі з кардона, ваты і абцягвалі таксама марляй. Зверху яна ўпрыгожвалася пацеркамі.

Ёсць у мастачкі невялічкая скрыня з самымі запаветнымі ёлачнымі цацкамі, якія суправаджалі яе ў дзяцінстве.

— Я дакладна ведаю, што іх купілі напярэдадні 1963 года, калі маёй сястры Але было ўсяго 1,5 годзіка, — удакладняе яна. — Бацькі тады жылі ў маленькай вёсачкі Сакалоўка каля Галоўчына, адтуль яны на грузатаксі паехалі ў Магілёў і купілі там ёлачныя цацкі.

З каробкі адзін за адным вымаюцца цацачныя дзяўчынка на металічнай прышчэпцы, голуб, сава, шышкі...

— Наогул, гэтых цацак дзяцінства была вялікая скрыня, але яны вельмі крохкія, асабліва шары, — кажа суразмоўніца. — Летам гэта навагодняя казка стаяла пад ложкам. Пра яе мы нават не ўспаміналі — шмат іншых было забаў. А перад Новым годам зноў вярталіся ў казачную атмасферу.

Ларыса дастае бліскучага кракадзіла з тонкага пластыку. Такіх, усміхаецца яна, тата купіў з запасам. Яны якраз уваходзілі ў моду.

А вунь з тым маленькім ліхтарыкам наогул звязана цёплая навагодняя гісторыя. Яго падарыла ў трэцім класе сяброўка Воля, з якой хадзілі разам у школу.

— Яна жыла з бабуляй у маленькім дамку, — усміхаецца сваім успамінам Ларыса. — У іх нават ёлка была маленькая з малюсенькімі цацкамі. Яна якраз зняла гэтую цацку з ёлкі і падарыла мне. Гэта вельмі ўразіла.

Самая вялікая ёлачная цацка — шкляны цяжкі шар, які нават не вешалі на ёлку, а клалі на падлогу побач з Дзедам Марозам, — на жаль, не захавалася.

— Гэты шар маці падарыла яе знаёмая Люба, — удакладняе суразмоўніца. — Ён быў вялізны, з вельмі тоўстага шкла, яго было цяжка трымаць адной рукой. Больш я такіх нідзе не бачыла. У нас потым было шмат розных шароў, але настолькі тонкіх і крохкіх, што яны часта біліся, і даводзілася купляць новыя. Той вялікі шар захоўваўся вельмі доўга, потым кудысьці знік.

Маленькай Ларысы ў дзяцінстве здавалася, што Новы год — гэта свята ёлкі. Маўляў, вось яна, прыгожая, прыязджае з лесу ў дом да людзей, яе прымаюць як дарагога госця, упрыгожваюць, захапляюцца. Ад яе паху нават галава кружылася.

— Я верыла, што ўсе гэтыя казачныя істоты, якімі мы ўпрыгожваем ёлку, дзесьці ў іншай рэальнасці існуюць, — дзеліцца мастачка. — І Новы год — магчымасць далучыцца да гэтага жыцця. Як ні дзіўна, але жадання ўбачыць Дзеда Мароза не было. Я ведала, што ён абавязкова схаваецца ад мяне. Для людзей гэты казачны свет закрыты. Проста ў пэўны час ён да нас прыбліжаецца. Мне падабалася адкрыць ноччу дзверы ў пакой, дзе стаіць ёлка, і назіраць, як мігцяць таямнічым святлом навагоднія цацкі і ціха падаюць на падлогу іголачкі.

Дарэчы, ёлку ўпрыгожвалі выключна дзеці — Ларыса і яе старэйшая сястра Ала. Бацькоўскія абавязкі зводзіліся да дастаўкі зялёнай прыгажуні з лесу і замацавання яе ў спецыяльным вядры з пяском. Часцей за ўсё сёстры прыбіралі ёлку 31 снежня. Яна стаяла ў зале ў цэнтры. Недахоп цацак замяняла вата, яе наогул шмат ішло на ёлку. Дзяўчынкі нанізвалі яе на нітку і развешвалі па ўсім пакоі. На вокны клеілі сняжынкі з паперы. Зала нагадвала зімовы лес, дзе няспынна ідзе снегапад.

Упрыгожвалі ёлку і цукеркамі, якія прыносілі з работы для дачок бацькі. А бабуля, якая перажыла вайну і наогул не бачыла навагодніх цацак, загортвала ў фольгу ад цукерак кавалачкі хлебнага мякішу, прывязвала нітачку і вешала на ёлку. Гэта былі самыя простыя цацкі, але зробленыя з любоўю. Нягледзячы на распаўсюджанае меркаванне, што савецкія дзеці верылі ў Дзеда Мароза, Ларыса Журавовіч і яе сястра ведалі, што цукеркі праз бацькоў ім перадае не казачны дзед, а прафсаюз. Іх у каробачцы было няшмат, і вельмі хацелася расцягнуць задавальненне. У якасці ёлачных упрыгажэнняў яны захоўваліся нядоўга. Хутка пасля Новага года знікалі шакаладныя цукеркі, услед за імі — карамелькі.

Сёння Дзеду Марозу якіх толькі заказаў не робяць: і айфоны, і планшэты.

— У савецкіх дзяцей такіх запытаў і блізка не было, — усміхаецца Ларыса. — Нам дастаткова было свята. А жаданні, калі пастарацца, самі выконваліся. Хацелася аднаго: каб блізкія былі здаровыя і шчаслівыя. Пра матэрыяльнае нават не марылі. Ведалі, якія ў бацькоў зарплаты і што на іх асабліва нічога не купіш. Цукеркі з мандарынамі былі самай вялікай радасцю. Мандарыны наогул бачылі вельмі рэдка. Памятаю, як аднойчы тата прывёз нам гэтую смакату, і мы з сястрой цэлы Новы год толькі іх і елі. Бо казалі: як сустрэнеш Новы год, такі ён і будзе. Хацелі ўвесь год есці мандарыны.

За навагодні стол сям'я садзілася а дзясятай гадзіне вечара. Праводзілі стары год, ласаваліся навагоднімі стравамі, якія рабіла маці разам з бабуляй, слухалі бой курантаў. Сёстры, калі падраслі, бегалі на ёлку да райвыканкама, каталіся з сябрамі з горкі. Новы год — гэта ж яшчэ і канікулы.
А Ларыса з чацвёртага класа жыла ў Мінску, вучылася на мастачку ў рэспубліканскай школе-інтэрнаце па музыцы і выяўленчым мастацтве імя І. Ахрэмчыка.

— Бацькі шмат працавалі і марылі пра больш лёгкі, як ім здавалася, лёс для дзяцей, — усміхаецца яна. — Я вучылася на мастачку, сястра — на музыканта. З дзяцінства нядрэнна малявала, і настаўніца параіла развіваць здольнасці. Калі да нас у школу прыехала камісія з мінскай установы, каб адабраць найбольш таленавітых дзяцей, я трапіла ў лік шчасліўчыкаў. У школе-інтэрнаце таксама адзначалі Новы год, але гэта было напярэдадні. А свята мы адзначалі выключна з сям'ёй.

Запомнілася, што ў больш дарослым узросце сямейнікі сталі абменьвацца невялічкімі падарункамі. Ларыса рабіла каробку з кардону, упрыгожвала яе зорачкамі з фольгі, клала туды падарунак і дарыла бацькам. Яны радаваліся як малыя.

Першы час ужо ў сваім вялікім доме Ларыса з мужам Вячаславам заўсёды ставілі высокую ёлку і прыбіралі яе старадаўнімі цацкамі. Прычым выключна савецкімі. Яны знаходзілі іх на блышыных рынках, у камісіёнках, на «Куфары» — інтэрнэт-пляцоўцы прыватных аб'яў. І Ларыса рабіла шмат адкрыццяў. Як мала ведала яна пра гэтыя цацкі ў дзяцінстве! Напрыклад, вось пра гэтыя незразумелыя формы з пацерак.

— Шкляныя пацеркі — гэта класіка, яны былі ў доме любой савецкай сям'і, — кажа яна. — Але для мяне было адкрыццём, што з іх можна было зрабіць так шмат незвычайных канструкцый. Глядзіце, якія прыгожыя, амаль касмічныя формы атрымліваюцца. Днямі не ўтрымалася, купіла яшчэ адну фігурку з гэтай серыі. На жаль, пакупка савецкіх цацак становіцца ўжо даволі дарагім задавальненнем. Калі цацка каштуе больш чым тры рублі, я не спяшаюся яе набываць. Так што не столькі калекцыянірую, колькі зрэдку сябе радую.

Пра мінулае нагадваюць шкляны піянерскі горн, круцёлка, нават касмічны спадарожнік. Асобны цыкл — садавіна-гародніна. У калекцыі ёсць грэцкі арэх, стручок гароху, морква ў шкле. З апошняга — сімпатычны мухамор і вялікая сунічка.

— Паступова сабралася калекцыя домікаў, снегавікоў, малечы на санках, — знаёміць яна са сваім скарбам. — Некаторыя цацкі — сапраўдныя творы мастацтва. Як вось гэты заварнік з вельмі тонкім носікам і маляўнічым роспісам на баку. Або вось гэты казачны дзед з невадам. Паглядзіце, якая ювелірная рэч, як выразна намаляваныя вочы і іншыя дробныя дэталі.

Ларыса вельмі перажывае, што мы хутка забыліся пра свае навагоднія сімвалы. Змянілі добрага дзядулю ў доўгім, у падлогу, кажуху на спартыўнага Санту Клауса. І пра песні свае забыліся. Мурлыкаем пад нос шараговае Jіngle Bells замест «У лесе нарадзілася елачка».

— Масавая амерыканская культура ўрываецца ў наша жыццё і ўсё забівае, — перажывае яна. — Хутка мы зусім забудземся і пра нашы цацкі, і пра песні, і пра традыцыі. Надзеў чырвоную шапачку, узяў бутэльку шампанскага — і ўся нагода. Страчваецца тайна свята, пераемнасці, усе святы становяцца падобныя адно на адно. Вы звярнулі ўвагу, што сёння на вуліцы амаль няма снегавікоў? У маім дзяцінстве іх рабілі ў кожным двары — сапраўдных — з морквай замест носа, старымі вёдрамі на галаве, мётламі. А яшчэ мы будавалі снежныя крэпасці. Весела было. Для мяне Новы год — па-ранейшаму ўнікальная магчымасць акунуцца ў іншую рэальнасць, нешта ўспомніць. І, як у дзяцінстве, дастаць старую каробку з навагоднімі цацкамі, адкрыць яе і паглыбіцца ў сузіранне. Адчуванне Новага года мацнейшае, чым само свята.

Нэлі ЗІГУЛЯ

Фота аўтара

Бялынічы